Tơlơi pơhing phrâo amăng dêh ]ar ta:

****Tlăm tôm brơi lơ 5/8, [ơi anom mă bruă Khoa mir sir, Khoa mir sir deh ]ar ta ơi Trương Tấn Sang hmâo mông tu\ jum ơi Sengoku Yoshito, Khoa h’đăp Khoa Jơnum min wai lăng m’nuih [ôn sang deh ]ar Japan, Khoa h’đăp Khoa Ping gah Dân chủ deh ]ar Japan hrom hăng gru\p hyu mă bruă glăk hmâo tal rai ]oa\ hăng mă bruă [ơi deh ]ar Việt Nam. Amăng mông tu\ jum, ơi Sengoku Yoshito lăi pơthâo hăng Khoa mir sir tal rai ]oa\ deh ]ar Việt Nam anai kiăng pel e\p pơtru\t gum hrom kơ bruă đang hmua hloai tui pran joa 2 bơnah pơkôl amăng tal nao ]oa\ mơng Khoa mir sir ơi Trương Tấn Sang pơ\ deh ]ar Japan amăng blan 3 phrâo rơgao. Pơdah pran joa mơ-ak bư\p glăi ơi Sengoku Yoshito tơdơi kơ tal nao ]oa\ deh ]ar Japan, Khoa mir sir deh ]ar ta pơs^t tơlơi rô nao rai kơplah wah deh ]ar Việt Nam hăng deh ]ar Japan glăk hmâo h’dôm tơlơi gum hrom klă hiam. Khoa mir sir deh ]ar ta ]ang rơmang deh ]ar Japan amra pơhư dơng h’dôm rơ-wang bruă nao pơ\ h’dôm kual pơkon amăng deh ]ar Việt Nam kah hăng kual to\ng krah deh ]ar hăng Kual lon dăo ia krông Cửu Long. Khoa mir sir deh ]ar ta pơkôl deh ]ar Việt Nam amra pel e\p glăi h’dră bruă kiăng ngă gal kơ bruă gum hrom ba glăi bôh tơhnal./.

****Klăm hrơi tơm brơi lơ 5/8, [ơi [irô kơnuk kơna ta, khua dêh ]ar ta, ơi Nguyễn Tấn Dũng hơmâo ju\m khua pơ\ ala brơi dêh ]ar My, ơi David Shear, [rô djơ\ hrơi abih thu\n mă bruă [ơi dêh ]ar Việt Nam. Khua dêh ]ar ta, ơi Nguyễn Tấn Dũng pơdah rai pran jua mơak hlâo hdôm tơlơi pơđ^ kyar ktang hloh tơlơi ngă jăng mah kplah wah dêh ]ar Việt Nam – dêh ]ar My, ama\ng anu\n dua bơnah pơđ^ h^ tơlơi ngă jăng mah, tơlơi nga\ hro\m tum mta, gah tơlơi s^ mdrô, tuh pơ alin đ^ ta`, ngă hro\m tơlơi pơtô juăt-hrăm hră, bruă tơhan, wai lăng tơlơi rơnuk rơnua, hyu toh boh [ôm, boh min tơdơi pơblah ngă ba glăi tu\ yua. Khua dêh ]ar ta, ơi Nguyễn Tấn Dũng lăi dơlăm tui anai, Việt Nam lăng pơyôm biă mă  tơlơi ngă hro\m ha\ng dêh ]ar My, ama\ng abih ba\ng bruă mă, ]ang rơmang dua bơnah gah, pơđ^ h^  tơlơi ngă hro\m bruă kđi ]ar, pơto\m pơhiăp, pơs^t Việt Nam, amra ]rông lô, bơkơtoai nao rai ha\ng dêh ]ar My hdôm bruă mă gah tơlơi dưi ana\ mnuih, tui ha\ng pran jua pơ pu\ nao rai, laih anu\n thâo hluh nao rai, laih anu\n ]ang rơmang dua bơnah ngă hro\m tơlơi bơvih [o\ng huă. Yua dah anai le\ tơlơi hmâo ktang, tơlơi geh gal tơlơi ngă hro\m dua boh dêh ]ar ktang bia\ mă./.

