M’nuih djuai ania }a\m [ơi Ninh Thuận hmâo rơbeh kơ 75 rơbâo ]ô m’nuih, h’d^p tum pơ-[u\t h’b^t jing plơi pla gah 6 bôh tring glông, [ôn prong amăng tring ]ar. Rơngiao kơ 3 [u\t sang h’doăh yang prong  Pô Klong Girai, Pôrômê hăng Hòa Lai ([u dah do# iâu Ba Tháp) le\ djuai ania }a\m [ơi anai do# hmâo năng ai `u 10 anih h’doah yang ane\t prong [ơi h’dôm plơi pla djuai ania }a\m. Amăng anun, 3 [u\t sang h’doah prong dưi pơs^t gru grua gưl lon ia hăng rơbeh kơ 5 bôh sang h’doăh yang [ơi plơi dưi dăp amăng gru grua tring ]ar. H’dôm ring bruă anai pơke\ hăng tơlơi h’d^p m’da đăo gư\t mơng djuai ania }a\m [ơi tring ]ar Ninh Thuận h’dôm thun hăng anai ăt do# h’nong mơn ano# yôm `u. Khă hnun hai, yoa kơ dưi pơdo\ng sui, laih anun sa dua anih anom, sang h’doăh yang [ing }a\m răm rai tui [ơ [rư\. {ơi anăp tơlơi anai, hrom hăng tơlơi gum djru mơng Kơnuk kơna, go\ng gai h’dôm anih anom, Gru\p apăn bruă phiăn juăt kơ h’dôm plơi pla }a\m pơsur laih m’nuih [ôn sang gum pơ]ruh prăk pran kiăng pơkra glăi, pơgang ba h’dôm pra yang, anih h’doah yang gah djuai ania }a\m jai hrơi jai klă hiam, djru kơ bruă jơnum bôh thâo m’nuih [ôn sang, tơlơi đăo gư\t mơng neh wa [ơi anai.

            Pra yang Pô Klong Chanh [ơi plơi }a\m Bàu Trúc, tring kual Phước Dân, tring glông Ninh Phước dưi pơdo\ng mơng thun 1954, pơ pu\ kơ yang Pô Klong Chanh – sa ]ô yang dưi lăng m’yang biă hăng djuai ania }a\m [ơi plơi Bàu Trúc lom bơvih [o\ng, s^ mdrô gơnam tam man mơng lon tui phiăn juăt djuai ania }a\m … Yoa kơ lu thun mă yoa anun pra yang anai ăt răm tui mơn; Thun 2012 dưi hmâo tơlơi tu\ ư mơng tring ]ar, go\ng gai kual [ôn Bàu Trúc pơsur laih neh wa gum pơ]ruh prăk kông ngăn hăng pran joa mă bruă hrom hăng tring ]ar pơdo\ng phrâo pra yang anai, hăng abih bang noa `u rơbeh kơ 300 klăk prăk, hăng pran joa Kơnuk kơna hăng m’nuih [ôn sang gum hrom (Kơnuk kơna djru 50% hăng m’nuih [ôn sang pơ]ruh hrom 50%). Pra yang Pô Klong Chanh ăt jing sa amăng h’dôm pra yang }a\m dưi dăp amăng gru grua đưm gưl tring ]ar. Ơi Đàng Năng Bình [ơi plơi Bàu Trúc, tring kual Phước Dân, tring glông Ninh Phước, tring ]ar Ninh Thuận lăi tui anai: “Pra yang Pô Inư Chanh đưm dih do\ng [ơi krăh hmua ia, m’nuih [ôn sang iâu Pô Klong Hamu, truh thun 1954 dưi r^t nao pơ\ plơi h’đăp, lom anun le\ 50 thun laih, truh ră anai ra\m rai, ]ơđang laih. Kơnuk kơna, tring ]ar gleng nao djru mơn sa dua mrô prăk, kơnuk kơna hăng m’nuih [ôn sang ngă hrom, yoa anun truh ră anai pơdo\ng giong laih Pra yang klă hiam pioh h’doăh yang (Pô) hrim thun”.

            Phrâo anai, m’nuih djuai ania }a\m [ơi 11 bôh plơi pơ\ 5 bôh să: Phước Thái, Phước Hậu, Thành Hải, Bắc Sơn, Phan Rang – Tháp Chàm ]rông sai, tu\ ư pơsur neh wa [ơi anai hăng sa dua m’nuih [ơi anai do# h’d^p pơ\ deh ]ar ta\] rơngiao hrom hăng anom bơvih [o\ng gum pơ]ruh rơbeh kơ 500 klăk prăk kiăng pơdo\ng phrâo Pra Pô  Klong Girai – sa gru grua dăp amăng gru grua đưm gưl tring ]ar. Pra yang phrâo pơdo\ng hmâo kual lon prong 70 m2 amăng đang lon 800 m2 hăng h’dôm ring bruă djru pơ ala nao pran yang h’đăp rơgao lu thun mă yoa răm rai laih. Pra Pô Klong Girai hmâo bôh yôm prong biă hăng m’nuih djuai ania }a\m [ơi h’dôm anih anom anai, yoa kơ anai [u djơ\ kơnong kơ anih răk pioh gơnam tam pơtao Pô Klong Girai, gơnam tam [ing yang }a\m hmâo pran joa tuh rơyuh klơi hnoh pơđoh ia kơ đang hmua, djru djuai ania }a\m đ^ kyar bruă đang hmua ôh mơ\ `u do# jing anih anom kiăng neh wa djuai ania }a\m [ơi 11 bôh plơi ngă tui h’dôm phiăn ngă yang kah hăng: phiăn pơ pu\ gơnam tam nao pơ\ sang h’doah amăng mông jơnum ngui ngă yang Katê, tơlơi ngă yang ako# thun… Wo\t pô h’doah yang Đổng Bạ [ơi thôn Phước Hậu, tring glông Ninh Phước, tring ]ar Ninh Thuận lăi mơn:  “H’dôm bruă mă mơ\ ara\ng iâu [u ngă giong [ơi Pra yang le\ ta khom rơkâo tring ]ar, tring ]ar brơi kah ta mơng ngă hăng drơi pô  kâo gum pơ]ruh prăk pioh ngă đo#]. Hlâo kơ ngă khom jăk iâu Gru\p apăn bruă phiăn juăt mơng 11 bôh plơi nao ]rôn sai, gum h’go#p prăk kiăng ngă. H’dôm Pra yang, sang h’doah yang leng kơ hmâo h’dôm phiăn ngă yang mơng [ing tui đăo pha ra pha ra, hmâo h’dôm anih ngă yang Rija Harei, hmâo anih đa ngă yang Katê, ngă yang blan 3… kiăng rơkâo brơi kơ ană plơi soaih pral, bơvih [o\ng huă đ^ kyar”.

            {u djơ\ kơnong kơ hmâo 2 bôh pra yang anun ôh, h’dôm thun rơgao, lu pra yang [ing }a\m leng kơ dưi pơkra glăi klă hiam hăng pran joa gơgrong pơ]ruh mă pô mơng m’nuih [ôn sang. Rơgao kơ anun, djă pioh hăng ngă tui h’dôm bôh yôm bôh thâo đưm mơng h’dôm gru grua djuai ania, djơ\ hăng tơlơi kiăng jơnum bôh thâo đăo gư\t mơng m’nuih [ôn sang. Rơngiao kơ anun, amăng h’dôm hrơi rơgao, mơng ngăn drăp Jơlan h’dră pơkă mơng lon ia ta pơkra glăi, k’do\ng răm rai gru grua, Gơnong bruă wai lăng bôh thâo, bơk’jăp drơi jan hăng toai ]oa\ ngui tring ]ar Ninh Thuận ăt pơkra glăi laih mơn 3 [u\t sang h’doah yang prong anun le\ Sang h’doăh yang Pô Klong Girai pơdo\ng amăng rơnuk thun 12 ako# rơnuk thun 13; Sang h’doah yang Pôrômê rơnuk thun 17 hăng Sang h’doăh Hòa Lai pơdo\ng amăng rơnuk thun 19 – wo\t 3 sang h’doah anai dưi hmâo {irô ding jum wai lăng bôh thâo bơk’jăp drơi jan hăng toai ]oa\ ngui deh ]ar ta dăp amăng gru grua đưm gưl lon ia. Prăk ngă tui bruă anai rơbeh kơ sa rơtuh klai prăk. Anai le\ sa bruă mă s^t n^k, djơ\ hăng tơlơi ]ang rơmang mơng djuai ania }a\m. Lăi kơ tơhnal dưi ngă, tơlơi ]i kiăng hăng bruă pơkra glăi h’dôm gru grua đưm djuai ania }a\m [ơi tring ]ar Ninh Thuận. Ơi Phan Quốc Anh – Khoa Gơnong bruă wai lăng bôh thâo, bơk’jăp drơi jan hăng toai ]oa\ ngui tring ]ar Ninh Thuận brơi thâo: “Gru grua Lon ia le\ [ing ta [u bơngo\t đơi ôh yoa kơ hmâo laih jơlan h’dră pơkă mơng lon ia, hăng pơkra glăi bơhmu tu `u kah hăng Sang h’doah Pô Klong Girai kah hăng giam ]i giong laih. {ing gơmơi ăt pơdo\ng laih mơn h’dôm đang bơnga pioh pơgang jum dar sang h’doah, bah amăng war, h’dôm rơ`an đ^ hăng glông … [ia\ giong laih. Tơlơi mơ\ [ing gơmơi glăk bơngo\t le\ h’dôm gru grua dăp gưl tring ]ar, bơhmu tu `u kah hăng Pra yang Pô Inư Nưgar. M’nuih [ôn sang [ơi thôn Hữu Đức glăk rơkâo Kơnuk kơna djru 50%, m’nuih [ôn sang le\ pơ]ruh 50%, laih anun pơsur h’dôm bôh anom bơvih [o\ng pơdo\ng 2 bôh pra yang”.

            Hrom hăng bruă gleng nao, djru tuh pơ plai pơkra glăi gru grua đưm djuai ania }a\m, Gơnong bruă bôh thâo bơk’jăp drơi jan hăng toai ]oa\ ngui tring ]ar Ninh Thuận glăk pơdo\ng k’]a\o bruă lăi pơthâo kơ {irô ding jum wai lăng bôh thâo, bơk’jăp drơi jan hăng toai ]oa\ ngui deh ]ar ta pơs^t bôh thâo plơi man go\ lon Bàu Trúc hăng tơlơi ngă yang Katê gah djuai ania }a\m, jing gru grua bôh thâo gưl Lon ia. Mơng anun, djru pơgang ba hăng ngă tui h’dôm noa yôm bôh thâo mơng djo\p djuai ania [ơi tring ]ar./.

                                      }ih pơblang hăng pôr : Siu H'Păk