}ơ\tăng kah ha\ng hre\ gong, anu\n le\ hơdôm tơlơi mă bruă hrơi blan 9 laih rơgao, [ơi hơdôm đang cao su, pro\ng rơbeh 40 ha, jing 10 boh sang ano\ [ơi plơi Thôn 5, tring kual plei  Kần, tring glông Ngọc Hồi, tring ]ar Kon Tum, tu\ ma\ tơlơi jao mă breh kơta\k cao su ha\ng Nông trường cao su plei Kần. Hlăk anai mơnuih [ôn sang amra nao bơrơxoa ma\ đamh cao su, bơ kơ khul mơnuih wai lăng đamh cao su [u hu^ ôh pơgăng brơi đang cao su hdôm công ty anai.

Phu\n ba rai tơlơi anai le\, phu\n `u  mơng mơnuih [oon sang [u k^ ana\n tơlơi jao mă breh kơta\k cao su thu\n 2014-2015, samơ\ ăt mut nao pô đô], hyu mă kơtăk cao su ba glăi pơ\ sang pô. Bơ gah Nông trường cao su khu\t khăt mă glăi đang cao su mơng hơdôm sang ano\ jao brơi anai. Dơng mơng tơlơi hil na] nao rai, yua prăk kăk [u dưi pơsir ôh, abih ba\ng bruă ngă amra ba rai tơlơi truh. Ơi Nguyễn Ngọc Hồi, sa ]ô mơnuih [ôn sang tu\ tơlơi jao brơi thâo:

“ Đang cao su [ing gơmơi, mă bruă rơbeh 10 thu\n ha\ng anai laih, samơ\ puh lui h^ [ing gơmơi tơbia\ mơng đang cao su. Kho\m lăi le\ sat tut bia\ ma\, [u djơ\ ôh. {ing gơmơi hil na] bia\ ma\. {ing gơmơi yua kơ asơi huă, sum ao ]ut, hasa tơlơi hil na] bia\ ma\, [u ana\m a` tah, amra hơmâo truh [u hmao thâo ôh?”.

Tơlơi hru\p ha\ng anu\n, [u djơ\ hơja\n [ơi plei Kần đô] ôh, [u djơ\ hơmâo tơlơi truh phrâo anai ôh. Tơlơi hil nao rai hơdôm rơtuh boh sang ano\ mơnuih [ôn sang tu\ tơlơi jao, ngă hro\m pla cao su ha\ng hơdôm công ty, gah công ty trách nhiệm hữu hạn, sa ding kơna cao su Kon Tum, hơmâo sui ha\ng ani 10 thu\n laih. Gah mơnuih [ôn sang, tơdang nua cao su tru\n đơi le\, [u hơr mă bruă ôh đang cao su, [u nao mă breh ôh kơtăk cao su. Truh kơ nua cao su đ^ laih, tư\ pô gơ`u nao breh mă kơtăk cao su, [u tui ha\ng kơ]a\u bruă ôh, ma\ kơtăk cao su ba s^ gah rơngiao. {u djơ\ kah ha\ng anu\n đô] ôh, gơ`u ba s^ đang cao su kơ ara\ng mơng đang cao su Nông trường jao brơi.

Gah công ty, hlâo kơ thu\n 2011, hơmâo lăi pơthâo brơi nua cao su blơi brơi mơnuih [ôn sang [ia\ hloh gah rơngiao. Nua kơtăk cao su rơgao tơlơi jao laih anun phak tru\n hloh [u yă\ pơkă nua gah rơngiao ôh, samơ\ ju\ yăp brơi sa thu\n. Mơnuih jao breh kơtăk cao su pơ pha le\ 39%, samơ\ prăk kăk tuh pơ alin le\ pô, dơng mơng pruih ia jrao hlăt, pơgăn pui [o\ng, laih anu\n blơi pô hơdôm gơnam mă breh kơtăk cao su. Ayo\ng Đoàn Văn Trung, sa ]ô mnuih hmâo tu\ ma\ tơlơi jao mă bruă đang cao su  hlâo dih, [ơi anih hlăk bơrơxoa hăng Nông trường cao su Sa Sơn, tring glông Sa Thầy, tring ]ar Kon Tum brơi thâo tui anai:

“ Ring bruă anai ba glăi prăk kăk lu bia\ ma\ kơ mơnuih [ôn sang, bia\ ma\ `u hơmâo bruă mă. Damơ\ ama\ng hdôm thu\n giăm hăng anai mơnuih [ôn sang ha\ng công ty cao su aka pơsir gio\ng ôh, do\ hơmâo lu tơlơi pơgun, tui anu\n yơh, laih rơgao hơmâo tơlơi truh bruă cao su laih. S^t nik mơnuih [ôn sang hil bia\ ma\, hasa tơlơi hpă anu\n, gơ`u mă tơ`a đ^. Bia\ ma\ mơnuih [ôn sang hmâo soh glăi mơn, soh glăi le\ yua aka tu\ ư nao rai, pu\ng kơ nao breh mă kơtăk cao su laih. Soh glăi gah Nông trường le\, hlâo le\ pơhiăp phara, ngă bruă pơ\ kon [u djơ\”

Dơng mơng pran jua hil mơng hlâo, rơ\ng mă phă pơrai gơnam ma\ kơtăk cao su, laih anu\n pơtah pơ]o\m, tuh drah pơ]ah asar [ơi lu boh nông trường cao su ama\ng tring ]ar Kon Tum, kah ha\ng; Plei Kần, Thanh Trung, Sa Sơn, Hòa Bình. Kah hăng tơlơi phrâo anai hloh, lơ 28 blan 11 thu\n 2012, hơmâo rơbeh kơ 500 ]ô mơnuih [ôn sang [ơi să Hòa Bình, [ôn pro\ng Kon Tum, tha ]o\m, nga ưbrơi 29 ]ô mơnuih wai lăng công ty cao su rơka rơka], tah pơrai rơdeh ô tô, hơdôm pluh boh rơdeh thut ]uh pơrai abih, lu gơnam tam ama\ng sang khô pui [o\ng abih.

Ơi Lưu Dung, khua g^t gai Ping gah să Hòa Bình, [ôn pro\ng Kon tum lăi tui anai; Phu\n `u ba rai tơlơi tah ]o\m anai, yua hil na] tơlơi bơvih [o\ng huă kplah wah mơnuih [ôn sang ha\ng công ty, ama\ng bruă pơmut hro\m, tơlơi jao:

“ Hơdôm thu\n blung a, neh met wa jao brơi lo\n kơ Nông trường mă bruă. Samơ\ tơdơi anai lu sang ano\ pơmin phu\n cao su tơnăp tăp đơi, [u tu\ ma\ ôh tơlơi jao. Nông trường hơmâo jao glăi mơnuih pơ\ kon. Phu\n ba rai tơlơi anai yua kơ lo\n tơnah nua yôm đơi, laih anu\n nua kơtăk cao su đ^ mơn, anu\n yơh ba truh tơlơi anai. Hloh kơ anun go\ng gai wai lăng lo\n tơnah  [u klă ôh”

Kiăng pơsir tơlơi [u mơak nao rai, tu\ ư nao rai ha\ng 5.500 boh sang ano\ tu\ ma\ tơlơi jao, mut hrơi wai lăng, ma\ kơtăk cao su  rơbeh 5.200 ha cao su, thu\n 2011, công ty trach snhiệm hữu han sa ding kơna cao su Kon Tum, hơmâo thuê ara\ng pơtô brơi tơlơi pơ pha prăk kăk kplah wah công ty hanưg mơnuih tu\ ma\ tơlơi jao mơng hơdôm sang ano\.

Đuăi tui anu\n, pơ pha % dưi tu\ ma\ prăk mơng mơnuih tu\ tơlơi jao, mut hro\m ma\ bruă, breh mă kơtăk cao su, hơmâo đ^ tui ha\ng tơlơi pơkă tơlơi jao hđăp mơng 6% - 11%. Jơh hanưg pơmut hro\m, mơnuih [ôn sang  hmâo pơkă thim sa ]răn nua yua lo\n tui ha\ng plơi pla. Damơ\, “ Dưi [ơi tơkai, đ^ hlao [ơi ako\”, hơdôm tuh  boh sang ano\ [ơi hơdôm Nông trường Plei Kần, Sa Sơn, [u k^ ana\n ôh tơlơi jao ma\ breh kơtăk cao su, laih anun  tơlơi dưi pô gah lon yua, rơkâo pơ pha ha mơkrah ha mơkrah lo\n đang cao su ha\ng Nông trường, laih anu\n mơna] lu mơnuih hyu ma\ bơrơxoa kơtăk cao su. Ơi Cao Xuân Lộc, khua g^t gai Nông trường cao su Sa Sơn brơi thâo:

“Bia\ ma\ `u  mơnuih [ôn sang hmư\  tui lu mơnuih, yua lu mơnuih hyu mă breh kơtăk cao su, hyu ma\ bơrơxoa gơnam công ty, [u mut hro\m tah mă bruă ha\ng công ty. Yua dah hơmâo jơnum hro\m lu wơt laih, hơmâo go\ng gai plơi pla, să, tring glông, tring ]ar hơmâo pơblang brơi lu wơt laih. Ha\ng hdôm sang ano\ jao brơi, hơmâo bơkơtuai nao rai lu wơt. Ara\ng lăi [u soh glăi ôh, [udah djơ\ hget dơng tah. Ră anai ara\ng rơ\ng ma\ pô, mơna] ma\ ngă tui lu mơnuih hyu breh mă kơtăk cao su, Nông trương [u ana\m pơgăng ôh, ara\ng mă abih kơtăk cao su laih”

Djơh ha\ng hơdôm rơbâo boh sang ano\ tu\ ma\ tơlơi jao, laih anu\n k^ ana\n mut hro\m ma\ bruă, ngă tui [u tum ôh tơlơi jao sui hơdôm thu\n; hro\m ha\ng anu\n bơrơxoa, tơgu\ ngă kơđi na nao, ngă pơgun truh tơlơi mă bruă, bơvih [o\ng huă mơng Nông trường cao sui pơdơi glăi h^, ngă rơngiă hơdôm rơtuh klai prăk, ngă răm truh tơlơi hơd^p mda na nao brơi kơtư\ mơnuih [ôn sang ha\ng công ty. Ơi Lê Khã Liễm, khua g^t gai công ty trách nhiệm hữu hạn sa ding kơna cao su Kon Tum brơi thâo:

 “ Răm rai pro\ng, đang cao su ara\ng phă. Tơlơi phă anu\n ngă răm truh tơlơi yôm. Kâo lăi pơblih đang cao su kâo, dưi ma\ breh kơtăk truh 10 thu\n dơng, ma\ abih kơđuh `u tha laih. Damơ\ truh kơ mông anai, ara\ng mă breh, phă pơrai lu abih laih. Rơngiă sa thu\n, ara\ng mă breh kơtăk đô] đa], samơ\ ara\ng phă tươi yôm `u le\ 10 thu\n, rơngiă abih prăk kak pro\ng pr^n bia\ ma\”.

Rơgao 18 thu\n công ty trách nhiệm hữu hạn sa ding kơna cao su Kon Tum, ngă tui hơbo# bruă jao đang cao su brơi mơnuih [ôn sang, wai lăng, ma\ kơtăk cao su, laih anu\n nga\ tui hdră mut hro\m ma\ bruă pla cao su ha\ng mơnuih [ôn sang, hơdôm tơlơi ru\ng răng [u mơak nao rai [uh rơđah bia\ mă, aka pơjưh h^ ôh./.

                                                               Pơblang hăng pôr :  Rơluch Xuân