VOV4.Jarai- {ơi ana\p Việt nam mut hro\m TPP, bia\ ma\ `u mơng thun 2015 truh ră anai, hơdôm tơring ]ar [ơi kual }ư\ Siăng, hơmâo ]ơkă tơlơi rai tuh pơ alin đ^ tui [u hơmao thâo ôh, gah tơlơi rông rơmô, rơnoh prăk ]ih anăn truh hơdôm rơbâo klai prăk. Tơlơi anai hơmâo ]ang rơmang ba glăi lu prăk kak, laih anun hơmâo tơlơi geh gal man pơdong, ]ra\n hdră nga\ hơmua hơmâo dưm kơnar, kplah tơlơi tơju\ pla ha\ng rông hlô mơnong. Kha\ anun hai, tơlơi rai tuh pơ alin phrâo, [u [ia\ ôh ba glăi tơlơi bơngơt yua mơng ring bruă, hơpă leng kia\ng hơmâo mơng hơdôm rơbâo ektar truh pơ\ hơdôm pluh rơbâo ektar lon, mă mơng lon dlai, [udah lon mơng mơnuih [ôn sang ngă hơmua, ngă pơgun pơgan brơi mơnuih mơnam, laih anun lon dlai adai rơhuông.

      Tơlơi hu^ rơhyưt mơng tơlơi hơmâo s^t, tơdang abih ba\ng ring bruă gah hơmua pơdai, tuh pơ alin ket tơkeng [ơi }ư\ siăng, ama\ng hơdôm thun blan laih rơgao, leng [u ba glăi boh than tu\ yua, ba glăi tơlơi răm rai prong prin bia\ ma\. {ơi ana\p kơ tơlơi anai, khul ]ih tơlơi pơhing GPJPH dêh ]ar Việt Nam hơmâo lu tơlơi ]ih “ Tơlơi hu^ rơhyưt mơng hơdôm ring bruă rông hlô mơnong hơdôm rơbâo klai prăk [ơi }ư\ Siăng anai”.

To\ng krah bơyan phang prong anai, aka\ hơmâo djơ\ ôh hơdôm rơtuh thun ha\ng anai laih, [ơi ana\p tơlơi mơta lăng nao  mơtah ba\ bang kual lon prong [ơi tơring glông Mang Yang, tơring ]ar Gialai, hro\m hb^t ha\ng tơlơi mơtah anun le,\ hơmâo  tơlơi mơtah ring bruă sang tôl prong, bơnga] bang h^ mơta  lăng nao. Tơlơi mơtah anun [u djơ\ đang kơ phê [udah tơbâo, ktor, hơbơi plum ôh, samơ\ đang rok mơtah. Hơdôm ring bruă pơsơi pơsă, bung tôl, man pơdong war rơmô rông. Anai jing đang war man pơdong mơng Kông ty Cổ phần rông hlô mơnong tơring ]ar Gialai, gah khul grup sang s^ mdrô Hoàng Anh Gia Lai. Ơi Lê Đình Vũ, khua g^t gai Kông ty anai brơi thâo, hơdôm war rơmô mă ia tơsâo, ngă a`a\m mơnong [ơi anai prong hloh [ơi kual Đông Nam Á: “Kơ]a\u bruă mơng pô pơđ^ kyar rông rơmô ma\ ia tơsâo le\ rơbeh 100 rơbâo drơi. Rơmô ngă a`a\m ră anai, hơmâo 80 rơbâo drơi, laih anun kơ]a\u bruă sui thun mơyun blan, amra đ^ truh 100 rơbâo drơi, tui hluai ha\ng tơlơi s^t ră anai”.

                                                                     Đang rok khul grup Hoàng Anh Gia Lai

          Rơngiao kơ đang war [ơi tơring glông Mang Yang, khul gru\p Hoàng Anh Gia Lai, hơmâo 4 boh đang war pơ\ kon dong, raih daih ama\ng tơring ]ar. Tui ha\ng khua g^t gai khul gru\p anai lăi, hơdôm đang war rơmô, leng rông tui ha\ng măi mok phrâo, măi djet ia sâo rơmô, pơkra rai gơnam ia sâo phrâo hloh [ơi jar kmar ră anai. Djuai rơmô rông, djuai rok ]em rơmô, ăt djuai rok hiam hloh. Ama\ng anun dưi hơmâo truh 500 tơn rok/ha/1 thun; rơmô ngă a`a\m le\ prong truh 5 tă/sa drơi, rơmô mă ia tơsâo truh 30 lít/1 drơi/1 hrơi, lu hloh hơdôm kông ty ia sâo rơmô ră anai kah ha\ng Vinamilk, laih anun TH True Milk. Ơi Dương Ngọc Thành, kơ ia\ng khua g^t gai [irô, [irô rông hlô mơnong – Ia jrao gah hlô mơnong tơring ]ar Gialai lăi tui anai; tơlơi gum pơ]ruh mơng hơdôm kông ty rông rơmô lăp kơ pơ pu\ bia\ mă: “ Tơlơi pơ]ruh gôp mơng hdôm sang s^ mdrô, laih anun Kông ty rông hlô mơnong tơring ]ar Gialai, ma\ bruă pơblih phrâo djuai rơmô rông lăp kơ dja\ pioh bia\ ma\. Tơlơi gum gôp mơng gơ`u, hơmâo pơđ^ h^ rơmô prong, yap lăng sa drơi rơmô ră anai 350 kg laih. Tơlơi prong ha\ng hiam mơng rơmô mơn”.

          Ăt [ơi tơring ]ar Gialai mơn, sa boh đang war rơmô mă ia sâo rơmô pơ\ kon, ăt ta` ako\ pơdong đ^ mơn, hasa tơlơi pơ pu\ mơng mơnuih [ôn sang [ơi anai, laih anun gong gai plơi pla, anun le\ đang war khul grup Đức Long Gialai, man pơdong [ơi kyâo rưng dlai lon [u hiam, hơmâo pơblih h^ djuai pla, samơ\ [u pla phun kơ su, [ơi să Ia Le, tơring glông }ư\ Pưh. Cao su [u ba glăi mah ko# kah ha\ng tơlơi ]ang rơmang ôh, ră anai  rơmô mă ia tơsâo jing anih gơnang phrâo. Wot dah phrâo ako\ pơjing, laih anun ako\ pơdong [ơi Ia Lâu, tơring glông }ư\ Prong, ataih mơng đang war Đức Long Gia Lai, Ơi Ngô Văn Lập, ăt thâo hluh bia\ mă tơlơi pơhing ba\ ha\ng tơlơi ]ang rơmang kơ ring bruă anai: “Đang war anai kơ Đức Long Gia Lai hơmâo tơlơi ]ang rơmang bia\ ma\. Blung hlâo le\ gơ`u jơnum ha\ng neh met wa plơi pla, [ua\n brơi mơnuih [ôn sang pla ktor, truh giăm hơmâo boh laih, yuă abih mă kơtư\ hla ktor, phun tor. Tơlơi pla `u [ia\ hrơi blan, kah ha\ng kâo pla 90 hrơi, samơ\ djơ\ anun le\ 70 hrơi đu], samơ\ pơ mă hloh 15 klăk prăk/ 1 ektar. Hlâo adih jơlan nao rai glut hlu\, samơ\ ră anai gơ`u tuh lon rơga, boh pơtâo, nao truh pơ\ đang war”.

