VOV4.Jarai-Yua kơ noa kơtăk kơsu trun h^ laih anun ako\n thâo hơbil mơng đ^ glăi, anun lu anom bruă s^ mơdrô ngă tui bruă bơblih lo\n glai pioh pla kơsu [ơi dua boh tơring ]ar Gialai hăng Kontum bưp lu tơlơi tơnap tap. Hơmâo anom bruă s^ mơdrô hlong phai tơngan mơ-ai kơ `u, hơmâo anom bruă s^ mơdrô hyu s^ blơi lui [udah bơblih pla phun pla pơko\n. Lơ\m ngă hră tuh pơ alin mă bruă le\, noa kơsu rơbêh 100 klăk prăk lơ\m sa tơn, anun kơsu arăng pla yơh pơpă anih kiăng pla, [u gleng nao ôh kơ lo\n mơnai glai jing tu\ [u jing tu\. Ră anai, noa kơsu trun gah yu\ kơ 30 klăk prăk lơ\m sa tơn, lu đang kơsu arăng koh drôm h^ pioh bơblih pla phun pla pơko\n.

            Amăng hơdôm thun 2008-2010, noa kơsu đ^ pơmă, 1 tơn rơbêh 100 klăk prăk. Yua kơ hơmâo mơng kơsu yơh, dưi [uh hơmâo lu anih pơdong plơi pla hiam ro# hăng hơdôm rơtuh boh sang pơprong amăng đang war, lăng hiam hăng rơnoh hơdôm klai prăk [ơ\i; jơlan glông nao rai, hre\ apui lơtrik, sang ia jrao, sang hră [ơi anai dưi man pơdong hiam soh. Djo\p mơta tơlơi pơtrun kơ bruă man pơdong plơi pla phrâo, hiam, amra hơmâo soh yơh laih hơmâo đang kơsu. Thun 2009, tơring ]ar Gialai khin hơtai pơkă hơnong 60 rơbâo ektar lo\n glai [u jing mơnong, lo\n glai pla kyâo hăng đang kyâo hnong hnăi pioh pla phrâo 50 rơbâo ektar đang kơsu. Hơmâo 16 boh anom s^ mơdrô, hăng 44 kơ]ăo bruă brơi apah yua lo\n pla kơsu tơring ]ar hơmâo k^ kơđo\m brơi laih.

            Ơi Mai Ngọc Bình Kơ-iăng khoa kông ty sa ding kơna kơsu }ư\ Sê lăi: Anom bruă gơ`u mơak hloh kơ hơmâo mah mơtam, lơ\m hơmâo kơ]ăo bruă bơblih 3.100 ektar glai pơ să Ia Lâu, tơring glông }ư\ Prong pioh pla kơsu. Sa boh plah anom bruă ngă hmua hlong ako\ pơdong phrâo, gah kông ty Kơsu }ư\ Sê wai lăng, anun le\, Plah anom bruă ngă hmua Ia Lâu, jing Plah anom bruă pla kơsu Ia Lâu. Arăng ba nao măi mok, rơdêh ]uk, rơdêh kai. 300 ]ô mơnuih mă bruă apah [ong prăk blan mut mă bruă, rah anah kơsu pioh pla. Kông ty kơsu }ư\ Sê jing anom bruă hơmâo tơlơi gêh gal amăng tơlơi bơwih [ong huă hăng tơlơi thâo lu, tom găn rơgao amăng bruă mă pla laih anun mă kơtăk kơsu. Damơ\, hăng kơ]ăo bruă pla kơsu pơ tơring glông }ư\ Prong, kông ty pơhaih le\ lup le] baih, pơdơi h^ tuh pơ alin tơdơi kơ 7 thun pok pơhai. Ơi Mai Ngọc Bình lăi: “Tơlơi pơdơi h^ tuh pơ alin le\, kông ty ăt khom pơmin tong ten biă mă laih anun ju\ yăp rơđah rơđong, djơ\ rơ-oa. Truh mông anai, gơmơi [uh bruă gơmơi ngă djơ\ biă mă. Hơdră ko\ tui, tơdah kơnuk kơna brơi bơblih đơ đam lo\n glai pioh pla kơsu [u tu\ yua ăt bơblih pla phun pla pơko\n, kông ty amra mă yua djo\p hơdră mă yua kiăng ba glăi boh tu\ yua hloh đơ đam lo\n jao anun; laih anun gleng nao kơ bruă djru ba tơlơi hơdip mơda, gơnam yua kơ mơnuih mă bruă, [ing mă bruă le\ mơnuih djuai ania [iă mă bruă dong mơng thun 2010 truh ră anai hơmâo tơlơi hơdip mơda hơđong hloh”.

Phun kơsu pla [ơi lo\n [u jing djai tui [ơ [rư\

            Kông ty kơsu }ư\ Sê le\, anom bruă hơmâo kơnuih biă mă anun yơh gơ`u [u lăi pơthâo brơi bơblih hơdră pla phun pla pơko\n ôh tơdah aka [u hơmâo hră pơar tu\ ư mơng kơnuk kơna.

            Ayong Trung Văn Đông, mơnuih mă bruă [ơi Gru\p 2, Plah anom bruă Ia Lâu brơi thâo, `u jing h^ mơnuih mă bruă mơng Plah anom bruă anai dong mơng thun 2010. Ră anai, phun kơsu `u hơdip [u jing, djai ăt [u jing lơi, anun yơh `u hăng hơdôm rơtuh ]ô mơnuih mă bruă hrom pơ anun [u rơpơi nao ôh truh hrơi reh mă kơtăk kơsu. Tơlơi hơdip mơda [ing mă bruă kơsu [ơi anun ră anai tơnap tap biă mă: “Kâo kiăng, ngă hiư\m pa kông ty hăng Group anom bruă pơdlông adih djru ba kiăng tơlơi hơdip mơda gơmơi plai [iă tơnap tap, pioh kơ mơnuih mă bruă hơmâo prăk pơhrui glăi. Yua dah tơlơi hơdip mơnuih mă bruă pơ anai lăng nao kơ phun kơsu đ^ [u hiam ôh anun mơnuih mă bruă pơtah hơtai biă mă”.

            Hơdôm blah đang kơsu 6 thun laih mơng Plah anom bruă Ia Lâu lăng nao krô kra`, phun deng dong [u kjăp phik ôh. Anai le\, kual glai rưng phun lu phun kyâo ]^k răng đô] hlâo adih, lo\n jing mơnong le\ rơpih, kơnong mơng 20-30 cm đô], gah yu\ le\, lo\n khur, lo\n krăi hăng pơtâo. Ơi Hồ Phi Hùng, Khoa Plah anom bruă kơsu Ia Lâu brơi thâo: Lu đơ đam kơsu khom pla glăi dua klâo wơ\t samơ\ ăt djai đô]. Amăng mrô 3.100 ektar glai blih pla kơsu, plah anom bruă hơmâo h^ 2.180 ektar. Ră anai, hăng 1.540 ektar kơsu đ^ hiam aka djơ\ hơnong pơkă ôh, do\ 940 ektar [u đ^ ôh hăng djai tui baih. Kông ty kơsu }ư\ Sê, hơmâo ngă tui lu hơdră, rơkâo [ing mơnuih kơhnâo kơhnăk pel e\p hăng djru pơsir. Samơ\ abih bang lăi, phun kơsu [u jing ôh [ơi kual lo\n anai, ơ Hùng lăi: “Đang kyâo mơng plah anom bruă gơmơi wai lăng 2.180 ektar, amăng anun giăm 1 rơbâo ektar phun đ^ [u hiam ôh. Hơnong dưi do\ hơdip [u kjăp ôh, anun yơh boh tơhnal gơmơi tuh pơ alin [u glăi boh tu\ yua klă ôh, ră anai kơnong 1 klăk prăk sa ektar. Yua lo\n glai lo\n krăi akha phun kơsu a`reng trun [u tơma laih anun phun đ^ [u hiam dong tah”.

Khoa Plah anom bruă kơsu Ia Lâu-Hồ Phi Hùng do\ [ơi đang kơsu pla 6 thun laih

            Truh ră anai, tơring ]ar Gialai hơmâo 44 kơ]ăo bruă hăng abih bang 32 rơbâo 400 ektar lo\n glai bơblih pioh pla kơsu. Khă hnun, djop anom bruă s^ mơdrô phrâo pla 25 rơbâo 200 ektar. Rơbêh 1/3 đơ đam anai phun kơsu đ^ [u hiam ôh hăng djai tui. Nai prin tha Nguyễn Huy Dũng, Kơ-iăng khoa anom kơsem min pel e\p hăng pơkă hơnong lo\n glai dêh ]ar ta lăi: “Amăng bruă bơblih lo\n pioh mă yua, hơmâo hơdôm hơdră prong [ing ta ngă aka [u kơsem lăng tong ten hlâo ôh, ano\ jing kơ phun pla tơdah ba pla [ơi kual lo\n anun. Bơhmutu đơ đam pla kơsu thơ… Ră anai, hơmâo hơdôm kual, biă mă `u lo\n glai kyâo ]^k răng, rưng kyâo hui, kyâo luh hla lu, lo\n [u hiam ôh, anun [uh phun kơsu đ^ ăt [u hiam lơi yua anun đơ đa koh drôm lui h^ đô]”.

            Ano\ tu\ yua kơ tơlơi bơwih [ong mơng kơ]ăo bruă pơđ^ kyar 50 rơbâo ektar đang kơsu [ơi lo\n [u jing mơnong tơring ]ar Gialai [u ngă djơ\ tui ano\ pơkă ôh. {u pơsir bruă mă, pơđ^ tui hơnong pơhrui kơ mơnuih [on sang, [u hơmâo pơsir tơlơi lui rơmo\n ako\n rin kơ sang ano\ mơnuih [on sang djuai [iă ôh [ơi kual pok pơhai kơ]ăo bruă bơblih lo\n glai anun; aka man pơdong brơi bruă mă, pơkra jơlan nao rai, pơđ^ kyar tơlơi bơwih [ong huă hăng pơke\ hrom bruă pơgang tơlơi rơnuk rơnua, hơđong kơtoai kual goai dêh ]ar ôh. Ơi Nguyễn Đức Hoàn, Kơ-iăng khoa tơring ]ar Gialai brơi thâo: “Khoa moa tơring ]ar brơi yap glăi, laih anun hơmâo hơdră pơsir: Hăng đơ đam pla kơsu djai h^ [udah [u đ^ hiam yua kơ anom bruă s^ mơdrô [u tuh pơplai djơ\ hơdră [udah yua kơ [u thâo mă bruă khom tuh pơplai pơbu\ glăi dong, [udah brơi pla glăi phrâo, yua dah phun kơsu le\ phun kyâo sui thun, [ing ta khom glăm ba yơh tơlơi đ^ trun amăng bruă mă. Kơnong đơ đam phun kơsu djai, [u đ^ yua kơ lo\n [u hiam, [u jing mơnong le\, khom bơblih brơi pla phun pla pơko\n dong tu\ yua hloh”.

            {uh rơđah [ơi Gialai, hơdôm boh anom bruă s^ mơdrô bơblih mă hơjăn gơ`u [u djơ\ hăng ano\ [uăn yua lo\n kah hăng tơlơi rơkâo, ngă rơngiă h^ tơlơi pơkă hơnong git gai wai lăng, ro\ng pla mă tơbâo, pla ro\k, pơdong đang hmua blôk rông rơmô [ơi lo\n jao brơi pla kơsu anun. Samơ\, sa pok hră lăi glăi kơ Gong phun pơtui jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam, Khoa moa tơring ]ar Gialai lăi pơtong: “Tơring ]ar glăk git gai djop anom bruă kơhnâo kơhnăk e\p lăng, pơtong glăi rơđah rơđong phun `u ba truh kơ phun kơsu đ^ [u hiam hăng djai h^. Tơdah pơtong lăng thâo rơđah yua kơ lo\n [u jing le\ brơi anom bruă s^ mơdrô anun khom pla glăi kyâo glai. Tơdah đơ đam lo\n anun [u jing hăng kyâo glai ba pla ră anai, anom bruă s^ mơdrô khom roah mă pơjeh phun kyâo pơko\n ba pla, ]ih pơkra hơdră hlâo rơđah rơđong. Jơnum min mơnuih [on sang tơring ]ar Gialai amra git gai djop anom bruă pel e\p glăi, pơ[ut h^, lăi pơthâo kơ Ding jum wai lăng bruă hmua hăng pơđ^ kyar [on lan, hlong rơkâo wơ\t khoa dêh ]ar sem glăi hăng git gai dong bruă ]i ngă pơ anăp anai”.

Kơsu mơng Plah anom bruă Ia Lâu-kông ty }ư\ Sê [ơi }ư\ Prong djai krô tui laih

            Hơmâo laih 44 kơ]ăo bruă abih bang 32 rơbâo 400 ektar, amăng anun 29.188 ektar glai [u jing mơnong, tơring ]ar Gialai jao kơ anom bruă s^ mơdrô kuah h^ tơngu\l jing lo\n kla pioh pla kơsu. Ră anai, tơring ]ar Gialai wư] brơi glông, jơlan kơ “Anom bruă s^ kơdrô ruah pơjeh djuai kyâo kiăng pla pơko\n, pơkra hơdră tuh pơ alin rơđah rơđong…”. Tơlơi anun, dưi ngă brơi mơn, kơ hơdôm kơ]ăo bruă pok prong hloh amăng bruă ngă gêh gal, mă hră pơ-ar pioh bơblih hơdră mă yua lo\n kiăng hơmâo kơmlai hơjăn ?

                             Nay Jek: Pô ]ih hăng pôr