Tàm jơnau đơs ngai do, jà làng bol mờ gơp bơyô pờ mờ sền jơnau cih dơ̆ 1 geh tơngume “Kơphe gơguh giă jơnhua, trồ prang soat dà dờng ngan, đơs bè bơta pơlai soh bơh làng bol lơh broă sa Tây Nguyên dê tàm tŭ tơngai giă kơphe gam tàm khà jơnhua, mơya priă cồng nha lơh geh den geh halà ờ gam kơp tàm ală dơ̆ mìu dong kờl suơn chi sơrlèt gan kàl prang duh ờ tơl dà.

Rlau 20 nam glar bòl lơh broă lơh sa tàm ù tiah pơrhê bazan xã Ia Pa, kơnhoàl Chư Prông, càr Gia Lai, ờ hềt tŭ lơi ồng Lưu Văn Dương gŏ tờm kơphe cèng tus bơta kơp kơnờm dờng bè do. Giă kơphe tàm ngai 29/4 pa do là 134 rbô đông dùl kĭ, jơnhua rlau 3 dơ̆ pơndrờm mờ dùl tŭ bal mờ nam lài. Mơya kơphe sơlơ gơguh giă, ồng Dương sơlơ pơlai soh rlau tài bơh tŭ niam mìng geh dùl dơ̆ lơm digơlan rơp sơrlèt gan, tài suơn chi gam rơhời chơt ro: “Làng bol tàm do ai dà ƀồm bơh bơtơt dơng dà, mờ ƀồm mìng geh 2 dơ̆, tơnơ̆ sa tềp, pơgap ngai 20 nhai 1 là soat jơh dà tus tŭ do tơn. Añ kung tă priă khoàng 2 nơm tơrlung dà mơya ờ geh dà. Tŭ do ờ git lơh bè lơi tai, ờ geh dà nàng ƀồm, trồ tơngai duh tai ngan là tơnhàu ờ geh. Giă gơguh jơnhua mơya làng bol ờ geh kơphe nàng tac mờ giă jơnhua, tờm chi geh tŭ ờ gơtùi dong kis tai”.

Trồ tơngai duh jŏ jòng, bơta soat dà gơlik geh tàm gùt Tây Nguyên. Ồng Nguyễn Bá Luân ơm tàm thôn Dăk Thọ, xã Dăk Lao, kơnhoàl Dăk Mil, càr Dăk Nông moat jrùm yal, ờ hềt tŭ lơi trồ prang dờng bè nam do, jơh ală bơta dà ndrờm soat jơh tơn. Ồng neh pal blơi 33 gơl ding dà (tơl gơl jòng 50 thơk) dŏ nàng ƀồm dà bơh bơtơt rbòng dà ngài rlau 1 kơi sồ nggùl, lơh ngan ƀồm đau dồ êt dà gam wơl dut ndơl nàng dong suơm kơphe ơnàng 2 lồ hìu bơnhă dê. Tàm thòng dà dềt ơm tàm nggùl tơnau bơtơt rbòng dà, git nđờ jơt nơm măi ƀồm tồt ding lơh gơs bơta tàm jềt hat hal ngan ờ hềt geh bơh lài tus tŭ do. Ồng Nguyễn Bá Luân đơs: “Dơ̆ sơn rờp bơh lài tus tŭ do gŏ trồ prang dờng soat dà bè do, jŏ jòng bè do, tiah lơi kung ờ tơl dà lơm. Tŭ do he ờ geh dà ƀồm, ờ gơtùi dong kis tờm chi tam den tac geh giă mơya tơnhàu ờ geh kung ờ geh bơta kuơ lơi”.

Giă kơphe pah ngai sơlơ gơguh jơnhua lơh uă tiah tàm Tây Nguyên sền gŏ ală bơta ờ hềt geh bơh lài tus tŭ do tàm nhai prang soat dà bè khà ding ƀồm dà uă ngan rlau jơh, giă blơi dà kas ngan rlau jơh. Tàm kơnhoàl Dăk Mil, tiah tam uă kơphe bơh càr Dăk Nông dê, bơta uă bè khà ding ƀồm dà dŏ bơh tơnau bơtơt rbòng dà rê hờ suơn chi tam neh rlau 100 ding, ndrờm mờ ngài rlau 5 kơi sồ. Kung tàm do, giă blơi dà sùm gơguh jơnhua, bơh 120 rbô đông dùl jơ ƀồm (pah jơ ƀồm bơh 5 tus 7 khối dà) bè nam lài, tus nam do neh gơguh tus 300 rbô đông dùl jơ ƀồm, geh tŭ geh tiah bơh 500 tus 600 rbô đông. Giă dà ƀồm kơphe uă rlau 10 dơ̆ giă dà ngui sa tàm ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, mơya làng bol lơh broă sa kung gam pal tă priă nàng ƀồm. Ồng Phan Xuân Vinh, ơm tàm xã Dăk Lao, kơnhoàl Dăk Mil, càr Dăk Nông đơs, uă tiah tŭ do bulah geh priă kung ờ gơtùi blơi dà ƀồm sơl: “Dà tŭ do ờ gơtùi tơl nàng ƀồm. Bàr, pe bă chi tam neh chơt ro jơh. Tŭ do làng bol pal lơh ngan nàng dong kis tờm chi, mờ tơl broă bulah kas kung pal blơi dà ƀồm dong tờm kơphe in”.

Trồ prang soat dà dờng ngan kung lơh 2, 3 tiah tàm Tây Nguyên pal geh jơnau lơh nền kal ke ngan: hơ̆ là dong mờ sang tĕ tềng lơi. Tàm kơnhoàl Ia Grai, càr Gia Lai, jơh 23 tơnau bơtơt rbòng dà ndrờm soat jơh. Ồng Đỗ Văn Đông, Phó Củ tịc Ủy ƀan Ñân zân kơnhoàl pà git, bă ù tam kơphe lơi geh dong, bă ù tam kơphe lơi pal sang tĕ rơp geh lơh nền tŭ kơnhoàl cribơyai mờ ală mpồl atbồ bơtơt rbòng dà, ală anih lơh sa suơn sre dờng: “Kơnhoàl neh jà jơh ală kông ty lơh sa suơn sre dờng, ală cau tờm tơnau bơtơt rbòng dà mờ ală tiah yal bè bơta geh ngan. Tiah lơi geh dong den tơrgùm ală broă lơh nàng dong, tiah lơi kal ke ir ờ gơtùi dong den pal geh broă rơndap lơh dong kờl broă lơh sa ai làng bol in”.

Tây Nguyên geh rlau 2 tơlak lồ ù lơh sa suơn sre, tàm hơ̆ mờr 1/3 bă ù, ndrờm mờ mờr 640 rbô lồ tam tờm kơphe, là bơta chi tam tờm ngan tàm rài lơh sa bơh tiah do dê. Tơngai do, giă kơphe sùm gơguh jơnhua mờ pah ngai gơguh tus dùl khà jơnhua pa. Giă tac hờ lơgar ndai ngai 29/4 (jàu tơngai pơrgon nhai 7 nam 2024) neh geh 4 rbô 151 dolar Mỹ dùl tấn, giă blơi tàm lơgar rlau 134 rbô đông dùl kĭ. Giă blơi gơguh jơnhua pa cèng tus uă bơta gơn kơnờm ai làng bol lơh broă sa lơh geh priă jền uă. Mơya, bơta trồ prang soat dà dờng ngan gam lơh chơt ro tờm kơphe tàm làm gùt tiah Tây Nguyên, ờ mìng lơh gơmù cồng nha tơnhàu mờ gam pơhìn lơh uă bă kơphe tơnhàu ờ geh.