VOV4.Jarai -  Lu sang ano#, mơnuih [on sang ngă hmua pơ Daklak drôm phă h^ đang kơphê, cao su glak mbôh pioh pla tiu, [u lăng ana] kơ tơlơi lăi mơng gơnong bruă hơmâo tơlơi dưi hăng tơlơi arong hlat glak gluh rai pơ lu kual.

    Tơdơi kơ hjan le# blung a mtam, sang ano# met Trần Văn Dũng pơ thôn Yên Khánh, să Ia Tân, tơring glông Krông năng, kja] nao ]ôh jah sul lon pioh prap lui ]i pla Tiu. {ơi lon đang `u sa ar kơphê phrâo drôm phă h^ do# bơrơkhưng kơ phun akha, dlăng hơmrong kơ gong tui pơdong lui. Met Trần Văn Dũng pơblang glăi yoa hgơt drôm h^ kơphê mơ\ pla tiu dơng: “Kâo [uh ha ane noa kơphê `u trun đơi, anun min dah pla h^ tiu noa tiu `u plai [ia\ wot tơdah trun 40 -50 rơbâo prak hai sa k^, `u ăt dưi dăi [ia\ mơn hmu hăng kơphê”.

Ơi Đỗ Văn Long, khoa {irô jơnum min mơnuih [on sang să Ia Tân, tơring glông Krông Năng brơi thâo, noa tiu na nao ngo# kơ 150 rơbâo prak sa k^ amăng hơdôm thun anai, anun ngă ]i anai [u dưi pơgan arăng phă h^ kơphê, luh pla tiu. Kơnong amăng dôm thun đu], hơmâo lăih rơbeh 500 ektar kơphê pơ să, neh wa drôm h^ pioh pla tiu:” Thun blan giam anai bruă pla tiu jai mơng lu tui, mơ\ lu `u le\ neh wa tui kơ arăng, [u tui tơlơi kang pơkă hơpă ôh. Amăng thun blan rơgao hơmâo mơn tơlơi tiu djai ta` djai kaih, yoa mơnuih [on sang pla [u djơ\ rơ-oa [u hơmâo mơna], kơnong hrăm tui tơlơi gan gao tơdroă đu]”.

     Tui tơlơi kang pơkă truh pơ thun 2020, lon pla tiu [ơi tơring ]ar Daklak năng ai `u hơmâo 12 rơbâo ektar, Khă hnun hai, ră anai lon pla tiu [ơi tơring ]ar anai hơmâo rơgao kơ ano# pơkă 16 rơbâo ektar laih, amăng anun hơmâo giam ha klah lăi pla phrâo amăng 2 thun giam anai. {u djơ\ kơnong pla tiu ]i kual lon phrâo ôh, pla wot kơ dôm kyâo pơgang angin, pla plah rơ-oa amăng hơdôm phun kyâo pơkon dơng đa, mơ\ lu sang ano# neh wa phă h^ laih kơphê, cao su pioh pla tiu, tăp năng đa yoa phun cao su mtam hlong jră nao phun tiu hlâo. Ơi Huỳnh Quốc Thích, Kơ-iang khoa Gơnong bruă wai lăng đang hmua pơđ^ kyar plơi pla tơring ]ar Daklak, lăi pơhmư\ hlâo mơn, dah kư\ pla tiu tui anai, neh wa ta amra pưh tơngăn sôh sêl: “ Pla tiu mơ\ pla [ơi phun cao su thơ lơm phun cao su răm djai h^ phun anai ta` bru\, Yoa anun, [u dưi pla ôh [I phun anai yoa gong phun cao su `u [u kjap. Laih anun mơ\ rơngiă h^ abih wot cao su hăng tiu ktư\ kơ kơphê hlâo, tui anun hu\i rơhyưt biă. Mơna] mă bruă klă hlôh le\ neh wa ta rak rem ta#o phun bôh sui thun [ơi đang pô ta hơmâo [ơ\i anun, tuh pơalin pioh hơmâo bôh jor. Tơdah ră anai [ing ta pla thơ hlơi khin lăi 2-3 thun dơng noa tiu đ^ `u ăt hơđong djơh ră anai mơn hă”.  

Phun tiu [ơi  đang kơphê

     Aka thâo ôh noa tiu amăng hơdôm thun pơ anap `u hiưm pă, samơ\ ano# lup la] mtam mơng bruă luh nao pla tiu hơmâo ngă laih kơman hlat arong gluh rai tưp hyu lar. Tui tơlơi lăi pơthâo phrâo anai hlôh mơng Gơnong bruă wai lăng đang hmua ala plơi tơring ]ar Daklak, năng ai 20% mrô đang pla tiu [ơi tơring ]ar glak hơmâo arong hlat [ong ngă kơ`^ hla, bru\ akha hăng djai tui [ơ [rư\, 16% blah đang tiu arong [ong ngă djai ta`. Laih dơng hơmâo dôm pluh mta hnư hlat pơkon dơng, ngă phun tiu [u mbôh đơi ôh.

   {u djơ\ kơnong sa Daklak đu] lơi, mơ\ lu kual lon pla tiu pơ prong djơh hăng pơ }ư\ Sê (Gialai), Dak Rlấp (Daknông), [ơi anom mơnuih [on sang hơmâo tơlơi gan gao pla tiu ăt glak pah hpa] mơn yoa tiu djai tui [ơ [rư\. Truh rơnu] thun 2014, đơ đam kual }ư\ siang hơmâo laih 1.400 ektar đang tiu khom phă h^ yoa hlat arong [ong [u dưi pơjrao. Tiến Sĩ Lê Ngọc Báu, Khoa gơnong bruă ksem min mơna] tơju\ pơdai, pla phun bôh }ư\ Siang, pơsit anun le\ tơlơi sat mơng bruă pla tiu hdư\ kiang tu\ kơ hơmâo:“ Pla lar ta` đơi tui anun `u ngă hơmâo lu ano# [u klă ôh hăng [u kjap lơi; Ră anai le\ hơmâo lu đang tiu hlat arong gam [ong ngă djai ta`, djai tui [ơ [rư\ hăng rim thun hơmâo dôm rơbâo ektar phă lui h^. Mta dua dơng le\ lu hlat arong [ong phun tiu yoa kơ kơman, ano# anai `u ngă [u djai ôh phun tiu mơ\ `u ngă phun tiu tơdom [u đ^, tui anun hă tiu [u hơmâo bôh than lơi, đang tiu hro# yơh bôh bơngia”. 

     Tiu le\ djoai kyâo tơnap pla hăng dleh rak rem, bruă tuh pơ alin blung a ăt yôm mơn. Tơdah kư\ đuăi tui kơ noa s^ mdrô mơ\ pla tiu [u hmư\ tui arăng pơtô lăi, [u djơ\ ano# kang pơkă, [u hu\i kơ lup la], tăp năng drôm h^ djop phun pla pơkon pioh pla tiu thơ, mơnuih [on sang ngă đang hmua amra [u be\ ôh tơlơi lup la] kơphê wot kơ cao su hăng kơtư\ kơ đang tiu, tu] rơnu] `u hă pưh tơngan sôh sêl.

                                                                                R]om H’Ly: Pô ]ih hăng Pôr