VOV4.Jarai - Rơbêh kơ 30 thun laih, ơi ia jrao Trần Khánh Thu, Khoa Anom wai lăng bơbuă drơi jăn, Sang ia jrao prong tơring ]ar Thái Bình le\ mơnuih hlăk ai hloh dưi ]ơkă mă Pri đah kơmơi thun 2015. Djă pioh tơlơi ]ang rơmang jing ơi ia jrao mơng ane\t, yua kơ bơdjơ\ nao mơng tơlơi khăp kơ bruă mơng ơi gah am^ `u hăng am^ `u, mơng hơdôm hrơi do# hrăm hră, amai Trần Khánh Thu gir run hrưn đ^ pioh pơplông đ^ đại học Y Thái Bình. Hrăm giong, `u djơ\ ara\ng ruah nao mă bruă [ơi Sang ia jrao prong tơring ]ar Thái Bình mơng thun 2008. Tơlơi ]ang rơmang jing h^ sit, amai Khánh Thu gir run na nao ngă giong klă djop bruă dưi jao. Ako# thun 2014, sang ia jrao pơjing Anom wai lăng mơnong bơbuă drơi jăn, `u dưi jao ngă khoa Anom. {ơi anăp tơlơi tơnap tap kơ mơnong ngă bơbuă drơi jăn kơ mơnuih ruă, `u hrom hăng mơnuih mă bruă amăng anom mu\t hrom gir run, pơhlôm djru brơi giam truh kơ 2000 anung asơi huă hrim hrơi; pơ phun pha brơi đu] hơdôm anung asơi huă kơ mơnuih ruă [un rin. Hrom hăng anun, hăng pran jua tuh rơyuh, gơgrong mă pô hlăk ai, `u ba jơlan hlâo na nao amăng bruă mă gah tơlơi gum djru mơnuih mơnam hăng drơi pô `u ăt brơi laih mơn 30 wot drah kơ mơnuih ruă. Amai Trần Khánh Thu lăi pơthâo: Hơdôm bruă gum djru jing yôm phăn biă, [ing gơmơi amra ba bôh thâo bruă mă mơng pô hăng amra truh giam hăng neh wa. Lu neh wa lom [ing gơmơi nao ăt lăi pơthâo mơn gơ`u akă nao pel e\p tơlơi duam ruă [ơi sang ia jrao tơring ]ar ôh. Hăng bruă brơi drah le\ [ing gơmơi [uh rơgao hơdôm mlăm do# găk [u dah pơjrao ta` kơ mơnuih kraih le\ drah pioh yua kơ mơnuih ruă kơ[ah biă. Drơi pô kâo brơi laih drah djru pơtlaih hơd^p kơ lu đah kơmơi tơkeng ană lom ruă kraih. Anai le\ bruă mă yôm phăn dưi hmâo mơnuih [ôn sang djă pioh.

            Pri bơni Đah kơmơi Việt Nam [u djơ\ kơnong kơ pơ pu\ hơdôm ]ô mơnuih hmâo gum hơgo#p tuh rơyuh yua kơ djop mơnuih ôh mơ\ do# pioh kơ hơdôm gru\p hmâo tơlơi pơ]eh ba glăi bôh tu\ yua kơ anom bruă hăng mơnuih mơnam dơng. Rơđah biă `u kah hăng gru\p mơnuih, ding kơna amăng Khul đah kơmơi gah Khul gơnong bruă Sang prak s^ mdrô khul ling tơhan. Amăng mrô 22 jơlan gah pơ]eh phrâo kơ bruă đ^ kyar mơng thun 2010-2015, 70% le\ mơng đah kơmơi; djru laih sang prak pơkrem năng ai `u 15 klai prak mă yua gum lăi pơthâo mơng dêh ]ar ta] rơngiao. Rơđah biă `u le\ hơdôm tơlơi pơ]eh phrâo: Pơđ^ tui, ngă giong tơlơi pơkă bruă mă mơng ano# [u bưng; Hơdră pơkă ano# [u bưng bo#t, lăi pơthâo glăi bruă wai lăng, glông hơdră pơhing wai lăng… hăng pơ phô kơ Sang prak ba tơbiă hơdôm gơnam bơwih boang pioh kơ đah kơmơi kah hăng: “Pơkrem kơ ană bă”, hơdôm jơlan hơdră djru prak ]an kơ đah kơmnơi [un rin: Lăi pơthâo brơi đu] jơlan gah pơkra rai gơnam tam s^ mdrô brơi giam truh 2 rơbâo ]ô adơi amai; Djru prak kơmlai ]an thun blung a kơ 455 rơwang bruă mơng đah kơmơi, biă `u gah bruă đang hmua plơi pla. Amai Nguyễn Thị Cẩm Phượng, Kơ-iăng Khoa Khul đah kơmơi Khul gơnong bruă Sang prak khul ling tơhan brơi thâo: Hmâo bôh tơhnal anun hă, sa ]ra\n le\ yua kơ hơdôm bruă mă mơng Khul đah kơmơi pơke\ hăng adơi amai amăng anom bruă: Rơbêh kơ 60% mrô adơi amai le\ đah kơmơi, hmâo Khul pioh jơnum le\ yôm phăn biă, pioh djru tơdroă amăng bruă mă hăng gum nao rai amăng tơlơi hơd^p mơda mơng hrim ]ô mơnuih. Hăng bruă Gru\p apăn bruă pơ phun bruă mă djơ\ hăng hrơi blan, tơlơi ]ang rơmang mơng adơi amai le\, bruă lăng ba djru gum amra prong hloh. Hăng [ing adơi amai hlăk ai le\ sang prak hmâo hơdră bruă pơlar bôh thâo, bruă mă kiăng djru gơ`u hmâo lu tơlơi pơhing hloh pioh ngă dưm kưnar tơlơi hơd^p mơda hăng bruă mă.

