VOV4.Jarai-Hăng sa ]ô m’nuih djuai ania Mông M’tah, laih anun tơkeng rai hăng prong đ^ [ơi Sính Phình - Tủa Chùa – plơi pla mơng neh wa pô, mơng ane\t ơi A Hao dưi hrăm laih bôh hră Mông hăng h’dôm phiăn juăt, bôh thâo mơng neh wa mu\t laih amăng pran joa `u kah hăng drah k’tăk. Ơi Hao lăi pơthâo: “{ơ [ia\ le\ pô hor hrăm, [ơ [ia\ le\ hmâo tơlơi gal dơng, anun djă pioh bôh hră pô. Hăng bôh hră Mông kah mơng dưi ]ih pioh djo\p djel tơlơi pơmin, pran joa mơng m’nuih djuai ania Mông, yoa anun kâo [uh yôm phăn biă. Dơng mơng anun kâo ]ang rơmang kơ ană amon, ană tơ]ô, ăt kah hăng djo\p m’nuih djuai ania Mông khom thâo bôh hră mơng pô”.

            Prong đ^ lom hrăm trung học sư phạm, laih anun đại học sư phạm, rơgao h’dôm hră pơ-ar k’sem min kơ bôh thâo đưm djuai ania Mông, tơdơi kơ anun găn gao h’dôm bruă mă hăng h’dôm bruă apăn pha ra pha ra kah hăng: m’nuih apăn bruă Anom pơtô juăt tring glông, Khoa Anom bruă pơtô juăt, kơiăng Khoa Sang hră pơtô ]ơđai djuai ania [ia\ tring glông, kơiăng Khoa Anom bruă pơtô juăt, `u jai dưi ]ơkă mă lu dơng bôh hră ]ih, bôh pia, bôh thâo mơng neh wa. Thun 1996, `u dưi hmâo {irô ding jum wai lăng bruă pơtô juăt jăk iâu gum hrom ngă hră pơblang bôh pia Mông hăng Việt. Thun 2006 `u dưi hmâo {irô ding jum wai lăng bruă pơtô juăt jăk iâu gum hrom pơdo\ng jơlan h’dră bôh pơhiăp, bôh hră Mông kơ m’nuih apăn bruă – m’nuih mă bruă; gum hrom pơhra\m jơlan gah pơtô bôh hră, bôh pia djuai ania Mông  [ơi Hà Nội – Lào Cai. Thun 2001 truh ră anai, `u jing nai pơtô bôh pơhiăp, bôh hră Mông kơ lu tal pơtô pơhra\m kơ m’nuih [ôn sang, m’nuih apăn bruă tơhan, ling tơhan, ]ơđai sang hră h’dôm anih anom amăng tring ]ar. Tui hăng ơi Hao: Hrăm bôh pơhiăp, bôh hră Mông [u tơnap yoa kơ bôh hră ]ih tui bôh hră latinh. Samơ\ kiăng hrăm klă thơ m’nuih hrăm khom triang hrăm djă pioh bôh hră, hră djă pioh h’dôm bôh pia phrâo: “Hrăm răh hăng ngă tui răh, hrơi mông hyu bư\p neh wa. Hrăm giong le\ thâo ]ih, thâo pơhiăp. }ih, pơđok, pơhiăp le\ [u tơnap ôh. Samơ\ bôh yôm `u le\ khom hrăm bôh pia phrâo, thâo lu bôh pia kah mơng dưi thâo luh bôh yôm kiăng lăi mơng `u”.

            Lu rơnuk m’nuih apăn bruă, [ing ling tơhan, ]ơđai sang hră, [ing hrăm đại học găn gao h’dôm hrơi blan rơgao dưi hmâo nai Hao pơtô brơi dưi mă yoa laih bôh pơhiăp, bôh hră Mông. Ayong Đỗ Hồng Thái, m’nuih apăn bruă [ơi tring glông Tủa Chùa gum hrom anih hrăm bôh pơhiăp, bôh hră Hmông yoa kơ ơi Vì A Hao pơtô pơblang amăng rơ-wang 6 blan. Truh ră anai, [u djơ\ kơnong kơ thâo hluh bôh pơhiăp, bôh hră ]ih djuai ania Mông ôh mơ\, `u do# k’jăp pran joa ră ruai hăng neh wa dơng. Ayong Thái brơi thâo: ơi Hao hmâo jơlan gah pơtô hră, laih anun thâo kơ bôh thâo đưm, bôh pơhiăp, bôh hră ]ih mơng neh wa Mông dơlăm dơng, anun lăi pơthâo glăi amu` hluh hloh, amu` djă pioh hloh. Bruă pơhra\m hmâo bôh yôm hăng sa m’nuih apăn bruă juăt nao mă bruă pơ\ h’dôm kual neh wa djuai ania [ia\ kah hăng `u: “Tơdơi kơ dưi gum hrom anih hrăm bôh pơhiăp, bôh hră Mông mơng nai Vì A Hao pơtô, [ing gơmơi thâo hluh dơng [ơ [ia\ bôh hră, bôh pơhiăp mơng djuai ania Mông kiăng djru kơ bruă [ơi plơi pla anom bruă. Lom hyu pơ\ plơi pla, [ing gơmơi mă yoa laih amăng bruă hyu lăi pơthâo kiăng neh wa thâo hluh rơđah hloh”.

            Do# bơngo\t lu tơlơi phiăn juăt, gru bôh thâo đưm mơng djuai ania [ơ [rư\ rơngiă tui yoa kơ h’dôm m’nuih nao hlâo kơnong kơ lăi pơthâo glăi hăng m’bah, lom anun [ing hlăk ai [ia\ đo#] thâo nao, khă hmâo laih rơbeh kơ 60 thun, `u ăt pioh mơn lu mông bơ bư\p h’dôm ]ô m’nuih thâo tơlơi đưm hyu djă pioh hră pơ-ar đưm pioh ]ih dăp glăi. Lu tơlơi pơtưh, phiăn juăt mơng neh wa dưi hmâo `u ]ih dăp glăi, gum h’go#p s^t n^k kơ bôh thâo yôm phăn kah hăng “Bài ca chỉ đường”; “Tang ma người Mông”… Hlơi kiăng hră bôh pơhiăp, bôh hră Mông nao yơh pơ\ `u, `u pơtô; hlơi kiăng doah e\p kơ phiăn juăt, bôh thâo djuai ania Mông nao yơh pơ\ `u, `u amra pioh mông lăi pơthâo nao rai. Hăng ơi Vì A Hao, anun jing tơlơi mơak răh hăng jing tơlơi ]ang rơmang răh pioh djru [ia\ bôh yôm bôh thâo mơng djuai ania kơ ană tơ]ô tơdơi anai: “H’dôm phiăn juăt mơng neh wa djuai ania Mông lu biă. Hlâo dih [ing ơi yă tha kơnong kơ pơtô glăi hăng m’bah đo#]. Samơ\ tui anun amra rơngiă tui [ơ [rư\, [u dưi djă pioh thơ hơ-ưi biă. Hmâo bôh hră Mông amra ]ih glăi abih bang pioh djă lui kơ ană tơ]ô. Hăng tơlơi pơmin, kâo gir run ]ih pioh glăi jing h’drôm hră”.

            Hăng h’dôm tơlơi gum h’go#p mơng pô, ơi Vì A Hao dưi pơs^t le\ ding k’na amăng Khul wai lăng bôh thâo tơlơi pơ]eh phrâo tring ]ar Điện Biên mơng thun 2008. ~u ăt dưi jao lu mơn [a\ng, hră bơni mơng tring ]ar hăng gơnong bruă pơtô juăt. Samơ\ anung gơnam bơni prong hloh le\ `u dưi hmâo neh wa lăng yôm kơ `u biă, pơ pu\ iâu kơ `u le\ pô thâo bruă đưm mơng plơi Mông./.

                                                                                        Siu H Prăk : pô pơblang hăng pôr