Phax tar thiêz kho iz cxiê zav moz khênhr njiz trâus nhoz têx tsiêx lox hâur cheix ntux no

        Moz đrôngs nyar:

        Moz đrôngs nyar zos iz zav moz txơưx siz cik, muôx cxuô qơư hâur hur si têz qơưk, taz sik ntơưv têx tỉnh tox siêz mak khênhr njiz trâus đuô hur si.

        1.Qir tiv uô huôv xênhz caz moz ơưk.

         Moz đrôngs nyar zos tiv nưk muôx nưk iz zav caz moz ơưk uô huôv moz. Zav caz moz ơưk no nưk muôx nhoz hâur têx ar, zôngx ziv huôv xênhz moz hâur cheix ntux nas, lo trâu têx kuôr blêx, jâuz tâux lok sik ntưk trơưk đêx, nhux tưv trâus cik tâu caz moz ơưk tiv nox tsuv têx jâuz lok sik hâuk têx đêx muôx chor caz moz ơưk heik sâuv.

Moz cux muôx têx buôk ti cik tâu txix tuk tsiêx muôx moz no trâu tuk tsiêx tsi tâu muôx moz tov đhâu têx tsiêx nox, nhoz siz jê thiêz cơư uô cê iz qơư, nox jâuz, hâuk đêx.....uô cê lok sik muôx têx zôngv uô cê têx chuôz zênhx tu zus..... Moz muôx têx siz cik tâu tiv tuô tsênhr têx tuk tsiêx muôx moz, siz pheiz gra têx grêix tsiêx trâus muôx moz muk nox lok sik nox têx grêix tsiêx muôx moz trâus tuôl......

         2.Têx muôx yưv thiêz moz huôv xênhz.

         Nhux tưv khênhr trâus moz nhoz 3 ntu li: Tsik moz chênhr chênhr tav siv, moz huôv xênhz hâur 2, 3 hnuz  thiêz moz ntêr hnuz.

Moz chênhr chênhr tav siv: Tsi yuô njiz trâus, têx nhux tưv thâuv co iz chêr cuz siêz txix 41-42 tưv, nhoz tsik tsưv, moz huôv lok six sei thiêz muôx têx tuk nhux tưv co trâus tuôl đhâu iz hnuz iz hmo. Nhux tưv trâus tuôl ciês ntơưv têx yar jâuz lok sik hâur guôx, tsi pov muôx têx tuk tsi li chas yưv hlo. Đros thiêz têx mê nhuôv nhux, nhuôv tưv mak pâuz tsênhz đuô, viv têx mê nhuôv nhux nhuôv tưv co nưk trâus moz khênhr đhiê, nqok têk nqok tơư thiêz ntok, đhâu co trâus tuôs.

         Uô moz hâur 2, 3 hnuz: Tuk nhux tưv trâus muôx moz mak huôv uô moz hâur 3-5 hnuz, zôngx ziv trâus tuôl txix 90-100%. Đhâu six hơưv 1-3 hnuz trâus moz, tuk tsiêx co tsi yuô jov jâuz, iz chêr cuz siêz txix 40-42 tưv, uô tsi yuô tâuk pa thiêz txos siêr. Têx kos kaz poz tsêik, kos kror tso, poz têik puôr lênhx o, uô trâu tuk tsiêx uô tsi yuô tâuk pa, hlêr blêis, txos siêr. Thiêz kos co o mak uô tuk tsiêx muk tsi yuô tâuk cêr .

         Tuk nhux, tưv trâus moz uô tsi yuô tâuk pa zos viv moz têx siêz njưk. Iz cxiê tuk tsiêx trâus moz muôx têx zos tiv moz hnhur: Plaz tsav lox. Tuk tsiêx co thâuv xuz thơưx mak tso tsi yuô tâu kuôr, đhâu ntơư tso kuôr uô cuô thiêz muôx mê njik nyar shơư thiêz trâus moz hnhur. Thâuv tuk tsiêx zuôr tuôs mak pư tsi sơưr, tso jik tâu nyar, uô tsi yuô tâuk pa, pov muôx ntâu tênhr đrôngs nyar nhoz têx đi ndâux, tơưr grêix. Zos tiêk moz nzênh uô moz đrôngs nyar mak tul tsiêx ntơư trâus tuôl sei  hâur 24-36 luz six hơưv.

        3. Tsưr ziv phax tar moz.

         Tsi so vêv xênhz, qêz suô hur si têx qơư cơư tsiêx, qơư puz jâuz: Tsuôs yuôx tuô, lov têx caz moz txix muôz cuô hmôngr jêz siz 10% lok sik têx yuôx tuô, lov têx caz moz txơưr đuô tsuôs trâu têx qơư cơư tsiêx....., thoz thiêz khơưz têx cưx iz ndis qơư tu zus cov đêx ntưk tâuk chiê txo grêk tsơưs têx caz moz uz no huôv xênhz.

         Thâuv muôx moz huôv xênhz tsuv zênhx max qênhz pov nzor têx tuk tsiêx trâus moz chiê kuôk cêv nưk nhoz nưk iz kro thiêz kho moz. Txưr tsi khênhr fax thâux, tuô tsênhr têx nhux tưv trâus moz, zos tuk tsiêx tưs moz trâus tuôl mak tsuv muôz phâuk, nquôr hmôngr jêz siz trâu hâur luz kror phâuk tuk tsiêx co, tsuôs yuôx tuô, lov caz moz trâu kror qơư tu zus, qơư puz jâuz, muôz têx tuk  tsiêx moz ntơư têx qir phâuk shơư hmôngr jêz siz chiê tuô, lov caz moz.

         Cxax yuôx vắc xin phax tar moz đrôngs nyar 6 luz hlik iz jâuk. Cxax yuôx phax tar moz txix hli 3-4 thiêz hli 9-10 uô ntêx thâuv ntux zuôr hlôngr ceix.

Chuôz tsar tiês tu jông têx tsiêx thiêz vêv xênhz phax tar moz, lar heik zos thâuv ntux hlôngr cheix thiêz ntu ntux nas, khênhr trâus đêx nas ngaz lok sik ntux no.

         4. Kho moz.

         Tiv têx moz li heik sâuv khênhr huôv xênhz, uô têx nhux tưv trâus moz sei viv li tsuv qênhz pov tâu nzor, muôz kuôk cêv tso nưk nhoz nưk iz kro thiêz kho moz zênhx max thiêx kho tâu.

         Kho moz txix yuôx Streptomycin, Kanamycin trơưk li têx lênhx nênhs tsiv uô yuôx heik kriê.

        Tuk tsiêx trâus moz iz chêr cuz siêz mak cxax yuôx uô cuz uô no trâu cov iz chêr tsi yuô cuz. Muôz nzir têx yuôx cxaz đas jos li: Cafein, Vitamin C, vitamin B1 têx trâu. Zos tuk tsiêx co nzâus hênhr, tsi nox jâuz mak tsuv cxax cxaz nzir yuôx paz đas jos trâu. Thiêz tiz jông tu, seiz shuôs njôngr tuk tsiêx ntơư./.

                        (Thanh Tthủy- Riê Lâux cxeik, nhênhv)