VOV4.Jarai – Sang rung le\ bơngăt jua mơng hơdôm bôh plơi Bahnar K’riêm. {ơi rơgo#p bơbung sang rung, ană plơi tum jơnum amăng hơdôm mlăm jơnum ngui. Anun le\ anih anom hơ]ih, anih pơ phun hơdôm tơlơi ngă yang kho\p tui phiăn juăt mơng plơi.

            Sang rung mơng [ing Bahnar K’riêm lăi ha jăn hăng djuai ania Bahnar lăi hrom hmâo 3 bah amăng: bah amăng phun [ơi to\ng krah hăng dua bah amăng pơkon [ơi dua bơnah sang rung. Tuai nao ]ua\ plơi [u dah m[s đ^ sang rung le\ mu\t nao [ơi bah amăng phun. Bah amăng gah djieo kơnong kơ pioh găn nao rai kiăng je#, kiăng neh wa hmâo bruă khom mu\t tơbiă lom plơi glăk pơ phun jơnum ngui, tum jơnum [ơi sang rung.

            Tui hăng mơnuih kơsem min bôh thâo đưm ơi Yang Danh, djuai ania Bahnar K’riêm kom biă do\ng [ơi krah bah amăng mơ\ bơră ruai, yap wot bah amăng phun [u dah bah amăng gah djieo hai:

            -Bah amăng hơpă leng kơ dưi mu\t tơbiă sôh, samơ\ sit mu\t laih mu\t yơh, do# gah rơngiao le\ do# gah rơngiao mơtam. Sa le\ mu\t mơtam bơra\ ruai, dua le\ do\ng gah rơngiao ră ruai, [u dưi sa bơnah tơkai joă đ^ rơ`an sang rung ôh. Ara\ng kom biă. Hlâo dih pô plơi phăk gơ\.

            Amăng hrơi Tết [u dah amăng hơdôm hrơi jơnum ngui, sang rung hơdôm bôh plơi Bahnar K’riêm dik dăk mơnuih mu\t tơbiă. Hrơi jơnum ngă yang le\ tal mơ\ đah kơmơi, ]ơđai muai nao rai [ơi djop anih sang rung mơ\ [u hmâo kom kăh hăng hơdôm hrơi tơđar ôh. Yua kơ tui hăng ơi Đinh Hồ [ơi plơi Tà Điệc, să Vĩnh Hoà, tơring glông Vĩnh Thạnh, tơring ]ar Bình Định, hlâo dih amăng hơdôm hrơi, sang rung kơnong kơ anih tum jơnum, đit p^t mlăm mơng [ing đah rơkơi. Đa le\, hrơi pơdơi lơphet [u dah hơdôm tal mơ\ đah kơmơi, ]ơđai muai dưi đ^ sang rung le\ ăt khom đing nao mơn tơlơi do\ do\ng [ong huă:

            -Sang rung mơng [ing Bahnar, đah kơmơi [u dưi yak đ^ hăng dlông ôh. Kual dưm hơgor prong, hơgor Pơ-nưng, jing đah kơmơi [u dưi yak nao truh ôh. Đưm hlâo, sit atông hơgor le\ kual ]ư\ siăng bơblah nao rai. Ayăt mu\t kiăng phă sang do#, atông hơgor le\ đơ đam plơi tum pơ[u\t luh tơbiă gah rơngiao. Đah kơmơi [u dưi yak nao gah yôl hơgor pơ-nưng ôh yua kơ đah kơmơi hmâo ano# pha ra ha jăn. Đah kơmơi [uh băn laih le\ [u dưi mu\t ôh. Kơnong kơ ]ơđai muai, [ing đah kơmơi aka\ hmâo sang ano# đu] dưi đ^.

            Ơi Yang Danh lăi le\ ]ơđai muai đ^ sang rung mơ\ [u bưng tơngan te\k djơ\ hơgor pơ-nưng, ngă hơgor mơ`i le\ djop mơnuih amăng plơi, khă glăk [ơi sang do# [u dah pơ\ đang hmua thơ ăt lui bruă mơ\ nao pơ\ sang rung e\p lăng tơlơi hơge\t hmâo. Kơnong kơ hơdôm gơnam mă yua hơ]ih, hơdôm kông ngăn hrom yôm phăn mơng ană plơi mơng tơtar đ^ [ơi sang rung. Amăng hơdôm gơnam tam anun, hmâo gơnam kơnong kơ dưi mă yua lom plơi pơ phun jơnum ngui ngă yang, hmâo gơnam đa kơnong kơ dưi mă yua lom hmâo tơlơi blah ngă:

            -Abih bang djop mơta gơnam ]i kiăng pioh pơgang ană plơi, pơgang plơi pla, biă `u kơ khul hlăk ai. Dua le\, hơdôm ano# hơ]ih hloh mơng [ing Bahnar kah hăng ]ing hơgor pơnưng, băk dao, laih anun hruh jrao… amăng sang rung le\ hơ]ih biă, [u dưi pơplih ôh. Gơnam anun le\ gơnam pơdjai mơnuih, gơnam blah ngă anun đah kơmơi [u dưi te\k rơwek nao ôh. Hlâo dih, đah kơmơi mơ\ te\k djơ\ amrom hrăo hă kom biă, te\k djơ\ ]ing hơgor hai kom mơm, te\k djơ\ băk dao le\ kom biă.

            Hơ]ih tui anun, anun yơh sang rung - bơngăt jua mơng plơi – hrim dah leng kơ hmâo khul hlăk ai pơgang kơja\p biă. Ơi Yang Danh bơhmu nao [ing đah rơkơi pơgang sang rung kah hăng kông ang, ling tơhan hrơi anai hmâo bruă pơgang tơlơi rơnuk rơnoa mơng plơi pla.

            Ră anai, abih bang hơdôm bôh plơi mơng neh wa Bahnar K’riêm pơ\ Vĩnh Thạnh leng kơ hmâo sang rung, yap wot hơdôm plơi đưm hơđăp [u dah sa dua bôh plơi phrâo pơdo\ng plơi pla hơđong amăng hơdôm thun je# hăng anai. Lu sang rung dưi pơdo\ng hăng ngăn rơnoh djru gum mơng hơdôm jơlan hơdră, rơwang bruă mơng Kơnuk kơna, tơlơi djru gum mơng hơdôm khul gru\p. Yua kơ gơnam mă yua pơdo\ng sang rung jai hrơi jai kơ[ah tui, m[s [u do\ dưi tui hluai pô hyu dlai koh kyâu; hlang, pơ-o abih bang [u do# dưi hyu hơduah e\p pơ\ Vĩnh Thạnh, anun lu sang rung pơdo\ng hăng simăng, pơnăng hăng hnal kyâu. Đa le\, hmâo plơi, sang rung do# dưi tap hăng ge\] bơnga, bơbung tôl dong. Amăng hơdôm bôh sang rung dưi pơdo\ng glăi je# hăng anai, kơnong kơ hmâo sang rung mơng plơi Tơ Lôk (să Vĩnh Thạnh) do# djă pioh hơnong hơdôm gru bôh thâo đưm: rap bơbung hăng hlang, abih bang pơnăng hăng tur sang pơkra hăng pơ-o, [u yua sơđing [u dah hre\ kua\t hơpă ôh.

            Ră anai, nao pơ\ plơi [ing Bahnar K’riêm, gơyut amra dưi hmâo tha plơi, khoa thôn jak iâu đ^ sang rung, wot pô đah kơmơi [u dah đah rơkơi, ]ơđai muai [u dah tha rơma. Djop mơnuih amăng plơi leng kơ dưi đ^ sang rung jơnum sôh, pơhra\m adôh suang, tông ]ing hơgor. Anun do# jing anih anom jơnum bruă, jơnum ngui mơng hơdôm khul gru\p, kah hăng: khul đah kơmơi, khul hlăk ai, khul mơnuih ngă đang hmua… Kah hăng sang rung neh wa djop djuai ania kual }ư\ Siăng, sang rung [ing Bahnar K’riêm pơ\ Vĩnh Thạnh ră anai dưi mă yua hrom hăng bruă jơnum plơi pla.

            Pô kơsem min bôh thâo Bahnar K’riêm, ơi Yang Danh, lăi le\, hơdôm tơlơi pơplih kơ bruă pơdo\ng hăng tơlơi jơnum [ơi sang rung mơng djuai ania Bahnar K’riêm le\ jing tơlơi sit yơh amăng tơlơi hơd^p mơda hrim hrơi ră anai. Khă hnun hai, gơnam tam mă yua pơdo\ng sang rung hmâo tơlơi pơplih le\ m[s ăt ta#u hloh djă pioh bôh yôm pran jua mơng sang rung, biă `u le\ hmâo tơlơi pơmin lom đ^ jơnum [ơi sang rung:

            -Khom djă pioh tơlơi jơnum amăng sang rung. Tha muai, bơnai rơkơi mu\t sang rung khom hơđong. Lom mu\t amăng sang rung, gưl dlông lăi pơthâo bruă, tơlơi, khom đing hmư\, [u dưi do# ră ruai ôh. {u dưi hia, pơhiăp nao rai tơdroă ôh. Lom mơ`um tơpai [u dưi bơrơjah, bơrơdjơ\ bơrơsao, pơtaih nao rai ôh. Atông ]ing hơgor, adôh suang, khom djă pioh gru phiăn juăt anun. Bơ\ gah gơnam mă yua pơdo\ng sang rung amra pơplih, samơ\ pran jua khom gir djă pioh. Rơngiao kơ hơdôm tơlơi hrăm er adôh rock ik ăk, khom hmâo hơdôm tơlơi adôh đưm, hơ mon. Jai lu jai klă hloh.

                                                                        Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr