VOV4.Jarai-Jơlan hơdră kơnuk kơna pơtrun brơi bơblih 100 rơbâo ektar lo\n glai [u jing mơnong pioh pla kơsu, giăm 10 thun laih rơgao [ơi kual }ư\ siăng hơmâo djru hrom pơsir bruă mă, lui rơmo\n ako\n rin, pơđ^ tui tơlơi hơdip mơda kơ mơnuih [on sang, djru bruă ]uk pơkra jơlan nao rai, pơdong sang hră, sang ia jrao, dăng hre\ apui lơtrik truh pơ kual goai lo\n ia, pơgang kjăp tơlơi rơnuk rơnua kơ dêh ]ar. Khă tui anun, bruă bơblih lo\n glai pla kơsu do\ hơmâo mơn ano\ aka [u klă, lu tơlơi pơhmao mă e\p lơi kơ hơjăn đơ đa.  

Kiăng djop rơnoh prăk pioh tuh pơ alin kơ sa ektar đang kơsu dong mơng bruă pla truh kơ thun reh mă kơtăk kơsu khom abih 150 klăk prăk. Hlăk thun 2008, 2009, sa tơn kơtăk kơsu noa `u rơbêh 100 klăk prăk. Pơkă dưm dưm lơ\m sa ektar kơsu r^m thun mă kơtăk kơsu hơmâo 1 tơn mơkrah. Tui anun yơh, kơnong sa thun mă kơtăk kơsu mơ\ pô tuh pơ alin mă bruă pla kơsu dưi pơhrui glăi djop rơnoh prăk tuh pơ alin laih. Yua kơ anun yơh, lu mơnuih luh nao pla kơsu, e\p lo\n pla kơsu, yua pơmin pla phun pơko\n [u hơmâo kơmlai, [u lơi kah hăng pla kơsu ôh. Hơdôm sang s^ mơdrô hơmâo prăk tuh pơ alin pla kơsu ta [u lăi dong tah, hơdôm sang s^ mơdrô anet [u hơmâo prăk tuh pơ alin kơ bruă anai, laih dong aka [u hơmâo tơlơi thâo thăi kơ bruă pla kơsu ăt gir run ]an ling pioh tuh pơ alin e\p lo\n ]i blơi, pioh pla kơsu. Phun kơsu pla pơ djo\p anih, [u kơđiăng nao ôh lo\n jing hă [o#. Damơ\ phun kơsu laih pla hơmâo hơdôm thun laih, pruh noa kơtăk kơsu trun h^, dong mơng 100 klăk prăk lơ\m sa tơn, do\ glăi 30 klăk prăk lơ\m sa tơn. Hloh kơ anun dong, dong mơng pla kơsu truh kơ thun reh mă kơtăk `u, thun blan sui truh 7 thun. Lu anom bruă s^ mơdrô laih tu\ mă lo\n glai, jah drôm, ]uk pơ agaih pla kơsu giong, sư\ rơbư\ [u hơmâo prăk dong tah, tơnap tap đut hlah.

Sang kơ [ing mơnuih mă bruă do\ pơ kual giăm goai lo\n ia

{ơi tơring glông Ia H’Drai-sa boh anih hiam pơhư] bruă pơđ^ kyar pla kơsu, yua lo\n hiam kyâo pơtâo mơtah mơda na nao amăng thun, hơnong kơtăk kơsu dưi mă lơ\m sa ektar dong mơng 1 tơn 7, truh 1 tơn 9, lu hloh pơ anih pơko\n amăng dêh ]ar ta. Samơ\ [ơi Ia H’Drai mơtam yơh ăt hơmâo mơn lu sang bruă s^ mơdrô duaih kơ pran baih, yua [u hơmâo prăk tuh pơ alin dong tah. Hơmâo sa, dua boh anom bruă s^ mơdrô lui raih h^ phun kơsu, [u răk rem ôh, kơnong lăng ba brơi hơdip jăng jai phun kơsu. Hơmâo sang bruă ba hnưh đang kơsu, tăp năng s^ blơi lui ]a ]ot kiăng pơsir [iă tơlơi tơnap tap. Kông ty sa ding kơna kơsu Daklak hơmâo hơdră bơblih 2000 ektar glai, pioh pla kơsu [ơi Ia H’Drai, laih anun hơmâo pla laih 1.200 ektar. Thun hlâo, đơ đam anai s^ kơ sa boh kông ty pơko\n blơi glăi. Ơi Huỳnh Ngọc Hưng, Kơ-iăng khoa kông ty sa ding kơna Chư\ Moray, anih blơi glăi đang kơsu kông ty Daklak, brơi thâo:

“Kông ty hơmâo tu\ mă kơ]ăo bruă mơng kông ty kơsu Daklak do\ [ơi tơring ]ar Kontum s^ glăi giăm 1.200 ektar đang kơsu. Laih tu\ mă kông ty nao e\p lăng, ju\ yap glăi đơ đam kơsu [u jing hăng pla phrâo dong 300 ektar. Ano\ răm rai mơng dua kơ]ăo bruă anai truh 5.200 ektar lo\n glai, rơnoh prăk rơngiă soh sel truh kơ 850 klai prăk”.

Kông ty kơsu Duy Tân [ơi plơi prong Kontum, dưi hơmâo hră tu\ ư brơi pla giăm 14 rơbâo ektar glai [ơi Ia H’Drai, pioh pla kơsu. Ơi Lê Đức Thảo, Khoa kông ty Duy Tân brơi thâo: Hơdôm thun rơgao, rơnoh prăk mơ\ kông ty tuh pơ alin jah drôm kyâo glai hăng pla 9.665 ektar kơsu truh kơ 1000 klai prăk. Noa kơtăk kơsu trun h^, lu sang bruă prăk gah bruă s^ mơdrô jai phoă h^ ano\ mă prăk ]an anun tơnap tap biă mă kơ anom bruă s^ mơdrô. Duy Tân duaih tơngan, hloai pran jua yơh, anun tuh pơ alin mă [ah wư, yua kơ anun kmơ\k proai pioh, proai kơ phun pla pơhro\ h^. Hơdôm tơlơi [uăn rong man pơdong kah hăng ]uk pơkra jơlan glông nao rai, pơdong plơi pla lêng pơdơi abih. Thun 2008, Anom bruă pơala mơnuih [on sang tơring ]ar Kontum ngă hră pơtrun, pơhrui glăi abih prăk apah yua lo\n mơng djop anom bruă s^ mơdrô bơblih lo\n glai pla kơsu amăng tơring ]ar, lơ\m sa ektar pơhrui16 klăk prăk. Tơnap tap kơ prăk kăk anun yơh kông ty Duy Tân ha wơ\t dong aka [u dưi ba nôp prăk anai. Thun 2015, pơ ala kơ bruă nôp 108 klai prăk mơ\, kông ty Duy Tân khom jao glăi kơ Jơnum min mơnuih [on sang tơring ]ar Kontum 970 ektar đang kơsu. Bơyan phang phrâo rơgao, tơring ]ar Kontum khom mă yua 1 klai 300 klăk prăk kơ bruă ]uk jơlan pơgăn apui [ong glai. Kông ty wai lăng kyâo glai Đak Hà yơh tu\ mă mơng tơring ]ar Kontum jao wai lăng đơ đam kơsu anai, gơ`u do\ [u hơđong do\ng [u kjăp lơi. Ơi Ngô Văn Hải, Khoa kông ty wai lăng kyâo glai Đak Hà, bruk hơjăn: đang kyâo anun ataih mơng anih mă bruă 30 km, pơmin kơ bruă pơgang apui [ong glai đô] djai kơdrô laih mơn. Kông ty [u hơmâo mơnuih mă bruă ôh, prăk kăk [u hơmâo lơi kơ bruă wai lăng đang kơsu, `u lăi:

“Tơlơi tơnap tap mơng gơmơi le\ kơ[ah mơnuih mă bruă, tơlơi thâo thăi amăng bruă mă hăng prăk kăk yơh phun. Kông ty Đak Hà anom bruă kơnong ngă bruă ]ar đô] [u djơ\ lăi ngă bruă gah tơlơi s^ mơdrô ôh. Bruă wai lăng dong 1000 ektar lo\n đang kơsu yua khoa tơring ]ar jao glăi, khom ngă yơh jăng jai”.

Sang rông ]ơđai muai pơ kual giăm goai lo\n ia

{ơi kual }ư\ siăng, kơnong tơring ]ar Kontum yơh ngă tui pơhrui glăi prăk 16 klăk lơ\m sa ektar lo\n glai jao kơ anom bruă s^ mơdrô bơblih lo\n glai pla kơsu. Bruă phun mă glăi prăk anai pioh tuh pơ alin kơ bruă ]uk pơkra jơlan bơwih bơwăng bruă kơ ană plơi pla [ơi anih man pơdong plơi phrâo. Ơi Lê Đức Thảo, Khoa kông ty kơsu Duy Tân ruă pran jua mơn lơ\m gui ba hnưh kơ bruă pla 1000 ektar kơsu, `u lăi:

“Rơnoh prăk ta tuh pơ alin kơ 1 ektar đang kơsu thun tal 5 le\ 150 klăk prăk. Ră anai, gơmơi dong hnưh108 klai prăk samơ\ ba nôp glăi 1000 ektar le\, ta rơngiă soh 50 klai prăk. Lơ\m jao laih, tơring ]ar jao kơ Gơnong bruă prăk kăk tơring ]ar pơtruh hiăp hăng djo\p anom bruă pioh s^”.

Hơn^  hơdră pơsir h^ giăm 1000 ektar đang kơsu mơ\ kông ty Duy Tân jao glăi kơ tơring ]ar, amăng mông mă bruă hăng [ing mă tơlơi pơhing phrâo Gong phun pơtui jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam, ơi Nguyễn Hữu Hải Kơ-iăng khoa tơring ]ar Kontum lăi:

“Khoa moa pơ ala mơnuih [on sang tơring ]ar hơmâo ngă hră pơtrun tu\ ư brơi khoa tơring ]ar pơhrui mă prăk [udah mă glăi hăng dram gơnam. Kông ty Duy Tân lăi pơthâo tơnap tap biă anun tu\ ư jao glăi kơ tơring ]ar đang kơsu gơ`u pla thun tal 5 laih. Tơring ]ar ăt sem glăi pơtong lăng hơnong tu\ yua mơng phun kơsu laih anun jao glăi kơ kông ty Đak Hà wai pơgang. Pơ anăp anai, tơring ]ar brơi s^ glăi kơ anom bruă hlơi thơ kiăng blơi. Ră anai, hơmâo laih mơn anom bruă rơkâo blơi. Bruă pơsir đang phun kơsu mơng kông ty Duy Tân, tơring ]ar pơsir rơnang, rơ-un, djơ\ hơdră samơ\ buă hăng tơlơi khăp pap. Sang bruă kơ[ah prăk kăk, tơring ]ar ăt tu\ ư mă glăi đang kơsu. Tơdah kơ` pơgi ni anăp anom bruă anun bơwih [ong đ^ đăi, tơring ]ar ăt amra jao glăi đang kơsu hăng mă prăk 108 klai prăk.

Lơ\m ngă tui bruă bơblih lo\n glai pioh pla kơsu, djo\p anom bruă lêng kơ [uăn ro\ng hăng hơdră tơring ]ar pơtrun le\: jak iâu mơnuih [on sang djuai ania [iă nao mă bruă apah [ong prăk blan, djru kơ bruă lui rơmo\n ako\n rin; man pơdong ]uk pơkra jơlan glông nao rai, ring bruă bơwih bơwang kơ bruă mơnuih mơnam. Khă hnun, amăng hơdôm pluh boh anom bruă s^ mơdrô ră anai glăk ngă tui kơ]ăo bruă bơblih lo\n glai pla kơsu [ơi dua boh tơring ]ar Gialai hăng Kontum, kơnong hơmâo Binh đoàn 15 đô] ngă djơ\ tơlơi [uăn rong. Hơdôm anom bruă s^ mơdrô pơko\n lơ\m kơsu trun noa, gơ`u phai lui tơngan, lui bruă răk rem đang kơsu, [udah e\p hơdră s^ glăi đang kơsu kơ arăng blơi. Bruă man pơdong, ]uk pơkra jơlan glông, bơwih bơwang brơi tơlơi hơdip mơda mơnuih [on sang le\ [u [uh ngă tui ôh.

                             Nay Jek: Pô ]ih hăng pôr