VOV4.Jarai - Wơt dah hơmâo pơjeh macca hiam, samơ\ djuai pla [u dưi pơgep ôh mơng adu\ kyâo phun, ăt jing kyâo [u hiam, [u hơmâo lu bôh, laih anun pơhrui glăi prak kak [ia\.

          {ơi [ôn prong Buôn Ma Thuột, đuăi tui jơlan Nguyễn Lương Bằng, pơto# tui jơlan mrô 26 ha\ng tơdron rơdeh por Buôn Ma Thuột, hơmâo hdôm rơtuh anih anom s^ mdrô djuai kyâo pla djo\p mơta, mơng hre\ tiu, kơ phê, [ơr, sầu riêng, truh  djuai pla ngă kyâo kah ha\ng kyâo sưa đỏ.

            Bơnal ]ih hdôm sang s^ mdrô anai sư\ rơbư\. Samơ\ ha\ng tơlơi pơhing le\ s^ mdrô djuai pla “Djuai pla  Ea Kmat”. Hơja\p djuai pla macca đu], hdôm pô sang s^ mdrô anai, lăi pơthâo hdôm  mta djuai [ơ\i, samơ\ kiăng blơi le\ khom brơi prak nga\ kơnôl kah hlâo, laih anun ngă hră pơar k^ pơkol hlâo! Bơ kơ mơnuih [ôn sang kơnong hmư\ tui tơlơi hơmâo prak le\, ngă tui đu], bơrơxoa nao blơi pơjeh pla macca ba glăi pla, tu] rơnu] răm [a\m đu].

            Blan 7 thun hlâo adih, ayo\ng Nguyễn Văn Khiếu, đang pơđăm Khiếu hiam [ơi tơring koal Đa Hà, tơring ]ar Kontum rai pơ tơring ]ar Daklak blơi 1o k^ pơjeh macca ba glăi pơđăm. Dơng mơng 1.320 asar, ayo\ng Khiếu ba glăi pơđăm giăm 1000 phun, pioh s^. Samơ\ ayo\ng [u thâo ôh djuai pơjeh anai hiam ha [u?

       Kâo [u thâo `u le\ pơjeh hget, aka tơ`a [ing s^ mdrô s^t `u blơi mơng hpă, [u hơmâo mrô ]ih djuai pơjeh anai ôh. Kiăng lăi [u hơmâo mrô pơjeh, kơnong blơi ba glăi pioh ama\ng sang khô đu]. Truh kơ ba s^ le\ ăt [u thâo pơjeh pla anun hiam ha [u.

{ơi [ôn prong Pleiku, tơring ]ar Gialai, sui mơng anai rơbêh kơ 1 thun laih. Công ty thương mại và du lịch Đức Anh Gialai (Anih anom pơjing rai djuai pơjeh pla macca kơtư\ Daklak ha\ng Lâm Đồng) hơmâo ba truh pơ\ să Gào, ngă đang pơđăm anh macca. Anih pơđăm anah kyâo anai đ^ truh  300 rơbâo phun pla. Ơi Lê Đức Tiến, khoa g^t gai công ty Đức Anh brơi thâo. Khul grup macca Australia [ua\n amra blơi abih bôh macca, laih anun tuh pơ alin brơi công ty anai sang bôh sang măi pơkra macca, pioh pơkra rai [a` ke\o, pơkra rai ia rơmă [o\ng, ia sơ[u, ia jrao. Yua kơ anun yơh, công ty anai amra blơi abih pơjeh macca mơng mơnuih [ôn sang hơmâo [ơi koal lon anai.“ Ră anai hlơi hmâo pơjeh le\ ba rai abih [ơi anai, yua dah ara\ng hơmâo [ia\ ba rai blơi abih yơh.”

            Aka thâo s^t ôh tơlơi mơng công ty Đức Anh anai, djơ\ tui ha\ng tơlơi pơhiăp mơng khoa g^t gai công ty ha [u? kplah wah blan 5 laih rơgao. Công ty anai, hơmâo [irô tơlơi dưi tơring ]ar Gialai phak 15 klăk prak, [u brơi pơđăm tah anah kyâo macca, yua [u hơmâo hră pơar pơjeh pla anai mơng hpă?

Tui hăng  ơi Trịnh Quốc Việt, khoa g^t gai [irô pơhư] nga\ hơmoa tơring ]ar Gialai, aka ma\ [uh ôh pơjeh macca mơng dêh ]ar Australia ba glăi pơ\ dêh ]ar Việt Nam, kah ha\ng lu anih anom lăi pơthâo, samơ\ ră anai kơnong 2 bôh anih anom đu] s^ pơjeh djuai pla lăp gơnang:“ Tui ha\ng kâo pơmin hơmâo dua anih đu] dưi đa\o gơnang. Tal sa le\ ma\ mơng Ba Vì, Hà Nội jing djuai pơjeh pla mơng Ding jum hơmoa pơdai, pơđ^ kyar plơi pla dêh ]ar ta. Dua le\ mơng sang bruă Viện khoa học Nông – Lâm Nghiệp Tây Nguyên, gơ`u mơit nao [ia\ pơjeh anai pơ\ ding jum, pla lông lăng hlâo. Samơ\ dua anih anom anai aka [u ana\m ôh s^ brơi pơjeh pla anai djo\p brơi hdôm rơbâo ektar anai.”

{ơi tơring glông Tuy Đức, tơring ]ar Daknông, Công ty Cổ phần Macca Nữ Hoàng, [ơi quận 10, [ôn prong Hồ Chí Minh, hơmâo ako\ pơjing anih anom pơđăm anh kyâo anai [ơi să Quảng Tân, hơmâo truh 20 rơbâo anah phun pla. Aka thâo ôh djuai pơjeh pla anai hiăm mơn thơ, samơ\ hơmâo lu mơnuih [ôn sang tơring ]ar Daknông lăi, đuăi tui ]an prak nao blơi djuai pơjeh macca ba glăi pla, samơ\ [u hduah lăng pơjeh anai rai mơng hpă. Tơlơi anai ơi Lê Văn Nam, [ơi [ôn prong Gia Nghĩa, tơring ]ar Daknông hơmâo lăi pơs^t tui anai: “ Hmư\ lu mơnuih lăi pla phun bôh macca ba glăi lu prak kak lu hloh kơ phê, tiu, tui anun yơh sang ano\ kâo nao blơi ba glăi pla. Djuai anah pla le\ hmâo sang s^ mdrô s^ brơi, [uh lu mơnuih nao blơi, kâo ăt đuăi tui nao blơi mơn. Djuai pơjeh le\ sang s^ mdrô lu bia\ ma\, [uh lu ara\ng blơi, kâo ăt nao blơi tui mơn, samơ\ [u thâo ôh djuai pla anai mơng hpă, hiưm pă `u? Noa s^ ră anai mơng 70 – 80 rơbâo prak 1 phun.”

            Tiến sĩ Trần Vinh, kơ ia\ng khoa g^t gai sang bruă kơsem pơmin bôh thâo ia rơgơi Nông – Lâm Nghiệp Tây Nguyên lăi tui anai, tơdah mơnuih [ôn sang [u hơmâo ara\ng pơtô brơi ôh, s^t nih tuh hyuh nao blơi djuai pla macca, amra ba glăi tơlơi răm [a\m [u ano\ thâo ôh. Ră anai hmâo sa dua mta pơjeh macca ]ang rơmang bia\ mă, pơboh truh 8 tơn/ha, kah ha\ng pơjeh OC, H2 laih anun A38. Wot dah hơmâo pla laih djuai macca anai, kơnong pơđăm ha\ng pơjeh, [u pơgep ôh ha\ng adu\ `u, mơng phun kyâo am^ hiam, bôh tơhnal phun pla [u hiam mơn, pơbôh lu jor truh thun hơmâo pơbôh laih.

                                                           Rơluch Xuân: Pô ]ih ha\ng Pôr