VOV4.Jarai - Tơhnal hơpă ba ih truh hăng bruă pơblang, pơhiăp tơlơi djuai ania Hơdang mơng Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam?

            Nhat Lisa: Thun 1998, kâo glăk mă bruă [ơi Anom bôh thâo tơring ]ar Daklak. Kâo mă bruă pơ\ anun 10 thun laih, bruă kâo juăt mă le\ hơduah e\p er adôh djuai ania [ia\ hăng hyu lăi pơthâo hơdră pơtrun, hơdră bruă mơng Ping gah hăng Kơnuk kơna truh hăng neh wa djuai ania [ia\. Lom anun kâo hor hăng bôh thâo phiăn juăt, kâo juăt nao pơ\ plơi pla, bưp, ră ruai hăng [ing thâo tơlơi phiăn đưm, tha plơi, hơdôm mơnuih thâo kơ bôh thâo đưm, phiăn juăt mơng djuai ania Hơdang, kiăng ]ih glăi, đa le\ hr^p mă amăng cattset djă lui, mă tu\ pơhroa nao dong bôh thâo kơ pô. Mơng tơlơi hor kơ bruă anun hăng ăt ]ang rơmang mơn  dưi djru [ơ [ia\ bruă pơgang pơlar bôh pia mơng djuai ania pô, anun lom Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam po\k jơlan hơdră pơtui jua pơhiăp tơlơi djuai ania Hơdang le\, kâo rơkâo hơdai nao mă bruă pơplang, pơhiăp tơlơi djuai ania pô [ơi {irô Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar pơdo\ng [ơi kual }ư\ Siăng.

            -Mơng bruă mă bôh thâo đưm hơdai nao bruă pơblang, pơhiăp hmâo hơdôm tơlơi tơnap hơpă hăng ih?

            Nhat Lisa: Ăt gơnang kơ ngă juăt na nao, hyu hơduah e\p djă pioh bôh thâo phiăn juăt mơ\ kâo dưi djă pioh sa dua bôh thâo kơja\p djru kơ bruă mă phrâo. Khă hnun hai, bruă pơblang kiăng ta khom hmâo tơlơi thâo bôh hră ]ih kơja\p. Mơng tơlơi Yuan mơ\ pơblang tơbiă tơlơi djuai ania [ia\ le\ tơnap tap biă, yua kơ hrim tơlơi pơhiăp Yuan hmâo lu bôh than lăi nao, lu jơlan gah, pơhiăp hiưm hơpă kiăng neh wa thâo hluh, thâo rơđah djơ\ hă [u amu` ôh. Tui anun yơh kâo po\t glăi hăng plơi pla, bưp hơdôm mơnuih thâo tơlơi đưm, [ing thâo adôh suang, tha plơi kiăng hơduah e\p dơlăm hloh kơ bôh pia amăng tơlơi djuai ania [ia\. Đa le\, hmâo hơdôm tơlơi pơblang kâo khom hyu hơduah e\p lăng mơng lu mơnuih [ơi lu kual, kiăng hơduah e\p tơlơi pơhiăp djơ\ hloh, amu` thâo hluh hloh, tơdơi kơ anun kah mơng mă yua amăng glông pôr bôh pơhiăp tơlơi Hơdang mơng  Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam.

Nhat Lisa amăng anih Studio {iro Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam [ơi kual }ư\ Siăng.

            -Bôh pơhiăp mơng djop djuai ania [ia\ juăt `u kơ[ah bơhmu hăng tơlơi Yuan, tui anun ih ngă hiưm hơpă kiăng pơplang pơhiăp hmâo djop bôh yôm mơng hơdôm tơlơi pơhing phrâo ră anai kơ neh wa hmư\, thâo hluh le\?

            Nhat Lisa: Anai jing hơdôm tơlơi tơnap kơ hơdôm mơnuih ]ih pơblang pơhiăp tơlơi djuai ania [ia\. Hăng tơlơi Hơdang, tơlơi tơnap hloh le\ bơhmu hăng hơdôm tơlơi pơkon [ơi kual }ư\ Siăng kah hăng tơlơi Êđê, Jarai, Bahnar le\ tơlơi Hơdang kơ[ah hloh gah hră pơ-ar, hơdrôm hră pioh hơduah e\p lăng. Bưng le\ tơdơi kơ hơdôm tal hyu bưp [ing hmư\ bro#, kâo nao hr^p mă tơlơi adôh đưm djuai ania Hơdang [ơi lu kual gah tơring ]ar Kontum hăng Daklak le\, [ing gơmơi hmâo laih lu mơnuih thâo hră, tha plơi djru gum amăng bruă ]ih pơblang, pơhiăp tơlơi Hơdang. Hăng [ing gơmơi hmâo hyu hơduah e\p djă pioh hmâo sa dua hơdrôm hră pơblang tơlơi Hơdang yua kơ nai pơtô đăo brơi, sit yơh [ing gơmơi ruah mă to\ng ten laih kiăng mă tu\ hơdôm tơlơi hmâo bôh tu\ yua amăng anun. Tơdơi kơ anun le\ hmâo hơdrôm hơdră mơng Lê Đông hăng Tạ Văn Thông in tơgl^t thun 2008. Hăng [ing gơmơi do# e\p hmâo wot hơdrôm hră pơblang tơlơi Hơdang mơng ơi Kenneth D.Smith, sa ]ô mơnuih kơsem min djuai ania mơng Mi, hơdôm thun hlâo kơ hrơi tlaih rơngai nao laih pơ\ kual Đak Tô, Tu Mrông, Đak Hà, Ngọc Hồi (tơring ]ar Kontum). Mơng anun [ing gơmơi hơduah e\p, djă pioh, đ^ kyar kiăng ngă hiưm hơpă jơlan hơdră pơtui jua pơhiăp  tơlơi djuai ania Hơdang hmâo lu mơnuih hmư\ hloh. Lom hmâo bôh pia phrâo, [ing gơmơi gum hrom lăi pơblang, blung hlâo khom thâo hluh rơđah tơlơi Yuan, tơdơi kơ anun, e\p bôh pia djơ\ kiăng pơblang mơ\ huăi soh tơlơi kiăng lăi pơhing; laih anun [ing gơmơi ]ih djă pioh, hmâo tal nao pơ\ plơi pla lăi pơthâo nao rai dong hăng [ing thâo hră djuai ania [ia\. Ăt hăng hơdră anai mơn, [ing gơmơi pơlar laih bôh pơhiăp djuai ania Hơdang lu tui.

            -Ră anai hrom hăng bruă pơblang, pơhiăp tơlơi djuai ania Hơdang, ih do# gơgrong bruă Kơ-iăng Khoa Anom pơtui jua pơhiăp tơlơi djuai ania [ia\ - {irô Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam pơdo\ng [ơi kual }ư\ Siăng. Tui anun ih ngă hiưm hơpă dưi dưm dăp mông mă bruă kiăng đuăi hyu pơ\ plơi pla hơduah e\p bôh pia, hơduah e\p bôh thâo phiăn juăt đưm?

            Nhat Lisa: Hlâo dih hrim tlâo blan [irô leng kơ pơ phun hơdôm tal bưp [ing gơyut hmư\ bro#, brơi [ing ]ih pơblang, pơhiăp mơng 6 tơlơi pơhiăp Êđê, Jarai, Bahnar, Hơdang, K’ho hăng Bơnông nao pơ\ plơi pla amăng kual }ư\ Siăng. Hơdôm thun je# hăng anai bruă mă kah hăng [u hmâo mông tơhư ôh, bruă anai [u djă pioh sui ôh. Kâo ăt hơne\] mă mơn hơdôm hrơi pơdơi lơphet, tết, hrơi rơkâo pơdơi, [u dah hơdôm tal hyu hr^p mă tơlơi adôh đưm le\ bưp neh wa, gir run hyu hơduah e\p [ing thâo hră djuai ania [ia\ pơ\ plơi pla, anom bruă, kiăng tơ`a dong hơdôm bôh pia mơ\ amăng tơlơi Yuan hmâo, tơlơi djuai ania [ia\ ăt [u rơđah, biă `u hơdôm bôh pia hmâo lăi nao bruă kơđi ]ar, [u dah bôh pia gah bruă kơsem min bôh thâo phrâo… mơ\ tơnap biă kiăng pơblang mơtam. Hrim wot bưp [ing gơmơi leng kơ ]ih djă pioh kơđiăng, hr^p djă pioh. Kah hăng tal hyu hr^p mă tơlơi adôh đưm ako# blan 7 phrâo rơgao, kâo bưp laih ơi Dui Dum Reng, khoa hơđăp Gong phun pơtui jua pơhiăp hăng pơdah ru\p tơring ]ar Kontum glăi pơdơi thun tha, djă pioh hrăm tui hmâo lu bôh pia, hơdră pơhiăp pioh kơ bruă pơblang, pơhiăp hrim hrơi mơng gru\p pơblang pơhiăp tơlơi djuai ania Hơdang.

Nhat Lisa bưp gơyut hmư\ bro# [ơi să Sa Loong, tơring glông Ngọc Hồi, tơring ]ar Kontum blan 7/2016.

            -18 thun pơke\ hăng bruă pơblang pơhiăp, hmâo tơlơi hơge\t ih do# bơngot yua kơ akă dưi ngă?

            Nhat Lisa: Tơlơi blung a mơ\ kâo bơngot le\ lu bôh pia ră anai [ing gơmơi ăt yua mă, pơblang jăng jai tui anun, yua kơ bôh pia mơng pô akă djơ\ hăng tơlơi kiăng ôh. Bơhmu tu `u tui Bôh pia pơblang tơlơi Yuan in tơgl^t thun 2008 mơng Sang in tơgl^t bôh thâo tơlơi pơhing le\, hmâo rơbêh kơ 120.000 bôh pia; amăng anun tơlơi Hơdang [ing gơmơi hmâo năng ai `u 7000 bôh pia đu].

            Dua le\ [ing gơmơi jai hrơi jai hmâo [ia\ mông pioh bưp [ing gơyut hmư\ bro#. {irô ăt ngă gal brơi lu mơn, samơ\ bruă mă khom kiăng jăng jai hrơi dlông tui, hrơi mông nao pơ\ plơi pla [ia\ tui. Kâo ăt ]ang rơmang mơn [irô ngă gal brơi lu hloh dong kiăng [ing ]ih pơblang pơhiăp hơdôm tơlơi djuai ania [ia\ nao pơ\ plơi pla, hăng bưp hrăm tui bôh pia am^ ama pô [a\, ơi yă pô pơjing. Yua anun bôh pia juăt hmâo phrâo dong, [ing ta hmâo phun akha `u laih thơ, kiăng djă pioh `u hăng pơlar tui hrơi blan. Biă `u hăng rơnuk hlăk ai pơ\ hơdôm plơi pla, ră anai kâo [uh hmâo lu bôh pia phrâo mơ\ tơdah dơnong kơ do# amăng plơi prong hă amra [u dưi hmư\ ôh.

            Tlâo le\ amăng bruă pơblang pơhiăp hrim hrơi ngă hiưm hơpă dưi djă pioh đok pơhiăp, bôh pia mơng plơi pô. Hơdôm mơnuih pơhiăp tơlơi djuai ania [ia\ rai mơng lu kual pha ra pha ra. Lom sa kual hmâo sa bôh pia pha ra mơn, tui anun khom ngă hiưm hơpă kiăng dưi djă pioh đok pơhiăp pơtui jua pơhiăp pioh neh wa pơ\ abih bang hơdôm kual thâo hluh. Hăng wot bruă pơkă bôh hră ]ih hiưm hơpă kiăng djơ\ hrom amăng [ing adơi ayong pơblang pơhiăp tơlơi djuai ania [ia\, ăt kiăng hmâo hrơi mông mơn. Khom tu\ ư hrom hơdră pơblang, pơhiăp, be\ bruă sa bôh pia tơlơi Yuan mơ\ hrim mơnuih pơblang glăi tui hăng bôh pơhiăp mơng plơi pla pô.

            -Djơ\ mơng lăi hăng adơi ayong pơblang pơhiăp tơlơi djuai ania Hơdang [u djơ\ kơnong kơ bruă hor đu] ôh mơ\, `u jing bruă gơgrong, bruă mă hăng djuai ania pô dong?

            Nhat Lisa: Kâo ăt pơsit mơn [u djơ\ kơnong kơ hor bruă ôh mơ\, anai ăt le\ bruă gơgrong hăng djuai ania pô dong. Khom ngă hiưm hơpă kiăng hmâo bôh pia lu hloh, hmư\ `u juăt hloh, djơ\ hloh, pioh lăi pơthâo lu tơlơi pơhing truh hăng neh wa djuai ania pô. Anai ăt le\ bruă gơgrong mơng Ping gah, tơlơi phiăn mơng kơnuk kơna, truh hăng neh wa djuai ania [iă [ơi kual }ư\ Siăng. Djru neh wa thâo hloh kơ phiăn juăt, bôh thâo đưm, hơduah e\p bôh thâo phrâo bruă mă djru đ^ kyar bơwih [ong huă mơnuih mơnam. Pơ\ hơpă anun [ơi kual }ư\ Siăng ăt do# tơnap tap mơn, do# hmâo hơdôm phiăn juăt sô hơđăp, [ing gơmơi khom lăi pơthâo ngă hiưm hơpă djru neh wa lui h^ hơdôm tơlơi [u djơ\ [u gal, ngă tui hơdôm tơlơi klă hiam, kiăng tơlơi hơd^p mơda jai hrơi jai trơi pơđao hăng yâu mơ-ak hloh.

            -Hai bơni kơ ih ho\!

                                                                        Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr