Tu zus mur uô jiz tsi phiv liv

Tu zus mur

Xuz thơưx, tsôngv box sđ tsuv xeir tuk thơưx mur uô nôngz. Mur uô nôngz tsuv pâuz tsênhz mênhx zos mur đaz tsi; tuk thơưx mur tsi tâu muôx 6 hli; tsi trâus muôx moz; chor mur nhoz, njâur pur ntiê trâu 2 saz; tâuz mur yiêz, muôx txâuk kê, mê nhuôv......

Đhâu ntơư, tsôngv box tsuv xeir qơư tu zus mur nhoz jê trâu têx qơư muôx pax ntông uz no ntâu, mur tsi yuô muk zok đêz. Qơư luz thôngz mur tsuv tiêx, kruôr krơưr, lax nziês thâuv hâur cheix ntux sor thiêz sor si thâuv cheix ntux no njiv, zos zus mur trâu têx thax tsav qơư muôx ntâu pax hmaz pax ntông mak tsuv tso têx thôngz mur li: 40 xuz iz ha.

Têx chuôz zênhx tu zus mur zos: Thôngz trâu mur, muôz ntông kruôr uô lok sik têx zav tuk tsi uô, muôx kror trâu mur gak mul lok. Iz chas ntơư tsênhv muôx cxuô nro têx zuôr trâus txos li: ntâuz vak liv jiz mur, triêv hlêik nak jiz, qơư tiês thôngz..... Txuôk lơưr co, tsôngv box tsuv qir muôz mur pheiz, xeir têx tuk thơưx mur yiêz chiê tso trâu iz luz thôngz thiêx huôv vav ntâu xuz mur, hlôngr chor thơưx mur lâuk, thơưx mur hâur têx xuz mur trâus muôx moz. Tsôngv box sđ muôx têx sir zôngv têx đeiv nak mur lox, ntêr thiêz ndax chiê pheiz mur  nưk uô nưk têx xuz txix têx paz mur ntâu. Zôngv triêv hlêis jê sâuv luz kiê nak mur trơưk li luz njêik ntâuz chiê lok tso trâu paz mur tsuv hlôngr tuk thơưx mur ntơư. Thâuv chor mur hâur thax qơư tu zus ntơư muôx nhos 10 xuz tror zar sâuv, mak xeir thơưx mur trơưk tsưr ziv yêik qơư zus cov huv đros.

Tsôngv box sđ cux muôx têx muôz iz xuz mur thâuv uô ntêx ntơư pheiz uô 2 xuz yiêz tso mê njik siz jê uô cê. Thâuv zar hnuz kêix, têx  hnuz ntux cuz sor mav gra thôngz zuk xar muôz mur pheiz tso trâu hâur thiêz chox muk tso jê trâu iz saz, pheiz têx mur thiêz nak, mê nhuôv, mor mur hâur luz thôngz muôx mur nhoz co siz bâus trâu 2 xuz. Tso 2 luz thôngz nhoz mê njik siz jê uô cê, kuôk đêz luz thôngz iz đok, tsuv pâuz tsênhz tuk thơưx mur nhoz trâu xuz tưs chiê pheiz thơưx mur trâu xuz tsi tâu tâu muôx thơưx mur. Seiz thâuv mur mul zok nriêr jiz lok, zos xuz tưs mur lok ntâu trâu mak tsuv muôz txar đêz thiêz tso luz tsi yuô muôx mur lok jê trâu. Zos mur six lok trâu iz luz thôngz ntâu đuô mak tsuv muôz 2 luz thôngz co siz hlôngr qơư. Tsưv ziv zos pheiz mur sir zôngv nak mur pheiz li heik sâuv, thâuv tuk thơưx mur tsênhv mok, za tsi tâu tâu tâuk mak tsi tâu hlôngr qơư. Lok sik tsôngv box pheiz iz đraz yêik muk tso trâu iz kro qơư yiêz, kuôk qơư kuz co muôx iz cêik tror zar sâuv.

Tiv muôx tsi txâuk têx pax hmaz pax ntông trâu mur njâur, mur nzêik, xuz mur co trâus têx gơưx, đêir, njâuv uz no tuôx nox, tuôx tov, lok sik muôz tso trâu têx kror qơư tsi huv đros, uô cho txos chor mur, mur zuôr muôx têx za khiêr tas muk. Tsôngv box sđ tsuv muôx tsưr ziv chênhr phax li: Tsuv uô trâu têx mur muôx txâuk jiz, nak; phax tar têx gơưx, đêir uz no tuôx tov, tsi so qênhz yuôx shuôs têx xuz mur. Thâuv mur tưz za khiêr mak tsuv zênhx max ntêk cxov, tsâuk ntux max mav lơưr, tso mur muk trâu hâur thôngz tưz bax muôx cxix cxuô li: 1-2 đeiv nak, jiz, mê nhuôv..... Iz chas ntơư muôz trâu mur nox cxaz nzir. Niêx shông, thâuv 7 hli, 8 hli thiêz iz, 2 hlik, thâuv tsi muôx têx pax hmaz pax ntông tơưs ntâu lok sik ntux fêv ntêr hnuz, mur mul zok nriêr tsi tâu jiz mak tsuv muôz trâu mur nox nzir.

Tsôngv box muôz suz thax tor uô cuô, 1,5 suz thax, iz kro đêx muôz trâu mur nox txix 3-4 hmo tsi so tax thâuv tưs chor kror kror muôx jiz ntơư phôngz tas trâu. Fênhx yax iz xuz mur muôz txix 1-1,5 cir suz thax njêr trâu nox.

Thâuv têx pax hmaz pax ntôngk tsuôk txâuk trâu mur nzêik mê xưz, mak muôz trâu mur nox têx zav nox cxơưz cxiz chiê tuk thơưx mur sha ntâu mê nhuôv, chor mur txơưr đuô sir jos mul zok nriêr jiz.... tor đêx suz thax njêr mê njik tsuôs, iz suz thax iz đêx muôz trâu mur nox thiêz hâuk ntâu jiês, iz hmo xuz mur muôx 2-5 đeiv nak ntơư muôz trâu nox txix 0,2-0,3 cir suz thax hâur 2,3 hmo, đhâu co so 2-3 hmo mav tror muôz trâu nox 2-3 hmo thiêz. Phôngv tsôngv box sđ uô tâu trơưk tsưr ziv, siêz xar.

       Phênhv “Nôngx mênhx zuôr tsuv pâuz” hnuz no tsuôk muôx li no xưz. Phênhv no zos Đeix nta suôz VN đros Tsênhv qơư cxiz kôngz têz qơưk uô./.

(VOV4-Riê Lâux cxeik, nhênhv)