                                                                          War rơmô khul grup Hoàng Ang Gia Lai

           Rơngiao kơ Gialai, hơmâo 3 boh tơring ]ar pơ\ kon kual }ư\ siăng, anun le\ Daklak, Daknông, Lâm Đồng leng hơmâo sang s^ mdrô rơkâo ]ih ana\n hơdôm ring bruă pơ prong pioh rông rơmô,  [u hơmâo tơring ]ar hpă ôh, hơmâo rơnôh prăk [ua\n gah yu\ ngo\  10 rơbâo klai prăk. Hja\n kơ tơring ]ar Daklak, ring bruă hơmâo rơnôh prăk truh 20 rơbâo klai prăk. Gah tơlơi rông rơmô mơak truh hơdôm sang s^ mdrô, juăt pơkra rai  gơnam kyâo pơtâo, laih anun pla kyâo dlai kah ha\ng Khul grup pơkra gơnam kyâo pơtâo Trường Thành, ăt hur har nga\ tui ring bruă  rông rơmô ha\ng rơnôh prăk truh 4.500 klai prăk. Yă Trương Thị Khánh Hòa, kơ ia\ng khua g^t gai kông ty cổ phần Nông Lâm Nghiệp Trường Thành, khul grup pơkra rai gơnam kyâo pơtâo Trường Thành brơi thâo tui anai:“Trường Thành ngă tui ring bruă [ơi Daknông, rơnôh prăk ring bruă anai truh 9 rơbâo klai prăk. Ring bruă anai amra ba glăi lu prăk kak kơ tơring ]ar, pơhư] mơnuih [ôn sang ha\ng sang s^ mdrô mut hro\m mă bruă. Yua dah tơlơi nga\ hră pơar mơng tơring ]ar tơnăp tap bia\ ma\, khul grup apăn bruă kông ty anai, pơs^t pơhro\ h^ ring bruă anai, do\ glăi 4.500 klai prăk, ăt dja\ pioh tơlơi yôm, [ing gơmơi hơmâo pơtrun rai laih ama\ng ring bruă anai”.

            Tơlơi ]ang rơmang hơdôm ring bruă rông rơmô lar hyu ta` bia\ ma\, truh pơ\ hơdôm mơnuih mă bruă gah pơtô juăt. Tiến sĩ Trương Tấn Khanh, kơ ia\ng khua gah bruă rông hlô mơnong, ia jrao hlô mơnong, sang hră Đại học Tây Nguyên brơi thâo: Kơnong yap mă hjăn khul grup Hoàn Anh Gia Lai, iâu pơmut phung kỹ sư gah rông hlô mơnong, laih anun gah ơi ia jrao hlô mơnong, ngă brơi sang bruă anai [u tum djo\p tah. Gơnang tơlơi kiăng gah ring bruă tơnăp tap hlâo, găn gao jơlan hdră phrâo ]ang rơmang bia\ ma\: “ Hlâo 6- 7 thun hlâo adih, gah sang bruă hrăm gah ơi ia jrao hlô mơnong, tơdah hrăm gio\ng [u hơmâo bruă mă ôh, ba truh ]ơđai [u hor hrăm ôh.  {ơi ano\ dua tlâo thun sang bruă gah rông hlô mơng, [u hơmâo hlơi ôh rai pơ plông hrăm. Samơ\ hơdôm thun giăm ha\ng anai, yua tơlơi mă bruă pơđ^ kyar, hơdôm kông ty pơ prong, ara\ng pơđ^ kyar. Thun hlâo, thun anai hơmâo hơdôm rơtuh ]ô rai ]ih ana\n. Hlâo kơ anun sang hră pơmut puăng pơkă, ră anai  rơkâo brơi puăng lu hloh tơlơi pơkă”.

            Ăt tui ha\ng Tiến Sỹ Trương Tấn Khanh, tơlơi ngă tui boh thâo măi mok tơlơi rông hlô mơng [ơi Việt Nam hiam bia\ ma\, [ơi ano\ klă hloh kơ dêh ]ar Thái Lan, Philippines, Indonesia “ Bruă pơkra rai gơnam  yôm, tơlơi hiam klă mơng sang bruă rông hlô mơnong gah dêh ]ar Việt Nam huăi hơmâo tơlơi hơget ôh”, `u lăi dơlăm tui anai. Yua phun mơng anun yơh, rông rơmô [ơi kual }ư\ Siăng lăi hjăn, Việt Nam lăi hro\m, hơmâo lu tơlơi geh gal ba glăi tu\ yua, laih anun tơlơi hmâo bia\ yơh:“Lon [ơi hơdôm ring bruă, amra brơi hơdôm kông ty. Yap mă 10 rơbâo drơi rơmô le\ kiăng truh 100 ektar lon, lon [ơi anai đ^ lu, lon pơ adih [ia\ trun, pơgun truh tơlơi hd^p mơda mơnuih [ôn sang jum dar. Samơ\ phun le\ kơnuk kơna, sang bruă wai lăng djru bruă anun. Pơgun truh tơlơi tal 2 le\ lon dlai adai rơhuông. {ơi hơdôm đang war rơmô pơ prong pơgun truh, tui anun  bruă tal blung le\ kho\m gleng nao gah lon dlai adai rơhuông”.

Rơluch Xuân: Pô ]ih ha\ng pôr