VOV4.Jarai- Rưng kyâo glai glô pơhlôm hlâo ia Buôn Đôn, tơring ]ar Daklak, lăng nao [lu\k [lak đang hbơi plum, đang ktor phrâo bu], phrâo pe\ gio\ng. Pơdơi tơngan ]oh lo\n hmoa dưr prong  rơbêh 2 ektar, pre brơi bơyan tơju\ pla pơ\ ana\p. Y Tri Niê, [ơi să Krông Na, tơring glông Buôn Đôn brơi thâo, mơnuih [ôn sang koh drôm kyâo glai pơhlôm [ơi hlâo ia le\ ngă hơmua dưr, [u hmư\ tui ôh tơlơi pơgăn mơng sang bruă kơnuk kơna: “ Kiăng lăi mơnuih [ôn sang [ơi anai hơmâo phak bơtơhmal lu laih, bơ gah plah tơ sio\ng, ăt iâo pơtum jơnum, pơtô pơblang brơi lu wơt laih, samơ\ mơnuih [ôn sang ăt do\ nga\ đu]. Tơdah kơnuk kơna [u brơi, mơnuih [ôn sang [ơi anai rơpa đu] yơh, rơpa le\ kho\m nao kle\ do\p  kyâo glai, [udah gơnam arang”

            Tui ha\ng ơi Y Đha\m Ê`uôl, kơ iăng khoa tơring ]ar Daklak lăi, kyâo  glai [ơi plơi pla rơngia\ lu, sa ]ra\n le\ yua [u hơmâo lo\n nga\ hmua, bôh nik neh met wa djuai ania [ia\ rai mơng kual kơdư, truh pơ\ tơring ]ar anai, ră anai hơmâo truh 16% mrô ako\ mơnuih. Hasa tơlơi pơ\ ko\n do\ng, jơlan hdră gah glai glô [u djơ\ do\ng tah, ngă brơi kơtư\ mơnuih wai lăng glai glô, ha\ng mơnuih [ôn sang hd^p giăm kyâo glai, tơlơi hd^p mda tơnăp tap. Yua kơ anu\n yơh, aka truh 10 thu\n, đơđam lon glai kyâo [ơi tơring ]ar Daklak, hro\ tru\n rơbêh 86 rơbâo ha, kyâo glai do\ glăi  mơng 51% tru\n glăi 38%, giăm 30 rơbâo ha mơnuih [ôn sang bơrơxoa ma\, pioh ngă hmua pla pơdai ktor. Ơi Y Đhăm Ênuôl brơi thâo tui anai: “ Tơring ]ar Daklak, [u hơmâo rơwang hrơi tơjuh hpă, blan hpă ôh, ara\ng [u nga\ soh glăi bruă wai lăng rưng kyâo. Kyâo glai ha\ng lo\n nga\ hmua, pơdjơ\ truh tơlơi hd^p mda mơnuih [ôn sang, tơlơi hduah [o\ng, laih anu\n lo\n nga\ hmua, wot ha\ng mơnuih [ôn sang  [ơi anai hđăp, laih anu\n mơnuih [ôn sang rai do\ ]a. Laih anu\n rơngiao kơ jơlan hdră, mơnuih hd^p hăng glai glô, wai lăng glai kyâo, [u djo\p brơi ôh tơlơi hd^p mda. {ing gơmơi hmâo truh 15 boh công ty glai kyâo, aka lăi truh ôh hdôm [irô wai lăng rưng kyâo pơhlôm hlâo ia, lu blan, lu thu\n [u hmâo prak blan, hd^p [u truh hd^p, tui anu\n bruă wai lăng rưng kyâo glai glô tơnăp tap bia\”

            Rơngiao kơ ara\ng phă pơrai glai glô ktang kt^t, pioh nga\ hmua pla pơdai ktor laih anu\n jơlan hdră nga\ tui [u hơmao ôh. Ơi Nguyễn Đức Luyện, kơ iăng khoa g^t gai [irô jơnum min mơnuih [ôn sang tơring ]ar Daknông lăi tui anai, kyâo glai rơngia\ ama\ng sui thu\n mơyun blan, yua tơlơi ngă [u klă mơng hdôm sang bruă knuk kna. Pô wai lăng glai glô hu^ kơ arang bơtơhmal `u, tui anu\n [u kh^n nao lăi pơthâo brơi ôh đơđam rưng kyâo glai glô rơngia\, arang koh drôm. Phung mơnuih wai lăng glai glô ngă ]a, ngă ]ot, tơlơi hd^p [u klă. Ơi Nguyễn Đức Luyện lăi tui anai: “ Kâo pơmin tal blung, kho\m bơtơhmal kơ hdôm mơnuih wai lăng glai glô. Hdôm tơlơi arâng koh drôm kyâo glai hlâo dih [u bơtơhmal ôh, yua dah gơ`u tu\ ma\ laih tơlơi jao lo\n, jao glai, hơmâo s^ mdrô lo\n, hmâo g^t gai pok jơlan brơi arang koh drôm kyâo glai, blơi glăi lo\n anu\n, bôh nik mơna] ma\ tơlơi pơtru\n mrô 135 mơng knuk kna, s^ mdrô ]a ]ot, yua kơ anu\n yơh [u bơtơhmal ôh, jao brơi tơhan công an le\, ăt [u dưi lơi”

            Tơlơi ju\ yap [ơi đơđam kual }ư\ siang, đơđam lon kyâo rưng ră anai, hmâo hro\ truh giăm 360 rơbâo ha,  bơhơmutu ha\ng boh tơhnal lăng glăi thu\n 2008. Hdôm tơring ]ar rơngia\ lon glai glô lu hloh le\, kah hăng Gialai 135 rơbâo ha, Daklak 86 rơbâo ha, Kontum 73 rơbâo ha. Tui ha\ng ơi Nguyễn Bá Ngãi, kơ ia\ng khoa g^t gai [irô glai glô dêh ]ar ta lăi pơs^t, tơlơi rơngia\ ta` đơ đam glai glô [ơi kual }ư\ siang anai, yua nga\ je] đơi, pơblih lon glai, hro\m ha\ng tơlơi koh drôm rưng kyâo, ma\ lon ngă hmoa, ma\ kyâo do\p ]a.... “ Yua je] ame] đơi pơđ^ kyar bơwih [o\ng huă [ơi plơi pla, tui  anu\n yơh nga\ tui ring ring bruă pơblih rưng glai, bôh nik pơplih lo\n pla phu\n kơsu ket tơkeng, [u djơ\ tui ha\ng kơ]a\u brua\ mơng knuk kna ôh, anu\n yơh ba truh hro\ h^ 128.500 ha glai glô, hơmâo truh kơ 35,8% đơđam glai glô rơngia\”

            Kơnong 7 thu\n đu] ( mơng thu\n 2006 – 2013) tar [ar kual }ư\ siang hmâo 700 boh ring bruă, brơi hră tơlơi dưi tuh pơ alin, ha\ng đơ đa lo\n glai le\  rơbeh 215 rơbâo ha. Samơ\ hdôm ring bruă anai [u ba glăi tu\ yua ôh, ba truh tơlơi bơrơxoa lo\n, mơnuih [ôn sang mu\t nao pơ\ glai glô koh drôm kyâo, ma\ bơrơxoa lo\n. Tơlơi anai dưi nga\  pơgăn anai ama\ng tui rơnu]  thu\n 2011, hlăk khoa knuk kna dêh ]ar ta hmâo pơtru\n gah jơlan hdră je] pơgăng wai lăng rưng kyâo glai glô, pơgăn arang koh drô kyâo glai, laih anu\n kdo\ng glăi mơnuih ma\ brua\ knuk kna , laih anu\n brơi pơdơi hdôm ring bruă lo\n hmâo rưng kyâo glai glô . Hdôm tơring ]ar kual }ư\ siang, hmâo mă pơhrui glăi hră pơar gah lon glai rơbêh 10 rơbâo ha, samơ\ tơlơi rơngia\ glai glô [u pơdơi glăi ôh.

            {ơi mông jơnum [irô g^t gai knuk kna gah kơ]a\u bruă pơgăng wai lăng ha\ng pơđ^ kyar rưng kyâo glai glô mơng thu\n 2011-2020, jơnum [ơi tơring ]ar Daklak, rơnu] hrơi tơjuh laih rơgao. Kơ iăng khoa dêh ]ar ta, ơi Hoàng Trung Hải lăi dơlăm tui anai, hdôm ding jum hro\m ha\ng hdôm tơring ]ar kual }ư\ siang kho\m ngă rơđah phun ba rai laih anu\n jơlan hdră djơ\. Ama\ng anu\n kho\m pơtum abih ba\ng mơnuih ma\ bruă, kiăng tui sa tơđar jơlan hdră phrâo, pơđ^ tơlơi dưi wai pô wai lăng glai glô, phat bơtơhmal kơ pô do\ gah tlôn ngă răm rưng kyâo, pơtô pơblang tơlơi pơhing gah tơlơi phiăn, pơđ^ tơlơi hd^p mda mơnuih [ôn sang [ơi kual plơi pla tơnăp tap...Hmâo kah ha\ng anu\n kah, Kual }ư\ siang ma\ dưi wai lăng glai glô laih anu\n pơđ^ kyar kơja\p hđo\ng. Kơ iăng khoa dêh ]ar ta, ơi Hoàng Trung Hải lăi tui anai: “Tơlơi hd^p mda mơnuih [ôn sang [ơi kual hmâo rưng kyâo glai glô, hasa tơlơi yôm bia\ ma\, kiăng [ing ta nga\ tui hiam brua\ wai lăng glai kyâo, bruă anai ping gah, knuk kna ta hmâo lu jơlan hdră, boh nik jơlan hdră pơđ^ kyar [ơi kual plơi pla mơnuih [ôn sang djuai ania [ia\, kual ataih braih kơbưi, hdôm jơlan hdră lơm lui tơlơi rơmon kon rin, man pơdơng plơi pơla phrâo, gleng nao [ơi hdôm kual anai. Hdôm jơlan hdră [ing ta kho\m ngă  le\ sa tơđar, ngă tui ha\ng anu\n kah mă pơhro\ h^ tơlơi rơngiă rưng kyâo glai glô”./.

                                                           Rơluch Xuân: Pô ]ih ha\ng Pôr