****Tôm brơi lơ 5/8, gru\p hyu mă bruă mơng Gru\p g^t gai pơplih pơkra Tơlơi phiăn deh ]ar ta yoa kơ ơi Uông Chu Lưu – Khoa gum bruă Ping gah, Kơiăng Khoa Khoa g^t gai wai lăng pơ ala m’nuih [ôn sang, ding k’na Gru\p g^t gai pơplih pơkra tơlơi phiăn deh ]ar ta ngă Khoa gru\p, hmâo mông mă bruă hăng tring ]ar Gia Lai kơ bruă ngă tui tơlơi klah ]un mă mrô 92 lăi nao tơlơi ngă tui dơng Tơlơi pơtrun pơs^t mrô 49 mơng Ding jum k’đi ]ar gah bruă pơplih pơpkra Tơlơi phiăn truh thun 2020. Amăng mông mă bruă, ơi Uông Chu Lưu pơtă sa dua m’ta tơlơi mơ\ h’dôm [irô apăn bruă tơlơi phiăn mơng tring ]ar gleng nao dơng, biă `u h’dôm bruă mă mơng tring ]ar do# tơdu moan:

             Hăng h’dôm [ing ngă soh phiăn prong, prong le\ hmâo [ia\. Tui tơlơi rơkâo mơng Khoa pơ ala m’nuih [ôn sang le\ khom hmâo 90% hăng hloh dơng, samơ\ tring ]ar akă dưi ngă dơ\ anun ôh. Khom k’sem min bôh than ba truh le\ yoa h’ge\t. {u dah pơsir k’đi tơlơi, h’dôm k’đi tơlơi hmâo tơlơi gal ngă tui, samơ\ ră anai k’nong kơ dưi ngă mă [ia\ đo#ch, prăk le\ akă hmâo 40% kơ bruă akă dưi ngă 70%, tui anun [ia\ biă bơhmu hăng tơhnal pơkă hrom. Tơlơi anai khom lăng glăi bôh than ba truh `u, bôh thâo mơng m’nuih mă bruă./. 

****Hrơi tơm brơi lơ 5/8, khua ding ju\m công thương, ơi Vũ Huy Hoàng, hơmâo nao mă bruă ha\ng tring ]ar Gia lai, gah bruă pơdjơ\ truh bơnư\ ia sang măy Drai ia pui lơtrik Ia Krêl 2 pơ]ah, lơ 1/8 laih rơgao. Găn gao nao lăng truh pơ\ anih bơnư\ ia pơ]ah anu\n, laih anu\n tơlơi lăi pơthâo mơng [irô jơnum min mơnuih [ôn lan tring ]ar Gia lai, khua ding ju\m Công thương, ơi Vũ Huy Hoàng rơkâo, kho\m pơdơi mơtăm bruă man pơdơng sang măy drai ia pui lơtrik Ia Krêl 2, lăng glăi, ju\ yăp hdôm bôh than tu\ yua gah tơlơi bơvih [o\ng huă, laih anu\n lo\n glai adai rơhoong, pơdjơ\ truh tơlơi hd^p mơda mơnuih [ôn lan, tơdah [uh tơlơi kiăng bia\ mă, kho\m lui mtăm yơh bruă man pơdơng. Hro\m ha\ng bruă anu\n, tring ]ar kho\m ngă tui je], pioh lăi pơthâo đ^ khua dêh ]ar ta, lăi pơthâo truh pơ\ Ding jum Công thương, laih anu\n hdôm ding jum djơ\ hro\m pơ\ kon, ama\ng hrơi blan ta` hloh./.

****Kơiăng Khoa deh ]ar ta ơi Nguyễn Xuân Phúc, Khoa Gru\p g^t gai bruă k’do\ng pơgang, le\] pơdar amăng bruă s^ mdrô gơnam tam hăng gơnam ngă mă ]a phrâo hmâo hră lăi pơthâo rơkâo h’dôm {irô ding jum, gơnong bruă plơi pla gleng nao g^t gai ba glăi bôh tơhnal, amăng [rư\ pơgăn hăng ngă k’dun h^ tơlơi s^ mdrô do\p, le\] pơdar amăng bruă s^ mdrô hăng gơnam ngă mă ]a. Kơiăng Khoa deh ]ar ta rơkâo h’dôm ]ô Khoa {irô ding jum, Khoa h’dôm [irô dưm k’nar hăng {irô ding jum, Khoa Jơnum min m’nuih [ôn sang h’dôm tring ]ar, [ôn prong khom g^t gai k’jăp, dơlăm hăng gơgrong [ơi anăp Ping gah hăng Kơnuk kơna gah k’đi tơlơi hăng bôh tơhnal bruă hrưn đ^ k’do\ng tơlơi s^ mdrô do\p, le\] pơdar amăng bruă s^ mdrô hăng gơnam ngă mă ]a. Kơiăng Khoa deh ]ar g^t gai h’dôm khul gru\p anun kiăng k’tưn gum hrom jar k’mar pioh lăi pơthâo tơlơi pơhing, lăi pơthâo tơlơi găn gao; k’tưn bruă pel e\p lăng, kiăng thâo hăng pơsir hmao tlôn tơlơi ngă soh phiăn./.

****Ră anai, nua s^ boh Thanh Long gah kual ia Krông Cửu Long đ^ glăi laih. {ơi dua boh anih pla boh Thanh Long lu hloh le\ tring ]ar Tiền Giang ha\ng tring ]ar Long An, tơdah hlâo anai, năng ai `u 2 blan nua s^ tru\n mơng 3000 prăk – 4000 prăk/k^. Nua s^ boh Thanh Long đ^ glăi, tơdơi dua blan tru\n đơi, hơmâo djru brơi mơnuih nga ưđang bôh troh [ơi kual ia Krông Cửu Long găn gao h^ tơlơi tơnăp tăp. Yua dah anai bơyan pe\ boh, jơh ha\ng nua s^ kah ha\ng anai, mơnuih [ôn lan pla boh Thanh Long amra hơmâo kơmlai mơng 100 klăk prăk -120 klăk prăk/ha lơm sa bơyan pe\ boh tal sa./.

            Tơlơi pơhing phrâo dêh ]ar ta] rơngiao :

            ****Bruă por pơhing deh ]ar Thái Lan lơ 5/8 brơi thâo, go\ng gai ling tơhan deh ]ar anai pơkă hlâo po\k tal pơhrui blơi djă pioh braih pơdai blung a amăng rơ-wang hrơi 7 anai ăt kah hăng pơkôl s^ djo\p 1 klăk tơn braih kơ deh ]ar Khe\] tui djơ\ hră pơkôl hlâo kơ anun mơn. Ră anai noa braih [ơi rong lon tơnah glăk đ^ [ơ [ia\ hăng amra đ^ lu dơng yoa kơ mrô braih pơdai kiăng blơi lu mơ\ braih pơdai le\ [ia\ hloh bơdjơ\ nao [u klă yoa kơ hyuh hyang [u h’đong. Tui hăng tơlơi pơhing mơng {irô ding jum wai lăng bruă s^ mdrô deh ]ar Thái Lan, tal pơhrui blơi anai yap him lăng hmâo năng ai `u 160 rơbâo tơn hăng jing tal pơhrui blơi blung a yap mơng hrơi bơnah ling tơhan đ^ apăn bruă g^t gai lon ia amăng blan 5 phrâo rơgao. {ing khoa moa deh ]ar anai ăt  brơi thâo mơn, Thái Lan amra jao djo\p 1 klăk tơn braih kơ deh ]ar Khe\] djơ\ hrơi pơkă amăng blan 7 thun dơi, khă truh ră anai phrâo jao mă 100 rơbâo tơn hai./.

****Ama\ng tơlơi jơnum s^t nik  tal blung a [ơi [ôn pro\ng kual Ngo\ Tobruk, khul khua pơ\ ala brơi mơnuih [ôn lan phrâo dêh ]ar Libi, tu\ ư ruah đ^ ơi Akila Saleh Issa, ngă khua g^t gai  [irô pơ\ ala brơi mơnuih [ôn lan dêh ]ar Libi. Ơi Akila Saleh Issa ara\ng ple\ đ^ `u 77% hră ple\ do\ng yua `u, lơm kơ 158 ple\ hră [ơi [irô pơ\ ala brơi mơnuih [ôn lan dêh ]ar anai. Tui ha\ng kơ]a\u bruă jao brơi tơlơi dưi [ơi dêh ]ar Libi. khul khua pơ\ ala brơi mơnuih [ôn lan phrâo dêh phrâo ]ar Libi, amra đ^ pơblih tơlơi jơnum pro\ng tar [ar lo\n ia, ba lo\n ia anai truh pơ\ tơlơi ple\ hră ruah khua mir sir. Khă anu\n hay, tơlơi jơnum tal blung khul khua pơ\ ala brơi mơnuih [ôn lan phrâo dêh ]ar Libi, hơmâo sa dua khua ding kơna tom pah ngah lui h^, laih anu\n ba anih jơnum phrâo [ơi plơi pro\ng jưh jom Tripôli, tơdơi kơ anu\n [ơi Benghazi, laih anu\n ră anai Tobruk, yua tơlơi pơblang ngă ktang kt^t ră anai./.

****Ơi Ban Ki Moon Khoa ]ih pioh gah Sang gum h’b^t djo\p deh ]ar phrâo iâu pơthưr deh ]ar Palestin hăng deh ]ar Israel pơ pu\ tơlơi pơtrun pơdơi pơnah mơ\ 2 bơnah tu\ ư pel e\p laih. Amăng sa tơlơi lăi pơto\ng ba tơbiă mlăm tôm brơi sing bring mơgoah lơ 5/8, ơi Ban Ki Moon bơni h’dôm tơlơi gir run [u pơdơi mơng jar k’mar kiăng ba truh sa tơlơi pơtrun pơdơi pơnah 72 mông phrâo [ơi k’dư Gaza. Ơi Ban Ki Moon lăi rơđah, bruă bơk’toai yơh jơlan nao kiăng pơgăn tơlơi rung răng hmâo tơhnal k’jăp hăng pơ plih m’ta “tơlơi săt răm hăng [u dưi tu\ ư” [ơi k’dư Gaza. Sang gum h’b^t djo\p deh ]ar amra djru abih bang kơ h’dôm tơlơi gir run anai./.

****Sang mak ksai kơnuk kơna dêh ]ar India lơ 5/8 tơm brơi brơi thâo; Tơlơi bơvih [o\ng huă dêh ]ar India pơdă tal 3 [ơi Châu Á, hơmâo [uh kơnal ako\ pơdơng glăi tơdơi bơyan hơja\n le\ truh sui, hơmâo pơgun truh tơlơi nga\ hơmua, hdôm anih bơvih [o\ng huă  pro\ng. Sang mak ksai kơnuk kơna dêh ]ar India  ăt do\ mă kmlai 8%, nga\ tui jơlan hdră pơgăn tơlơi rơngiă nua prăk. Khă anu\n, bơyan hjan truh sui, pơgun truh tơlơi nga\ hmua pla pơdai, amra ba rai tuh pơ alin nga\ hmua  nua đ^ tui. Bruă anai pơdjơ\ truh hdôm rơtuh klăk ]ô mơnuih [ôn lan [un rin India, pơhrui glăi prăk kăk aka truh 2 đô lar my/sa hrơi. Sang mak ksai kơnuk kơna dêh ]ar India , ăt ngă tui jơlan hdră pơgăn tơlơi rơngiă nua prăk, [u hu^ tui ôh mă kmlai [ia\, kiăng ako\ pơdơng glăi tơlơi bơvih [o\ng huă, hlâo ăt tơdu rơmon laih./.

 ****Ơi Barack Obama Khoa mir sir deh ]ar Mi phrâo k^ pel e\p prăk djru 225 klăk dolar Mi kơ bruă pơgang amrom phao apui “Ôk pơsơi” mơng deh ]ar Israel, amăng mông tơlơi [ơi k’dư Gaza hmâo gru h’đong [ơ [ia\ tơdơi kơ deh ]ar Israel hăng Khul Hamas tu\ ư hrom kơ sa tơlơi pơtrun pơdơi pơnah 72 mông. Glông bruă pơgang amrom phao apui pơđam giam “Ôk pơsơi” dưi hmâo deh ]ar Israel lăi pơthâo mơng thun 2006 amăng tơlơi rung răng kơplah wah deh ]ar anai hăng Khul Hecbolah [ơi deh ]ar Libang. Dơng mơng hrơi mă yoa, “Ôk pơsơi” pơgăn truh kih laih 80% h’dôm tơlơi k’sung blah hăng amrom phao apui mơng gah rơngiao mu\t amăng kual lon deh ]ar Israel./.

                                    Pơblang hăng pôr : Nay Jek-Rơluch Xuân-Siu H’Prăk