VOV4.Jarai- Tơlơi pơblah ngă đuăi lui sui ataih yaih laih, samơ\ hơdôm rup mơta ling tơhan, hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p, hrim hrơi đô] kh^n htai mă bruă [ơi djo\p jơlan asuek, jing rup [o# mơta hiam ama\ng pran jua hơdôm rơnuk. Wơt glăi ama\ng tơlơi hd^p mơda hrim hrơi, khul hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p, ăt ngă tui hiam hơdôm kơnuk hiam klă, hrăm ngă hla tui gru knuih hiam mơng KMS Hồ Chí Minh, tơlơi pơtô ba mơng wa Hồ, hơmâo pran jua khăp, gum dru nao rai tơdruă, ama\ng tơlơi pơđ^ kyar tơlơi bơwih [o\ng huă. {rô djơ\ hrơi ngă lơphet hdor glăi 66 thun hrơi gru grua hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p, Nam Trang pô mă tơlơi pơhing mơng Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam, do\ [ơi kual }ư\ Siăng, hơmâo tơlơi ]ih lăi pơthâo brơi sa dua  gru hiam mơng hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p rơgơi ama\ng tơlơi pơđ^ kyar bơwih [o\ng huă, ba ako\ ama\ng tơlơi mă bruă ama\ng  khul [ơi tơring ]ar Daklak.

    Tơkeng rai ama\ng rơnuk lon ia ta pơblah ngă ktang kt^t, ăt kah ha\ng hơdôm khul hlăk ai khăp kơ lon ia pơ\ kon mơn, ơi Trần Xuân Bình, [ơi tơring glông Cẩm Xuyên, tơring ]ar Hà Tĩnh, pơyơr pô nao mut nga\ ling tơhan, hlăk anun `u phrâo 18 thun đô], 2 thun ngă hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p, laih anun s^t nik mu\t nga\ tơhan hkru\, brơi nao gah tơhan dja\ phao kơnong Cao sạ, wai lăng gah jơlan mrô 559, ơi nao pơblah ngă truh 128 wơt, ama\ng rơnuk kdong blah ayăt Mi bă ha\ng tơlơi dleh glăn tơnăp tap, truh thun 1980 ơi pơdơi ngă tơhan, glăi hd^p mda [ơi plơi pla. Truh kơ thun 1990, `u ha\ng sang ano\ đua\i rai hd^p mơda [ơi tơring ]ar Daklak. {ơi ana\p tơlơi dleh glăn tơnăp tap, ama\ng pran jua kh^n htai hđăp, [u hu^ ôh tơlơi dleh glăn tơnăp tap kơ sa ]ô hlăk ksung nao pơ\ ana\p ama\ng rơnuk pơblah ngă đưm, laih anun ơi pơđ^ kyar ngă tui ama\ng rơnuk phrâo ră anai. Ơi hrăm mă pô, lon glai adai ayuh ang^n, pla djuai hget, rông hlô hget djơ\ tui [ơi anai. Nga\ tui kah ha\ng anun yơh, mă djuai pla [ia\ hrơi blan, rông ba kyâo pơtâo boh troh sui thun, laih anun pla hro\m lu djuai pla ama\ng sa blah đang lon, tơlơi hd^p mơda sang ano\ [ơ [rư\ đ^ tui. Ră anai tơlơi bơwih [o\ng huă sang ano\ ơi hơmâo pơhrui glăi sa thun rơbeh 100 klăk prăk:“ Hlăk rai pơ\ Daklak anai, kơnong hơmâo mă 160.000 prăk kak ama\ng tơngan, laih anun kâo do\ guan sang ara\ng đô], hyu s^ [a` kơ rem, hyu s^ pơtơi, laih anun hyu wol rơbung ba nao s^ hrim hrơi, ngă tui [ơ [rư\, hơmâo 5 rơbâo prăk bơi 5 rơbâo prăk, hơmâo 10 rơbâo prăk blơi 10 rơbâo prăk, dơng mơng anun kâo hơmâo prăk blơi tui lon tơnah. Truh ră anai ana\ ba\ pơ prong abih laih, ră anai ana\ ba\ hơmâo sang ano\, hơmâo bruă ma\ hđong laih, prăk pơhrui glăi ơi yă sa thun rơbeh 100 klăk prăk”.

    Ră anai nga\ khua g^t gai khul hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p hđăp, să Hoà Khánh, plơi prong Buôn Ma Thuột, ơi Bình hơmâo gir run bia\ mă ama\ng khul, kah ha\ng hyu gum djru gơyut gơyâo, hro\m hb^t pơđ^ kyar tơlơi bơwih [o\ng huă.

Hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p hđăp ơi Y Ach Mlô, tơkeng thum 1956, [ơi Buôn Huk B, să }ư\ M’Gar, tơring glông }ư\ M’Gar, nao nga\ hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p, [ơi anih nga\ hkru\ H5, tơring glông Ea H’Leo hlăk `u phrâo 18 thun đô]. 3 thun `u djru bruă gah tơhan su\ hluă [ơi tơring glông Ea Sup. Wơt glăi tơlơi hd^p mơda ră anai, ha\ng tơlơi triăng mă bruă, gir anh tơlơi dleh glăn, hro\m hăng ana\ bơnai, truh ră anai sang ano\ hơmâo 1 ektar lon pla kơ phê, pla hro\m ha\ng 700 phun tiu, sa thun pơhrui glăi 120 klăk prăk. Tơlơi bơwih [o\ng huă đ^ go\ mo#, [u djơ\ hjăn djru brơi ana\ ba nao sang hră truh kih đô] ôh, hăng tơlơi `u nga\ kơ iăng khua khul grup Hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p hđăp, [ơi să }ư\ M’gar, laih anun khua g^t gai khul tơhan hđăp Buôn Hul A hăng Huk B, ơi hur har pran jua iâu pơthưr khul grup ako\ pơdơng keh prăk “ Djru gơyut gơyâo”, pioh hơmâo prăk brơi gơyut gơyâo ]an pơđ^ kyar tơlơi bơwih [o\ng huă, [ơ [rư\ pơhro\ tơlơi rin rơpa, laih anun hơmâo prăk kak djru tơlơi khăp pap brơi mơnuih mơnam pơ\ kon. Ơi Y Ach Mlô lăi tui anai: “ Kâo ăt gum djru gơyut gơyâo gah bruă pla đang kơ phê, tiu, rông ba ana\ ba\ hrăm hră, thâo hmư\ tui am^ ama pơtô, hd^p tui ha\ng tơlơi phiăn juăt. Sang ano\ hơmâo nao nga\ hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p, kho\m hd^p hiam gru hlâo. Anun le\ tơlơi kâo hơmâo pơtă pơtăn gơ`u. Hlâo adih pla, răk rem phun kơ phê tui glông đô]. Samơ\ ră anai gum djru nao rai tơdruă, ngă tui boh thâo ia rơgơi, pla boh troh ha\ng phun kơ phê, sa glông phun kơ phê, sa glông phun tiu, 1 ektar jing 2 ektar. Ako\ pơdơng tơlơi hd^p mơda pơblih phrâo lu hloh. Ama\ng gơyut gơyâo hơmâo keh prăk gơyut gơyâo, 1 klăk prăk/sa ]ô, huăi mă kmlai ôh, ayo\ng adơi ]an blơi Be [udah blơi un ba glăi rông. Hrim thun kah ha\ng anun soh”.