            Anun le\ 2 amăng mrô 9 gru\p hăng 10 ]ô mơnuih dưi jao Pri đah kơmơi Việt Nam thun anai. Hrim ]ô hmâo hơdôm bôh than, gum hơgo#p pha ra, samơ\ hơdôm adơi amai le\ gru rơđah mơng pran jua hrưn đ^ [u pơdơi, yak rơgao hơdôm tơlơi tơnap tap amăng tơlơi hơd^p mơda pioh mă bruă, pơ]eh phrâo, jing [ing đah kơmơi kơja\p bruă hăng djru lu mơnuih pơkon amăng plơi pla tơtlaih mơng [un rin, hmâo tơlơi hơd^p hơđong, yâu mơ-ak. Yă Nguyễn Thị Minh Hương, Khoa gru\p pơtô juăt bruă Khul đah kơmơi dêh ]ar Việt Nam brơi thâo: Ano# klă thun anai dưm kơnar biă găn rơgao hơdôm thun samơ\ thun anai mrô hră pơ-ar mơ-^t đ^ lu biă. Pri bơni đah kơmơi Việt Nam hmâo bôh tơhnal pơkă. Pơdah prong hloh anun le\ tơlơi gum hơgo#p amăng bruă pô mă mơng gơ`u khom [uh rơđah hăng gum hrom amăng hơdôm bruă pơtrut tơlơi pơplih phrâo mơng đah kơmơi, hơdôm bruă mă dưm kơnar. Hăng hơdôm gru\p le\ khom jing hơdôm gru\p đah kơmơi hmâo lu hloh kơ 60%, hơdôm gru\p anun biă `u kah hăng kông ang, khul ling tơhan ăt khom hmâo mơng 40% hăng lu hloh kơ anun mơn, lom gru\p apah bơni pri ruah [ing gơmơi ăt khom bơhmu nao rai mơn hơdôm gru\p hăng mơnuih pioh ruah mă.

            Dơng mơng thun 2003 truh thun 2015, Pri đah kơmơi Việt Nam dưi jao kơ 55 gru\p hăng 104 ]ô đah kơmơi mơbruă amăng djop bruă mơng tơlơi hơd^p mơda. Pri anai [u djơ\ kơnong kơ tơlơi djă pioh, pơ pu\ [ing đah kơmơi Việt Nam yak rơgao tơnap tap amăng tơlơi hơd^p, amăng bruă mă đu] ôh mơ\, `u do# jing pran pơtrut pioh [ing adơi amai hrưn đ^ yua kơ sang ano# hăng hloh kơ anun dơng le\ yua kơ tơlơi đ^ kyar hrom mơng mơnuih mơnam. {ing adơi amai jing gru ba jơlan hlâo pơsit bruă mă yôm phăn hăng hơdôm tơlơi gum hơgo#p prong prin mơng đah kơmơi amăng mơnuih mơnam ră anai.

                                                                                                Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr