Tơlơi pơhing phrâo amăng dêh ]ar ta:

            ****Tlăm tôm brơi lơ 19/8, [ơi {irô mă bruă Ping gah deh ]ar, Khpa g^t gai Ping gah deh ]ar ta ơi Nguyễn Phú Trọng tu\ jum Gru\p khoa pơ ala m’nuih [ôn sang deh ]ar Kur yoa kơ ơi Samdek Heng Somrin, Khoa gơgrong bruă Ping gah deh ]ar Kur, Khoa Khoa g^t gai wai lăng pơ ala m’nuih [ôn sang deh ]ar Kur ba jơlan hlâo rai ]oa\ deh ]ar Việt Nam. Amăng mông tu\ jum, ơi Nguyễn Phú Trọng pơs^t yôm bôh tơhnal gum hrom kơplah wah dua Khoa pơ ala m’nuih [ôn sang dua bôh deh ]ar amăng h’dôm hrơi rơgao hăng ]ang rơmang pơ\ anăp anai Khoa pơ ala m’nuih [ôn sang dua bôh deh ]ar, lăi pơthâo nao rai dơng tơlơi găn gao amăng bruă Khoa pơ ala m’nuih [ôn sang, lăng tui hăng pơs^t h’dôm tơlơi prong mơng lon ia./.

           ****Ama\ng tơlơi jơnum tal 16, mơng [irô ]ih pơkra tơlơi phia\n, gah [irô pơ\ ala brơi mơnuih [ôn sang ta, hrơi tơm brơi lơ 19/8, khul khua ding kơna brơi đ^ hơgum pơhiăp gah ring bruă tơlơi phiăn ako\ pơjing kơnuk kơna ]ih ming pơkra glăi. Ama\ng anu\n, hơdôm tơlơi dưi ]rông lô le\ tơlơi pơs^t gah tơlơi gơgro\ng ba mơng hơdôm khua ding jum, khua g^t gai [irô kơnuk kơna. }rông lô [ơi mông jơnu\m, khul khua ding kơna hơmâo tu\ ư kho\m ]ih pơkra glăi tơlơi phiăn hlăk yua ră anai, kiăng pơblih tui hơdôm tơlơi pơkă laih anu\n pran jua phrâo mơng tơlơi phiăn phu\n 2013 gah bruă ako\ pơjing, tơlơi mă bruă mơng kơnuk kơna... {ơi mông jơnum, khul khua ding kơna hơmâo hơgum gôp ten bia\ mă hdôm tơlơi phu\n, tơlơi pơmin, tơlơi gơ`a\m mơng ring bruă tơlơi phiăn, tơlơi dưi, pơtra\u hro\m mơng kơnuk kơna, bruă mă, hdôm tơlơi dưi mơng khua ding jum ./.

            ****Tlăm tôm brơi, lơ 19/8 Gru\p hyu mă bruă mơng {irô ding jum wai lăng bruă ia jrao deh ]ar ta yoa kơ Khoa [irô ding jum yă Nguyễn Thị Kim Tiến ba jơlan hlâo hmâo mông mă bruă [ơi tring ]ar Gia Lai kơ bruă ia jrao 6 blan rơgao [ơi tring ]ar Gia Lai. Rơgao kơ pel e\p bôh n^k [ơi tring ]ar, Khoa {irô ding jum wai lăng bruă ia jrao deh ]ar ta yă Nguyễn Thị Kim Tiến lăi le\, gơnong bruă ia jrao tring ]ar Gia Lai khom gleng nao hloh dơng bruă tuh pơ plai blơi prăp gơnam tam mă yoa, m’nuih mă bruă kơ h’dôm bôh să kual asue\k, kual ataih, kual neh wa djuai ania [ia\ do#. Gia Lai khom hmâo h’dôm h’dră bruă rơđah đông ngă brơhiư\] m’nuih mă bruă gah ia jrao ta#u klă, biă `u m’nuih juăt bruă gah ia jrao. Biă `u Khoa {irô ding jum wai lăng bruă ia jrao pơđar tring ]ar Gia Lai khom pel e\p glăi tơlơi djai bru\ gah pô am^ hăng chơđai moai. Tui hăng mrô ju\ yap, 6 blan ako# thun, đơ đam tring ]ar hmâo 36 ]ô ]ơđai hăng 5 ]ô đah kơmơi djai tơdơi kơ tơkeng. Lăp gleng nao, khă deh ]ar Việt Nam hmâo laih Khul wai lăng bruă ia jrao jar k’mar pơs^t dưi pơgăn abih tơlơi ruă k’`ăk mơng thun 2002, samơ\ 6 blan ako# thun anai, Gia Lai hmâo mơn truh kơ 7 ]ô ]ơđai djai yoa kơ ruă k’`ăk. Khoa {irô ding jum wai lăng bruă ia jrao lăi rơđah:

        Kâo hmư\ giong do# kơ toă le\ 7 ]ô djai yoa kơ ruă k’`ăk mơng nge. Bơ\ hmâo sa bôh tring ]ar mơ\ 7 ]ô djai yoa kơ ruă k’`ăk le\ [ing ta h’d^p amăng bruă ia jrao hăng bruă ia jrao akă pơplih phrâo mơn. Khom ngă pơđu\t tơlơi anai, mơng thun dơi [ing gih khom hro# trun truh kơ abih. Khom jing tơhnal pơkă mơng tring ]ar, tơdah [u dưi ngă amra dui trun mrô hrom mơng đơ đam deh ]ar./.

           ****{irô ngă tui tơlơi je] jơh ha\ng tơlơi duăm ruă, mơng [irô ia jrao pơgăn pơhlôm ( Ding jum ia jrao) phrâo lăi pơthâo brơi 2 ]ô tuai mơng dêh ]ar Nigeria [uh duăm pơgru\n, đing đăo pơ [a\i kơman Ebola mu\t rai pơ\ dêh ]ar Việt Nam, [ơi tơdron rơdeh por Tân Sơn Nhất ( [ôn pro\ng Hồ Chí Minh). Đuăi tui anu\n, klăm lơ 19/8, [ơi rơdeh por hơmâo mrô QR, rơdeh por Qutar Airway por rai mơng dêh ]ar Qatar truh pơ\ dêh ]ar Việt Nam, [ơi tơdron rơdeh por ]ar kơmar Tân Sơn Nhất, hơmâo 2 ]ô tuai mơng dêh ]ar Nigeria, hmâo duăm pơgru\n, rơngiao kơ anu\n huăi [uh tơlơi hơget ôh. Ding jum ia jrao dêh ]at ta g^t gai tru\n sang ia jrao Viện Pasteur [ôn pro\ng Hồ Chí Minh, ha\ng sang ia jrao [ôn pro\ng nga\ hră pơar pơsir brơi tui ha\ng tơlơi pơkă, laih anu\n ba 2 ]ô tuai anai anih pơ\ kon [ơi sang ia jrao Nhiệt đới [ôn pro\ng Hồ Chí Minh, kiăng tui lăng, pel e\p ha\ng pơjrao brơi tui ha\ng tơlơi pơkă./.

          ****{irô wai lăng Tơlơi pơkôl bruă s^ mdrô jar k’mar h’dôm m’ta hlô m’nong, ro\k kyâu dlai amra đu\t djuai deh ]ar Việt Nam, iâu klah ]un glăi le\ CITES (Si-tes), {irô ding jum wai lăng bruă đang hmua hăng pơđ^ kyar [ôn lan deh ]ar ta phrâo hmâo hră pơar pơđar Anom bruă wai lăng dlai kyâu h’dôm tring ]ar hăng [ôn prong kơ bruă k’tưn pơgang, k’do\ng klin ruă amra lar tư\p hyu mơng hlô dlai. Kiăo tui anun, Anom bruă wai lăng dlai kyâu hăng h’dôm bôh tring ]ar, [ôn prong tanh pơkiăo nao m’nuih apăn bruă k’tưn lăng tui bruă mă blơi s^ [u djơ\ phiăn hăng rông hlô dlai [ơi plơi pla; khom pơsir tui tơlơi pơkă amăng tơlơi phiăn hăng bruă ngă blơi s^ do\p hlô dlai. Laih anun pơđar pô h’dôm anih anom rông hlô dlai ngă tui na nao h’dôm bruă pơdjai k’man, agaih rơme\t war rông, lăng tui klin ruă ngă, biă `u h’dôm anom hmâo rông hlô blơi mơng kual châu Phi./.

         ****Mơguah tơm brơi lơ 19/8, keh prăk djru phung ]ơ đai dêh ]ar Việt Nam, keh prăk djru phung ]ơ đai tring ]ar Dak lak, sang ia jrao Hữu nghị Việt Nam – Cu Ba, sang ia jrao Đại học Tây Nguyên, laih anu\n anih anâm gum djru – Keh prăk Romuald Burkard mơng khul gru\p công ty Sika, ako\ pơjing breh brơi ]ơ đai rơven rơvư drơi jăn mơng ana\ nge, [ơi [o# mơta, gah hơdôm tring ]ar kual }ư\ siang hăng tring ]ar Khánh Hòa. Hơdôm ]ơ đai rơven rơvư djơ\ tui ha\ng tơlơi pơkă, amra breh brơi đô], pha đô] ia jrao ha\ng prăk nao rai, [o\ng huă, ama\ng hơdôm hrơi đih pơ\ sang ia jrao. Amai H’Ben Ksơr, mơnuih êđê [ơi tring glông M’Drăk, tring ]ar Dak Lak, am^ Y Khen Di Ksơr tơkeng thu\n 2007 lăi tui anai: “ Kâo ba rai ana\ rai pơjrao yua drơi jăn [u klă, [ah tơ [ong, kâo ba rai ana\ kâo rai, ]ang rơmang kơnuk kơna ha\ng hơdôm ơi ia jrao, pơjrao suaih brơi ana\ kâo, kiăng `u nao hrăm hră, ana\ pro\ng đ^ thâo pơmin, jing h^ mơnuih yua brơi lo\n ia, gưt tui tơlơi wa Hồ pơtô. Kâo bơni lu bia\ mă hdôm ơi ia jrao, nai ia jrao”./.

            Tơlơi pơhing phrâo dêh ]ar ta] rơngiao :

            ****{irô mă tơlơi pơhing deh ]ar Khe\] lơ 19/8 por tơlơi pơhiăp mơng m’nuih truh pơhiăp mơng {irô ding jum pơtôm hiăp deh ]ar Kur ơi Koy Kuong brơi thâo, deh ]ar Kur hăng deh ]ar Lao ngă giong laih 86% mrô bruă kăng goai deh ]ar hăng pơkôl amra ngă giong tanh bruă anai tanh tơdah dưi. Lăi glăi hăng m’nuih mă tơlơi pơhing bruă bư\p kơplah wah Kơiăng Khoa deh ]ar ngă rah Khoa {irô ding jum pơtôm hiăp deh ]ar Kur ơi Hor Nam Hong hăng Khoa anih jư\h pơ ala kơ deh ]ar Lao [ơi Phnom Penh ơi Prasith Sayasith, ơi Koy Kuong brơi thâo truh ră anai, dua bôh deh ]ar pơdo\ng hmâo laih 121/145 po\ng go\ng goai deh ]ar, laih anun pơdah tơlơi ]ang rơmang 14% bruă kăng goai deh ]ar do# glăi amra ngă giong tanh hloh tơdah dưi. Ơi Koy Kuong lăi rơđah le\ dua bôh deh ]ar ]ang rơmang pơdo\ng sa kual goai deh ]ar hrom mơ-ak klă, jiăng mah, gum hrom hăng đ^ kyar./.

****Khua mir sir dêh ]ar Hàn Quốc, yă Park Guen Hye, pơtru\t dêh ]ar Triều Tiên, tu\ ư tơlơi rơkâo pơto\ glăo tơlơi nga\ hro\m mơng 2 kual gah sa dua bruă. Đ^ pơhiăp [ơi mông jơnum kơnuk kơna, Khua mir sir dêh ]ar Hàn Quốc, yă Park Guen Hye brơi thâo, Hàn Quốc hơmâo rơkâo lu ring bruă ngă hro\m phara phara ha\ng dêh ]ar Triều Tiên. Tơlơi anai kiăng bia\ mă, kiăng 2 kual Triều Tiên [ơ [rư\ đăo gơnang nao rai, laih anun tu\ ư pơlir truh kih lo\n ia. {rô djơ\ hrơi anai, Khua mir sir dêh ]ar Hàn Quốc, yă Park Guen Hye hơmâo jăk iâo dêh ]ar Triều Tiên jơnum ]rông lô tal 12 gah Công ước Sang hơgum hơb^t djo\p dêh ]ar, gah bruă djo\p mơta sinh học, min hlâo amra ako\ pơjing [ơi Piêng Chang, dêh ]ar Hàn Quốc, mơng lơ 29/9 truh lơ 19/10 pơ\ ana\p anai./.

****Khul pơlir h’b^t kual châu Âu phrâo lăi pơthâo mrô prăk 167 klăk dolar Mi djru m’nuih ngă đang hmua bơdjơ\ nao yoa kơ tơlơi kom blơi mu\t gơnam mă đang hmua mơng deh ]ar deh ]ar Nga, jing tơhnal pơ ala glăi hăng h’dôm tơlơi pơtrun phăk tơhmal mơng kual yu\ rong lon tơnah bơdjơ\ nao tơlơi rung răng [ơi Ukraina. Amăng anun, Khul pơlir h’b^t kual châu Âu amra djru 125 klăk dolar Mi amăng blan 11 pơ\ anăp hăng h’dôm ]ô m’nuih ngă đang hmua khom pơdơi s^ 13 m’ta djuai a`am pơtam nao pơ\ deh ]ar Nga, kah hăng trong m’xa\m, cà rốt hăng bôh táo, glăk amăng bơyan pe\ pơhrui./.

****Tơlơi pơblah gah bruă s^ mdrô kplah wah dêh ]ar Nga hăngdêh ]ar ta] rơngiao gah kual yu\, aka\ hro\ tru\n ôh, hrơi tơm brơi lơ 19/8, dêh ]ar Nga pôr pơthâo, dêh ]ar anai pre lui hdră kơdơng glăi thim dơng, tơdah hmâo tơlơi phak tơhmal phrâo. Khua pơtruh pơhiăp mơng khua mir sir dêh ]ar Nga, ơi Dmitry Peskov brơi thâo,, wơt dah dêh ]ar nga [u djơ\ do\ng yua, ăt pdjơ\ truh tơlơi kâm, guang dar phak tơhmal, tơdah hơdôm lo\n ia nga\ hro\m [u hơmâo tơlơi khăp, phă pơrai, dêh ]ar Nga amra hơmâo hdră kơdơng glăi thim do\ng. Tơlơi kơdơng glăi phrâo mơng dêh ]ar Nga, tui hluai ha\ng tơlơi kâm, guang dar mơng lo\n ia ta] rơngiao kual yu\ brơi rai hrơi blan pơ\ ana\p anai mơn./.

****Khul wai lăng bruă ia jrao rong lon tơnah tôm brơi lơ 19/8 lăi pơthâo, amăng 3 hrơi rơgao hmâo dơng 84 ]ô m’nuih djai yoa kơ k’man Ebola, đ^ tui mrô m’nuih djai yoa kơ k’man ngă djai m’nuih anai truh kơ 1 rơbâo 229 ]ô m’nuih. Mrô m’nuih dưi pơs^t djơ\ Ebola ăt đ^ dơng mơn 113 ]ô m’nuih amăng 3 hrơi rơgao. Tui anun mrô m’nuih djơ\ k’man Ebola ]ih djă pioh [ơi đơ đam rong lon tơnah le\ 2 rơbâo 240 ]ô m’nuih. Khul wai lăng bruă ia jrao tôm brơi lơ 19/8 pơtă go\ng gai h’dôm bôh deh ]ar hmâo klin ruă Ebola ngă khom k’tưn bruă wai lăng [ơi h’dôm bah amăng goai deh ]ar jar k’mar, pơgăn tơlơi lar hyu pơ\ h’dôm kual pơkon. Tui hăng Khul wai lăng bruă ia jrao rong lon tơnah, h’dôm ]ô m’nuih djơ\ k’man Ebola [u dưi đuăi hyu pơ\ deh ]ar pơkon ôh, rơngiao kơ bruă kiăng pơjrao tơlơi ruă./.