VOV4.Jarai-Jơlan hơdră kơnuk kơna pơtrun brơi hơdôm tơring ]ar kual }ư\ siăng, lu biă mă `u tơring ]ar Gialai hăng Kontum bơblih 100 rơbâo ektar glai rưng pioh pla kơsu, pơsir bruă mă kơ mơnuih [on sang, lui rơmo\n ako\n rin, pơđ^ tui bruă ba tơlơi hơdip mơda bơwih [ong huă kơ mơnuih mơnam, ngă tui giăm 10 thun hăng anai laih. Hơdôm đang kơsu pla mơng thun 2008-2009, ră anai glăk mă kơtăk, lu plơi pla pơ kual giăm goai lo\n ia hơmâo jơlan glông nao rai, sang hră, sang ia jrao, hre\ apui lơtrik hơmâo laih soh, pơjing rai bruă mă pơgang lo\n ia kjăp hơđong. Khă hnun, bruă bơblih lo\n glai pioh pla kơsu do\ hơmâo mơn tơlơi aka [u djơ\, lu mơnuih pơhmao mă e\p lơi kơ pô. Tơlơi anun, [uh rơđah jai lơ\m noa kơsu trun h^ noa.

Khul mă tơlơi pơhing phrâo Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam do\ pơ kual }ư\ siăng hơmâo nao truh pơ kual pla kơsu arăng bơblih mơng lo\n glai, bưp [ing mă bruă, gong gai kơnuk kơna laih anun hơmâo hơdôm tơlơi ]ih “Ano\ tu\ yua hăng rơngiă rơngiom lơ\m bơblih 100.000 ektar lo\n glai pla kơsu”.

Tơlơi ]ih 1: Kjăp hơđong [ơi kual goai lo\n ia.

          Pla phun kơsu [ơi anih giăm goai lo\n ia-tu\ laih yua mơng Binh đoàn 15, anih anom ling tơhan ngă bruă bơwih [ong, ngă hrom bruă pơgang lo\n ia [ơi dua boh tơring ]ar Gialai hăng Kontum.

Hơdôm đang kơsu mơtah mơda pơ goai lo\n ia mơng Binh đoàn 15

          Mơnuih [on sang pơ plơi Giang Lố hăng Đak Môt să Sa Long, tơring glông giăm goai dêh ]ar ]i Ngọc Hồi, tơring ]ar Kontum, pơ anăn kơ jơlan tuh go# dro\ng glông ataih 5 km, dong mơng plơi nao truh pơ  đang hmua le\ jơlan A Tâm. A Tâm le\ anăn juăt iâu pơgui mơng mơnuih [on sang Sedang pioh kơ Trung tá Trịnh Hà Tâm, Khoa kông ty 732 gah Binh đoàn 15. Tha plơi, ơi A Sem, pơ plơi Giang Lố brơi thâo: Yua hơmâo A Tâm, bơyan bu] hơbơi plum, wo\k kơtor, hơpuă pơdai pơ hmua adih, kual ngă hmua mơnuih [on sang prong rơhaih yap abih bang 1.500 ektar, dưi pơdu\ pơgiăng amu` ame\. Gơnam tam boh troh đang hmua huăi hu\i bru\ hiă [udah ia kuor pơđuăi h^ dong tah, huăi [ing s^ mơdrô raih daih nao juă noa kah hăng hlâo:

            “Hlâo adih, jơlan anai, mơnuih [on sang nao rai tơnap tap biă mă. Kông ty 732 [uh mơnuih [on sang tơnap đơi, rô nao rai hơmâo mơnuih tơl rơbuh, rơka rơka] ăt hơmâo mơn. Khoa kông ty pap kơ mơnuih [on sang, anun blơi ]uah, pơtâo, simăng hrom hăng ană plơi pơkra jơlan anai. Mơnuih [on sang mơak biă mă, tha plơi bơni biă mă kơ kông ty 732”.

            Tơring ]ar Kontum hăng Gialai hơmâo robêh 200 km jơlan goai dêh ]ar hăng dêh ]ar Lao laih anun dêh ]ar Kur. Hlâo adih, gah dơnung kơ tơring glông Sa Thầy, tơring ]ar Kontum, jơlan goai dêh ]ar ataih 50 km samơ\ [u hơmâo plơi pla, sang ano\ mơnuih [on sang do\ ôh. Yua hơmâo hơdôm puih kơđông ling tơhan nao mă bruă bơwih [ong mơng Binh đoàn 15 mơ\ mơnuih [on sang djop djuai ania [iă [ơi 210 bit anih plơi pla kơtoai jơlan goai dêh ]ar ]i  tơring ]ar Gialai hăng Kontum thâo pla phun kyâo boh troh sui thun kah hăng thâo pla tiu, kơphê, kơsu anun tơlơi bơwih  [ong huă amăng sang ano\ bơblih tui laih. Biă mă `u yua bơblih h^ 37 rơbâo ektar lo\n glai pla kơsu [ơi kual gah dơnung tơring glông Sa Thầy, sa boh tơring glông phrâo  ako\ pơdong [ơi anun dong le\ tơring glông Ia H’Drai.

            A Vuông, djuai ania Sedang ( Hơdang), plơi pla pơ tơring glông Kon Plong, tơring ]ar Kontum, nao do\ pơ tơring glông Ia H’Drai, mă bruă pla kơsu 6 thun hăng anai laih. A Vuông ră ruai: blung a, `u pơmin ]i pơwơ\t glăi plơi pla hơđăp ngă hmua đô], [u anăm bong glăi ôh [ơi anai. Pơ anai djop mơta mơnong do\ tơnap tap đơi, tơnap hloh kơ plơi pla `u hơđăp, ataih mơng plơi `u nao pưo anih mă bruă hơdôm rơtuh km [ơ\i, kiăng glăi pơ sang ano\, abih ha hrơi [ơi jơlan kah mơtruh. Samơ\ ră anai, A Vuông pơsit pran jua nao ngă bruă pla kơsu le\ djơ\ biă mă. Do\ hăng [ing ling tơhan, mă bruă hrom, pơhrui glăi prăk blan hơđong, laih anun hơmâo tơlơi ]ang rơmang pơ anăp anai, yua dah 3 ektar đang kơsu `u mă bruă truh thun tal 6 laih, đang kơsu `u jing biă mă, prăp lui reh mă kơtăk baih:

            “Yua hơmâo tơlơi djru ba mơng [ing khoa moa kông ty hăng [ing kơhnâo kơhnăk pơtô brơi gơmơi, mơng thâo hơdră pla kơsu laih anun pla phun pla pơko\n. Ta mă bruă [ong prăk blan pơ anai, hơmâo tơlơi hơdip mơda hơđong le\, mơak yơh mă bruă”.

            Thun 2009, Cầm Bá Thức mơnuih djuai ania Thái pơ tơring ]ar Thanh Hóa, nao do\ pơ tơring glông Ia H’Drai mă bruă gah kông ty 716. Dong mơng “tah tơkai, hơdai tơngan” soh đô], ră anai `u do\ bơnai ăt mă bruă kơ kông ty mơn, rơkơi bơnai `u hơmâo dua ]ô ană. Yua hơmâo tơlơi djru mơng kông ty, puih kơđông ling tơhan, rơkơi bơnai gơ`u dưi man pơdong sang kjăp hrom hăng hmua arăng pơpha brơi 2 ektar pioh pơđ^ tui bruă mă amăng sang ano\, r^m thun sang ano\ pơhrui glăi abih tih 150 klăk prăk. Dua rơkơi bơnai Thức hơđong yơh do\ glăi mă bruă, yua dah dua ]ô ană bă gơ`u kông ty djru brơi soh tơlơi hrăm hră pơar pơ sang hră anih anet mơng kông ty wai lăng. Cầm Bá Thức lăi:

            “Dưi hơmâo khoa moa git gai amăng puih kơđông ăt kah hăng mơng kông ty djru, sang ano\ gơmơi ăt hơmâo hmăi laih gơnam [ong mơnong yua, pơhrui glăi hơđong. Sit rai pơ anai baih, ta khom gir run yơh lah, r^m thun sang ano\ hơmâo pơhrui glăi plai [iă mơn pioh kơ ană tơ]ô tơdơi anai pro# tơdăm prăm dra plai [iă tơnap tap”.

Mơnuih mă bruă kơsu pơ kual lo\n phrâo mơng kông ty 716

            Kông ty sa ding kơna 716 dưi hơmâo Binh đoàn 15 ako\ pơdong blan 3 thun 2014. Kông ty ră anai hơmâo 3.200 ektar đang kơsu, hơmâo abih bang 600 ]ô mơnuih mă bruă, leng kơ mơnuih djuai ania [iă soh. Pơtong rơđah bruă mă pơ kual giăm goai lo\n ia, aka [u hơmâo lu plơi pla ôh, anun khoa moa kông ty laih anun truh pơ khoa wai lăng gru\p mơnuih mă bruă lêng kơ hơmâo hơdră djru ba soh kiăng mơnuih mă bruă hơđong pran jua do\ glăi mă bruă, tong ten hăng phun kyâo pla, hăng gru\p mă bruă laih anun plơi pla phrâo. Hrom hăng bruă kiăng dưi djo\p prăk blan na nao, puih kơđông do\ djru kơ mơnuih mă bruă hơmâo lo\n do\ pioh pơdong sang, lo\n ngă hmua, djru prăk pơdong sang laih anun tuh pơ alin pơdong sang hră, sang ia jrao, sang rông ]ơđai muai, ană bă [ing mơnuih mă bruă, hre\ apui lơtrik hơmâo djo\p laih…Thượng úy Phạm Văn Uy, Khoa gru\p mă bruă mrô 6, kông ty 716 lăi:

            “{ing mơnuih mă bruă leng kơ hlăk ai soh, lơ\m phrâo iâu pơmut mă bruă do\ sư\ rơbư\, tơnap tap. {ing gơmơi nao pơpă, khom tơ`a hơduah kiăng thâo ano\ kiăng, tơlơi pơmin mơng gơ`u laih anun e\p hơdră djru ba. Phrâo rai mă bruă, [ing adơi ayong lu kơ do\ soh aka [u hơmâo ană bơnai. Ră anai, pơdong sang ano\, hơmâo ană rơkơi, ană bơnai, đơ đa sang ano\ hơmâo 2 ]ô ană laih anun hơđong do\ glăi mă bruă, pơgiong bruă jao:.

            Pơtô  brơi kơ mơnuih mă bruă thâo hroaih amăng bruă mă, ngă gêh gal kơ gơ`u hơđong hơdip mơda pơ anih do\ phrâo, kông ty 716 man pơdong atur kjăp kơ tơlơi pơgang rơnuk rơnua dêh ]ar [ơi kual goai lo\n ia ]i tơring glông Ia H’Drai. Thiếu tướng, ơi Đặng Anh Dũng-Khoa git gai Bình đoàn 15 brơi thâo:

            “Binh đoàn hơmâo jơlan hơdră, đang phun kyâo hơmâo pla giong dơ\ pă khom pơdong plơi pla dơ\ anun. Ră anai, Binh đoàn hơmâo ako\ pơdong 6 [ut plơi pla, abih bang 216 bit anih do\ kơtoai jơlan goai dêh ]ar ataih truh 200 km amăng dua boh tơring ]ar Gialai hăng Kontum. {ing gơmơi hơmâo pok pơhai pla phrâo 42 rơbâo ektar đang kơsu, pơsir bruă mă kơ 17 rơbâo ]ô mơnuih, amăng anun 7 rơbâo le\ mơnuih djuai ania aset. {ing gơmơi ăt pơtô na nao tơlơi djru kơ ană plơi pla ngă hrom bruă pơgang kơ lo\n ia dêh ]ar”.

Mơnuih mă bruă pơdong sang do\

            Dong mơng bruă bơblih h^ 37 rơbâo ektar glai rưng pla kơsu, djop anom bruă s^ mơdrô hơmâo tuh pơ alin nao pơ tơring glông phrâo Ia H’Drai rơbêh 6 rơbâo klai prăk, pơsir bruă mă kơ 4 rơbâo ]ô mơnuih, amăng anun giăm 1.500 ]ô mơnuih mă bruă jing mơnuih djuai ania [iă. Tơring glông Ia H’Drai hơmâo man pơkra rơbêh 560 km jơlan nao rai, 70 km hre\ apui lơtrik, rơbêh 1.300 boh sang kơ mơnuih mă bruă, 30 boh sang rông ]ơđai muai, sang ia jrao…ngă pơ kjăp atur tơlơi bơwih [ong, pơgang rơnuk rơnua dêh ]ar. Ơi Nguyễn Kim Phương Kơ-iăng khoa Gơnong bruă wai lăng đang hmua hăng pơđ^ kyar [on lan tơring ]ar Kontum lăi pơtong: 

            “Anih anom pơkă lui kơ bruă mă djơ\ hăng tơlơi pơđ^ kyar bruă pla kơsu. Phun kơsu pơ anun mơng djop anom bruă amăng anun hơmâo phun kông ty kơsu Việt nam hơmâo lông pla lăng laih hăng pơsit phun kơsu đ^ hiam biă mă, mă kơtăk `u lu hloh pơkă hăng anih pơko\n. Mơta dua dong le\, `u pơjing rai kual pla phun kyâo sui thun, jing anih anom ană plơi pla do\, pơjing rai tơring glông Ia H’Drai. Sit nik yơh ako\ pơjing rai bruă mă tuh tia pơkra pơjing laih anun măi mok pơkra kơtăk kơsu amăng kual anun. Lăng nao sa yak rơbat mơng tơring ]ar, kâo [uh bơblih lo\n glai pla kơsu le\ [ơi anăp mơta [uh hơmâo boh tu\ yua hơđong hăng klă biă mă mơn.

                             Nay Jek: Pô ]ih hăng pôr