    Khul hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p hđăp yă Nguyễn Thị Định, [ơi să Ea Kiết, tơring glông }ư\ M’Gar le\ sa ]ô hmâo pran jua khăp kơ mnuih. Bơnai tơhan rơka rơka] 3/4 Nguyễn Văn Thưởng, hơdôm thun blan laih rơgao, yă jing phun ako\ sang ano\. {u hu^ ôh tơlơi dleh glăn, tơnăp tap, yă nao j^ jah hơmua dưr, tơju\ pla djuai [ia\ blan rông djuai pla sui thun, ngă tui boh thâo ia rơgơi ama\ng tơlơi tơju\ pla, rông hlô mơnong. Truh ră anai sang ano\ ya\ hơmâo truh 4 ektar kơ phê pla hro\m 2000 phun tiu, trư abih prăk tuh pơ alin yă hơmâo kmlai  rơbeh 1 klai prăk/thun. Thun 2013 ya\ man pơdơng sang hiam kjăp, blơi măi mok nga\ hmua, blơi gơnam tam yua ama\ng sang ano\.

    Hơmâo pran jua pap drap brơi hơdôm mơnuih tơnăp tap kah ha\ng sang ano\ pô, yă Định hro\m khul hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p hđăp să Ea Kiết, hơmâo pơ]ruh keh prăk gum djru tơlơi khăp pap brơi gơyut gơyâo hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p tơnăp tap, mơnuih [ôn sang djuai ania [ia\ [ơi plơi pla. Truh ră anai, keh prăk anai hmâo giăm 500 klăk prăk, brơi  neh met wa ]an huăi mă kmlai ôh, pioh bơwih [o\ng huă, pơkra glăi sang do\, [u dah pơdơng sang do\ phrâo. Laih anun yă ha\ng khul grup pơ]ruh ]ơ lu\ braih tơlơi khăp, djru ba anih ano\m tơlơi khăp pap, djru nao rai hlăk hơmâo tơlơi duăm ruă, hlăk djai bru\. Yă Nguyễn Thị Định brơi thâo: “ Kâo [o\ng huă jơnap laih, ana\ ba\ hơmâo bruă mă laih, blơi rơdeh brơi ana\ ba\ laih, sang do\ kâo man pơdơng hiam kjăp laih, măi mok phrâo. Ră anai gơyut gơyâo kiăng hơdôm mơnuih rai mă bruă, sang ano\ tơnăp tap, djru ba [ing gơ`u yơh, kah ha\ng djru brơi gơ`u [o\ng huă hrim hrơi, laih anun ana\ ba\ duăm ruă, pơ iă hơngơt, djru prăk brơi gơ`u nao sang ia jrao. Kiăng lăi ta yua abih ba\ng mơnuih, djru ba abih ba\ng mơnuih hđong tơlơi hd^p mơda, mơak mơai nao rai ama\ng mơnuih mơnam. Ama\ng hơdôm mnuih gơyut gơyâo, hơmâo mơnuih le\ hơmâo prăk blan, samơ\ duăm ruă, gơ`u amlaih htai rơngot hơ ning, ta nao ]ua\ pơsur anur gơ`u gir run đ^ ama\ng tơlơi hd^p mơda”.

    Gir run đ^ mơng pla\ tơngan, ha\ng pran jua gir run mơng pô, hơdôm khul hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p hđăp, hơmâo pơs^t pran jua pô, kơnuih hiam mơng hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p hđăp ama\ng rơnuk phrâo ră anai, hasa gru kơnuih hiam ba hlâo ama\ng tơlơi pơ plông, “ Ngă tui tơlơi pơtô, gru kơnuih hiam  mơng KMS Hồ Chí Minh”. Gơ`u pơdah rai pran jua “ hlăk do\ hlăk ai ksung nao pơ\ ana\p, truh thun tha rơma hd^p hiam gru hlâo”, kiăng na nao [ing ơi yă, [ing am^ ama gru hiam, mơnuih [ôn sang hur har ama\ng buă lơm lui tơlơi rơmon kon rin, ngă pơdrong brơi sang ano\, brơi plơi pla.

Rơluch Xuân: Pô ]ih ha\ng pôr