VOV4.Jarai - Sang bruă sa ding kơna mrô 75 gah Binh đoàn 15, {irô ding jum wai lăng Khul ling tơhan dêh ]ar ta jing sa amăng hơdôm anom bruă ling tơhan mă bruă bơwih [ong huă [ơi kual goai dêh ]ar tơring ]ar Gialai. Ră anai, sang bruă glăk gơgrong ba bruă bơwih brơi, mă yua hăng pơkra giăm truh kơ 8 rơbâo ektar đang kơ su, kơ phê, pơjing bruă mă brơi rơbêh kơ 3 rơbâo 200 ]ô mơnuih mă bruă. Hrom hăng anun bruă pơkra rai gơnam tam s^ dmrô, sang bruă do# gleng nao truh bruă hơđong mơnuih mơnam, kiăng pơdo\ng pran gơgrong kơja\p amăng m[s, hơđong tơlơi [ơi goai dêh ]ar.

            Hăng sa anom bruă ling tơhan hmâo bruă mă bơwih [ong huă [ơi 2 tơring glông goai dêh ]ar Đức Cơ hăng Ia Grai tơring ]ar Gialai, hơdôm thun rơgao, hrom hrom hăng bruă ngă tui tơlơi bơwih [ong huă s^ mdrô, sang bruă mrô 75, Binh đoàn mrô 15 [u pơdơi laih bơwih brơi bruă hơđong tơlơi hơd^p mơda mơnuih mơnam [ơi anih pơdo\ng puih kơđông. Tơlơi anai dưi pơdah amăng lu bruă, bruă mă, mơ\ rơđah biă `u amăng mrô anun le\ bruă mă mơng khul hlăk ai [ơi anom bruă.

            Gru\p bơwih [ong huă mrô 6, Sang bruă mrô 75, Binh đoàn mrô 15 hmâo rơbêh kơ ha mơkrah amăng mrô 180 ]ô mơnuih mă bruă le\ hlăk ai amăng khul. Bruă mă phun mơng gru\p le\ pla, bơwih brơi, kua\k kơtăk kơ su găn 5 thôn, plơi goai dêh ]ar gah tơring glông Đức Cơ, tơring ]ar Gialai. Amăng hơdôm hrơi anai glăk amăng bơyan kua\h kơtăk, samơ\ lom pơ phun khul hlăk ai plơi pla pơsur brơi drah gum djru le\, rơbêh kơ ha mơkrah mrô mơnuih amăng khul gum hrom klă laih. Anun [u djơ\ kơnong kơ sa bruă mă klă hiam ôh mơ\, `u do# pơdah bruă mă ba jơlan hlâo mơng hlăk ai mơng sang bruă dong. Amai Hoàng Thị Thảo, Khoa git gai Khul hlăk ai gru\p bơwih [ong huă mrô 6 lăi:

            “Gru\p ăt lăi pơthâo mơn kiăng [ing go\p amăng khul thâo hluh bôh tu\ yua mơng bruă brơi drah le\ hiưm hơpă: brơi sa tơdjoh drah, sa tơlơi hơd^p po\t glăi. Bôh tơhnal le\ ngă pơhư\\] hmâo 20 ]ô mơnuih amăng khul hlăk ai gum hrom brơi drah, hăng tơlơi pran jua gơgrong”.

            Gơgrong ba bruă ngă rơbêh kơ 243 ektar đang kơ su [ơi 2 bôh plơi Míp Dép hăng plơi Ia O, tơring glông Ia Grai, tơring ]ar Gialai, lom sa thun gru\p bơwih [ong huă mrô 19, sang bruă mrô 75 dưi jao tơhnal pơkă mă rơbêh kơ 1 rơbâo tơn kơtăk kơ su hăng rơbêh kơ 100 tơn kơtăk kôl. Amăng hơdôm hrơi tơnap tap yua kơ noa kơ su trun [ia\, bruă mă anai [u amu` ôh. Tui anun mơn, gru\p mrô 19 jing gru\p ngă giong klă bruă hăng hloh kơ rơnoh jao amăng lu thun rơgao. Bôh than anun hmâo bruă mă [u ane\t mơng tơlơi hur har mơnuih mă bruă, bơkơtưn pơđ^ tui bôh thâo bruă mă mơng hơdôm mơnuih amăng gru\p. Trung uý Trịnh Văn Thìn, Khoa git gai gru\p mrô 19 lăi tui anai:

            “Kiăng thâo hmao tlôn hơdôm hlăk ai mă bruă [u hre\] le\ gru\p apăn bruă khul hlăk ai thâo hăng jao kơ sa dua ]ô hmâo tơngan mă bruă [a\t pơtô ba [ing akă kơja\p bruă anun, hrom hăng anun lăi pơthâo glăi hăng anom bruă. Tơdah amăng 3 blan tal 1, ăt do# hmâo mơnuih mă bruă akă hre\] mơn le\ rơkâo anom pơtô glăi kiăng [ư\ pơkra hmao tlôn”.

            Ră anai, Sang bruă mrô 75, Binh đoàn mrô 15 hmâo 24 gru\p hăng rơbêh kơ 1 rơbâo ]ô mơnuih, dưm dưm hăng 1/3 mrô khul mơnuih mă bruă mơng sang bruă. Anai dưi lăng le\ khul ba jơlan hlâo amăng bruă mă, bruă pơ phun [ơi plơi pla, hrom hăng anun ăt le\ khul hmâo gum hơgo#p prong amăng bôh tơhnal mă bruă bơwih [ong huă mơng anom bruă. Hơdôm thun rơgao, Khul glăi [ơi sang bruă gum hrom klă laih hơdôm bruă kah hăng “Hlăk ai khul ling tơhan hrưn đ^ truh hơdôm kơ]o\ng dlông”, “Hlăk ai Khul ling tơhan anăp nao bôh thâo phrâo măi mok”, hăng bruă pơplông “Bul ia rơs^ Lon ia hăng ling tơhan ia rơs^ thun 2015”.

            Amăng thun 2015, khul hlăk ai [ơi sang bruă ngă tui laih jơlan hơdră 10.000 anih anom khăp păp. Kiăo tui anun, 1000 gru\p hlăk ai ba jơlan hlâo dưi djru ba hmâo hyu tơ`a bla hăng brơi gơnam tam kơ 47 ]ô ]ơđai [u klă drơi jăn, ]ơđai djơ\ jrao dioxin hmâo tơlơi hơd^p tơnap tap [rô djơ\ tal pơdơi lơphet, tết; gum hrom pơ phun bư\p [o# mơta, bơni, brơi gơnam tap kơ giăm truh 400 ]ô ]ơđai sang hră hrăm hră rơgơi [ơi plơi pla.

            Hăng hơdôm bruă mă sit nik mơng pô, khul hlăk ai [ơi Sang bruă mrô 75 glăk jai hrơi hruă kơja\p pran jua mu\t hrom kơplah wah anom bruă hăng m[s [ơi anih pơdo\ng puih kơđông, hrom hăng anun pơdah pran jua ba jơlan hlâo, [u hu^ kơ tơnap tap, dleh dlan, djru pơdo\ng kual lon goai dêh ]ar jai hrơi jai pơdrong sah klă hiam, rơnuk rơnang.

            {ơi yu\ anai le\ bôh yôm bơkơtoai hăng Trung tá Đặng Quang Dũng, Khoa git gai Ping gah, Kơ-iăng Khoa Sang bruă bơwih [ong m[s sa ding kơna mrô 75, Binh đoàn mrô 15.

  - Ơ ơi, rơkâo kơ ơi brơi thâo sa dua tơlơi gru grua hơmâo ngă gio\ng, hơdôm boh than tu\ yua mơng anih ano\m hơmâo ngă ama\ng thun blan laih rơgao?

    -Trung tá Đặng Quang Dũng: Gah yu\ tơlơi g^t gai kjăp hăng ping gah tơhan, [irô wai lăng tơhan Binh đoàn 15, hơmâo tơlơi dong yua mơng gah yu\ kơ anom ping gah, gong gai plơi pla mơnuih [ôn sang, tơlơi gum gôp, ako\ pơdơng glăi hdôm tơplơi dleh tơnap tap mơng khul khua g^t gai tơhan, ling tơhan, mơnuih mă bruă ama\ng tar [ar kông ty. Kông ty ako\ pơjing mă bruă hơmâo boh than tu\ yua.

    Hrim thun kông ty ngă tui gio\ng na nao tơlơi jao, laih anun ngă rơgao tơlơi jao pơkă mơng [irô g^t gai tơhan Binh đoàn 15 jao brơi. Hơdôm tơlơi kmlai prăk kak hrim thun, hơdôm pluh klai prăk kak. Anih ano\m anai ba glăi  gơnam ktăk kơ su hiam, pioh ba nao s^ pơ\ dêh ]ar ta] rơngiao. Prăk blan brơi hơdôm mơnuih mă bruă lu hloh thun 2012 le\, 9 klăk/]ô/blan. Hơdôm thun giăm anai, yua tơlơi bơwih [o\ng huă [ơi jar kmar lup la], nua s^ kơ tăk kơ su trun đơi, hơmâo pơgun truh tơlơi mă bruă ama\ng kông ty, khă anun hai tơlơi hd^p mơda kông `ân mă bruă tum djo\p mơn. Thun 2014 hơmâo 5 klăk 200 rơbâo/]ô/blan.

    Hrim thun mă mơng keh prăk pơkrem, iâu pơthưr khul khua mua, ling tơhan, mơnuih mă bruă  ama\ng kông ty pơ]ruh gôp, djru ba plơi pla pơđ^ kyar bơwih [o\ng huă mơnuih mơnam [ơi plơi pla, djru mơnuih [ôn sang lơm lui tơlơi rơmon kon rin, ngă tui jơlan hdră gum djru mơng ling tơhan, djru brơi mơnuih [ôn sang bruă mă. Truh ră anai, 19 khul tơpuôl mơnuih mă bruă, hơmâo ngă adơi ayo\ng ha\ng  49 boh plơi pla, [ơi 6 boh să, 01 boh tring kual, 764 boh sang ano\ nga\ kông `ân mơnuih djuai ania yuăn “ Pơke\ hro\m ha\ng sang ano\” ha\ng 764 boh ako\ bung sang mơnuih [ôn sang djuai ania [ia\ [ơi anai, kiăng ako\ pơdơng plơi pla hđong kjăp, tơlơi hd^p mơda jai hrơi pơđ^ kyar.

    - Jing anih ano\m hmâo mă bruă ba glăi boh than tu\ yua ama\ng tơlơi mă bruă, bơwih [o\ng huă, ăt kah ha\ng bruă ngă tơlơi hd^p mơda mơnuih mơnam, dah anun bruă ako\ pơdơng Ping gah, dưi hơmâo Ping gah Kông ty 75 gleng nao hiư\m pă ơ ơi?

    -Trung tá Đặng Quang Dũng:  Lơm kơ 32 thun laih rơgao, ano\m Ping gah gleng nao bia\ mă bruă ako\ pơdơng tơlơi ping gah, pơđ^ h^ tơlơi hyu pơtô pơblang, pơtô bruă kơđi ]ar ama\ng tơlơi pơmin, gleng nao bruă ako\ pơdơng ping gah rơgoh, kơja\p ktang, pơđ^ tơlơi thâo rơgơi g^t gai, pran jua pơblah ngă mơng ano\m ping gah, lăng pơyôm ako\ pơdơng khul ano\m ping gah, ngă hro\m ha\ng khul khua mua anih ano\m, ako\ pơdơng khul mơnuih ping gah, ngă hro\m ha\ng bruă ako\ pơdơng khul khua mua. Truh mông anai  tar [ar Ping gah hmâo 36 boh anih ano\m ping gah, hơmâo truh 427 ]ô mơnuih ping gah, ama\ng anun hơmâo 21 anih ano\m ping gah, mrô khua g^t gai  le\ 13,10%. {irô ping gah ling tơhan kơnuk kơna ta, anai le\ Ping gah tơhan kơnuk kơna ta apah brơi hla kơ Ping gah mă bruă thâo rơgơi hloh, na nao ama\ng 10 thun rơgao.

    Găn gao 32 thun ako\ pơdơng hăng pơđ^ kyar, hơdôm khua g^t gai kông ty, hơmâo ako\ pơdơng sa khul ano\m ping gah. {rô Ping gah djă kjăp na nao tơlơi hd^p hiam mơng kơnuih hkru\, thâo mă bruă rơgơi, pơblih h^ jơlan hdră mơng ping gah, tơlơi pơtrun mơng hơglông, jao bruă mă ako\ pơdơng ping gah, laih anun anih ano\m.

    Ping gah gleng nao na nao gah tơlơi g^t gai, laih anun djru brơi ako\ pơjing mơnuih [ôn sang mă bruă hơmâo tu\ yua, djơ\ tui ha\ng tơlơi mă bruă, tơlơi jao.

    - Pioh nga\ tui tơlơi boh than tu\ yua hơmâo ngă giong hlâo, laih anun kjăp pran jua găn gao tơlơi dleh tơnăp blung hlâo, ama\ng hrơi blan pơ\ ana\p anai, kong ty 75 hơmâo ngă tui bruă mă hpă ơ ơi?

    - Trung tá Đặng Quang Dũng:  Kiăng nga\ tui gio\ng tơlơi anun, ping gah, khul khua g^t gai Kông ty hơmâo pơs^t: Nga\ tui dlăm tơlơi pơtrun mơng ping gah, pơđ^ bruă pơtô tơlơi kđi ]ar, ama\ng tơlơi pơmin brơi mơnuih mă bruă, nagư brơi abih ba\ng khua g^t gai, khul ling tơhan thâo hluh djơ\ tơlơi rơkâo bruă ma\ mơng anih ano\m. Mơng anun tu\ ư hro\m hb^t hơdôm tơlơi tơnăp tap mơng kông ty.

    Mă bruă tui na nao hđong kjăp, gir run hơmâo kmlai. Ngă tui hiam hơdôm tơlơi pơ plông mă bruă...Gleng nao tơlơi thâo mă bruă, ngă tui tơlơi boh thâo ia rơgơi măi mok phrâo ama\ng tơlơi mă bruă, ngă tui hiam tơlơi iâu pơthưr mơnuih [ôn sang, tơlơi ngă hro\m s^t nik, nga\ hro\m kjăp ha\ng ping gah, gong gai plơi pla, wai lăng kjăp tơlơi rơnuk rơnua , bruă kđi ]ar, wai la\ng rơnuk rơnua brơi abih ba\ng mơnuih mơnam [ơi anih puih kđong pơdơng [ơi plơi pla, ako\ pơdơng bruă tơhan ama\ng pran jua mơnuih [ôn sang hđong kjăp, gir run Ping gah rơgoh, hđong kjăp, ping gah hiam hđong kjăp, ngă tui hiam giong hơdôm tơlơi jao

- Ơ lah, bơni kơ ih lu\ ho\ ơi!

                                                Siu H’ Prăk – Rơluch Xuân: Pô ]ih hăng pôr