*** Mơnhên hơnăm 2025 cho hơnăm ki mơdêk ivá, mơnhông tơƀrê, pêi klêi, kong pơlê Kon Tum kô pơtối mơhnhôk, tí tăng, xúa tơƀrê mâu kơxô̆ liăn, tơdroăng ki ai hlâu ƀă ki pơxúa rơdêi dêi kong pơlê mơ-eăm pêi châ tơƀrê má môi mâu tơdroăng pơkâ mơnhông cheăng kâ rêh ối pơlê pơla 5 hơnăm 2021 – 2025.

Hơnăm 2025 kong pơlê Kon Tum pơkâ pêi mơdêk GRDP châ lối 10% (mơeăm châ 19,79%); tâi tâng tơmeăm pêi lo a kong pơlê GRDP rêm ngế châ lối 70 rơtuh liăn; nâp liăn tơnêi têa a kong pơlê ing 5 rơpâu rơtal tơngi klêng.

Tung hơnăm nếo kong pơlê Kon Tum mơ-eăm kô pêt châ iâ hlái 300 ha loăng mắc ca; lối 1 rơpâu ha loăng plâi kâ; lối 1.500 ha sâm Ngọc Linh; pêi tơ’nôm 2 rơpâu ha kơdrum; păn lối 110 rơpâu to ro, 27 rơpâu to kơpôu; pêt nếo lối 3 rơpâu ha kong ƀă hên ki ê.

Vâ pêi tơƀrê mâu tơdroăng pơkâ kố, kong pơlê Kon Tum mơnhên 14 troăng pơkâ, tung mê tơbleăng teăm tơdrêng mâu túa pơkâ hiăng châ khu râ kăn pơkuâ kĭ; thăm mơdêk pơxâu phâk ‘na liăn ngân; mơnhông pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo pêi trâu rơdâ tiô troăng tơmiât pêi lo tơmeăm; pơkâ vêh xúa kơvâ cheăng ƀă kơmăi kơmok tiô troăng ki tơkŭm tung mâu kơvâ cheăng ƀă kơmăi kơmok ai pơxúa tơbriât ƀă ai pơxúa tung la ngiâ ƀă thăm mơdêk rĕng, krá tơniăn ƀă hên ki ê.

Rơtế ƀă troăng pơkâ, tơmiât kân ‘na mơnhông cheăng kâ rêh ối pơlê pơla dêi kong pơlê Kon Tum, rêm rơpŏng tung kong pơlê xuân hiăng hbrâ rơnáu tuăn mơno loi tơngah mot tung hơnăm nếo 2025 ƀă hên tơdroăng tơmiât vâ pêi, tơngah mơnhông cheăng kâ rơpŏng hngêi pơhlêh, mơdêk tơdroăng rêh ối. Ngoh A Văn, thôn Kon Klốc, cheăm Đăk Mar, tơring Đăk Hà, ăm ‘nâi:

“Vâ rơkê plĕng tung tơdroăng ki rak ngăn hdrê loăng pêt ăm gá tơƀrê, á hmâ mot tung măng vâ hriâm ƀối. Á tăng ngăn ‘na túa ki choi phon, kih thuât rak ngăn kơphế. Nôkố kơphế dế ai yă kơnâ, á đi đo mot tung măng vâ tăng ‘nâi. Ƀă loăng kơxu mê rak ngăn tiô rơnó, hmâ tung khế 11 xua kong prâi hngíu loăng kal hên têa tâ tâng pơchông bă mâu khế 5, 6, 7 ƀă mâu khế ki ê. Po ngăn măng ngin châ hriâm ƀối hên tơdroăng ki pơxúa, môi tiah túa ki pơklĕp hmŏng kơphế, túa ki choi phon, hbrâ mơdât pơreăng kâ ‘nhiê a loăng. Kơnôm ing mơeăm tăng ‘nâi, hriâm ƀối, hơnăm kố nah á châ xo liăn ing mâu hdrê loăng pêt chía hên. Tơná á rơhêng vâ mot tung hơnăm nếo, á đi đo ai ivá mo sêi vâ pơtối rak ngăn hdrê loăng kơphế, kơxu ƀă mâu hdrê loăng pêt ki ê, tơngah tơdroăng cheăng ƀă pêi lo liăn tơniăn, rơpŏng hngêi phâi hơtôu tâ hơnăm ton”.

*** Dâng 2 hơnăm achê kố, kuăn pơlê a mâu kong pơlê peăng mâ hâi Lo ƀă Peăng mâ Hâi lo pa hdroh kong pơlê Gia Lai hâk phiu ro drêng yă kơtếo to kơnâ ƀă mâu hơnăm hdrối nah. Ôh tá xê tiah mê, kuăn pơlê mơngế Bơhnéa a kố hiăng ‘nâi pêt kơtếo a tơbăng kân, ing mê ai tơdroăng rêh ối phâi tơtô. Nâ Đinh Thị Bươi, pơlê Nua, cheăm Krông Pla, tơring Kƀang, kong pơlê Gia Lai ăm ‘nâi, hdrối nah, kuăn pơlê a pơlê nâ ki hên pêt pôm loăng, alâi, mê kơxô̆ liăn pêi lo ôh tá hên. Hơnăm 2017, kơtếo châ pêt a kơpong tơnêi xơpá kố.

Troh nôkố, cheăm Krông Pla hiăng chiâng môi tung kơpong pêt kơtếo dêi tơring Kƀang a tơnêi kuăn pơlê pêt châ rơpâu ha, gum hên rơpŏng kuăn pơlê kro mơdrŏng. Hơnăm nếo, kuăn pơlê hiăng troh rơnó ko kơtếo ƀă tung hiâm mơno phiu ro. Nâ Đinh Thị Bươi tối, klêi ko, rơpŏng nâ Bươi tối kô pêt tơ’nôm 5 sao kơtếo, mơdêk deăng pêt dêi rơpŏng nâ tâk 2 ha.

“Hơnăm ton hiăng luâ, hơnăm nếo hiăng troh, kuăn pơlê mơngế  Bơhnéa a tơring Kƀang mơ-eăm pêi cheăng kâ vâ ai tơdroăng rêh ối tơniăn. La ngiâ kố kuăn pơlê tơkŭm ko kơtếo, ƀă po rơdâ pêt kơtếo, pêt báu rơnó xeăng tôu... rêm ngế hơniâp ro xua châ hên kơtếo”.

*** Kơnôm kơhnâ pêi cheăng, ‘nâi xúa khoa hok kih thuât pêt mâu hdrê loăng pôa A Nglôm a pơlê Djrông, cheăm A Dơk, tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai hiăng chiâng môi tung mâu ngế ki djâ troăng ahdrối tung pêi cheăng a cheăm. Klêi kơ’nâi hên hơnăm mơ-eăm, rơpŏng hngêi pôa ai ƀăng tơnêi kân kân lối 4ha, tung mê ai: 3ha kơphế hiăng krí, rêm ha kơphế châ 3,5 tâ̆n kloăng tung môi ha ƀă 1 ha dế pơxiâm pêt, rơtế ƀă 5 sao klâng pêt báu péa rơnó.

Krê tung hơnăm 2024 kơnôm yă kơphế to kơnâ, ai rôh kơphế to troh lối 130 rơpâu liăn tung môi kg, rơpŏng pôa châ xo liăn lối 1 rơtal. Pôa A Nglôm tối ki ro tơdah Têt hơnăm kố.

“Hơnăm kố kong prâi tơniăn lĕm tâ, ai têa vâ tôh ăm mâu tơmeăm pêt, mê kơphế hơnăm kố châ hên tâ hơnăm hdrối, yă tê hlối kơnâ mê tơdroăng ki ro xuân hên tâ. Hơnăm nếo troh mê rơpŏng á xuân tơkŭm kâ têt, ai mâm chu, mâm í, ai kơƀăn kĕo ƀă hên ki ê krếo vâi krâ nhŏng o troh veăng ro. Rơpŏng á hâk tơngăm tơdah hơnăm nếo, tơkŭm kâ têt, ro rơnó Hơngui rơtế ƀă dêi rơpó”.

*** To lâi hơnăm hdrối, rơpŏng hngêi pôa K’Tin, ối a thôn Rat, cheăm N’Thol Hạ, tơring Đức Trọng, kong pơlê Lâm Đồng cho rơpŏng kơtiê xơpá. Sap hâi châ mâu kăn cheăm, kăn ƀô̆ hnê mơhnhôk chiâk deăng, mâu khu tơrŭm khu grup dêi cheăm hiăng troh tăng ‘nâi plĕng, hnê túa pêi cheăng kâ, mơhnhôk pơ’lêh pêt loăng plâi, veăng mâu lâm hriâm pêi chiâk xúa kơmăi kơmok ki dâi lĕm... Tơdroăng rêh ối cheăng kâ dêi rơpŏng hngêi K’Tin chôa lâng ‘mâi hơ’lêh. Mê cho ing 8 sào klâng môi rơnó, K’Tin hiăng khên tơnôu pơ’lêh pêt kơchâi, hăng, plâi tô mât ƀă pêt reăng lay-ơn, pro pơxúa kơxô̆ liăn pêi lo tơniăn ăm rơpŏng hngêi. Krê tung hơnăm 2024, kơnôm xúa kŏng ngê̆ tung pêi cheăng tiô troăng hơlâ pêi chiâk deăng xúa kơmăi ki dâi lĕm, tơdroăng pêt kơchâi, reăng dêi rơpŏng hngêi K’Tin hiăng châ pơxúa hrĭng rơtuh liăn. K’Tin ăm ‘nâi, tung hơnăm nếo 2025, rơpŏng hngêi kô pơtối tơmâng khât troh kih thuât pêi cheăng kâ vâ châ hên tâ nếo tung cheăng kâ.

“Ing tơdroăng pơ’lêh pêt plâi tô mât, hăng, prá, reăng ƀă hên ki ê... hiăng gum rơpŏng hngêi châ xo liăn hên tâ pêt báu mô tiah hdrối nah. Pakĭng pêt kơchâi, reăng, rơpŏng hngêi xuân hiăng hriâm túa pêt reăng Lay-ơn xo hdrê. Kuăn pơlê akố hiăng pơ’lêh pêt la-gim. Tơdroăng pêt la-gim pro pơxúa hên tâ, tâng vâ pơchông ƀă pêt báu, mê kuăn pơlê pơtối pêt la-gim tung la ngiâ”.

*** Pôa K’Ndum, Kăn hnê ngăn Mố đô̆i hneăng hdrối cheăm Nghĩa Thắng, tơring Dak Rlâp, kong pơlê Dak Nông ăm ‘nâi: rơpŏng pôa ai 1 ha kơxu ƀă 3 ha kơphế ƀă 600 xiâm tiu, rêm hơnăm châ xo liăn vâ chê 1 rơtal 500 rơtuh. Kơnôm mê, pôa K’Ndum hiăng pro hngêi lĕm, roê tŭm tơmeăm xúa tung hngêi cho kơmăi kơmok ƀă pêi chiâk pêi deăng. Drêng lo ing pro mố đô̆i, rơpŏng pôa ối tung rơpŏng kơtiê, la kơnôm ing kơhnâ pêi cheăng, ‘nâi xúa mâu khoa hok kih thuât tung pêi chiâk pêi deăng mê cheăng kâ rơpŏng pôa hiăng rếa hía rế chía niân.

Pôa K’Ndum hiăng châ pro hngêi lĕm, roê rơxế ô tô túa ki nếo vâ kơto. Hơnăm kố nah, pôa xo 100 rơtuh liăn ăm hô̆i viên ki xơpá mung ôh tá xo liăn tơkâ vâ pêi chiâk pêi deăng, mơnhông tơdroăng rêh ối. Pôa K’Ndum xuân môi tiah mâu hô̆i viên mố đô̆i hneăng hdrối ki ê há tung cheăm phiu ro tơdah hơnăm nếo ƀă ivá khŏm mơ-eăm tung hơnăm 2025, kô ôh tá ai xếo rơpŏng hô̆i viên ki lâi ối tung rơpŏng kơtiê, vâ chê kơtiê.

“Á cho Kăn hnê ngăn khu mố đô̆i hneăng hdrối dêi cheăm. Tung khu mố đô̆i hneăng hdrối, tơdroăng ki hriâm ƀối, tŏng gum dêi rơpó pêi cheăng kâ đi đo châ tơtrŏng. Mâu hô̆i viên, tung pơlê gum dêi rơpó xúa ki rơkê dêi khoa hok kih thuât tung pêi chiâk pêi deăng, mê tơdroăng cheăng kâ rế hía rế mơnhông. Bô bố xuân mơ-eăm pro kro mơdrŏng ăm dêi tơná ».

*** Tung hơnăm hdrối, Ƀơrô ngăn cheăng pêi- Mố đô̆i tro rong ƀă rêh ối pơlê pơla tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai tơrŭm ƀă Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó môi tung khu  Cao su ‘Mang Yang hnê cheăng pêi ăm lối 320 ngế  kĭ tơhrâ pêi cheăng a Kŏng ti. Ngoh A Nưi, ối a pơlê H’Nap, cheăm K’Dang, tơring Đăk Đoa ăm ‘nâi, kơnôm hnê cheăng pêi ƀă tăng mơngế mot pêi cheăng kŏng nhân kơxu a Nông Trường cao su Đoàn Kết (Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó môi tung khu cao su Mang Yang) lối 4 hơnăm hdrối, tơdroăng rêh ối dêi rơpŏng hngêi châ ’mâi hơ’lêh nhên; kơxô̆ liăn pêi lo tâng riân châ 7- 8 rơtuh liăn tung môi khế.

Kơhnâ pêi cheăng ƀă ‘nâi kơdĭng liăn hrê, hơnăm nah, rơpŏng hngêi ngoh xuân hiăng pêi rơnêu pro hngêi, rôe tơmeăm xúa ki kal ăm rơpŏng hngêi... Têt troh, đi đo châ Nông Trường tơmâng tŏng gum Têt tŭm, kum rơpŏng hngêi kŏng nhân ai môi rơnó Têt tơniăn ro. Ngoh A Nưi tối:

“Ngin mơnê Nông trường pro tơ’lêi hlâu ăm ngin mot pêi cheăng pro kŏng nhân. Pro kŏng nhân kúa chhá kơxu rêm khế xuân châ xo liăn tơpah troh tơheăm rơtuh liăn vâ rêh ối, rôe tơmeăm xúa tung rơpŏng hngêi, păn chĕm kuăn ‘nĕng hriâm. Hâi Têt Nông trường xuân kơjo liăn, hbru tơmeăm, ki ‘nâ cho kơƀăn tek, kĕo kía, têa măm, po, têa rơmâ ƀă hên ki ê ngin mơnê khât”.

*** Hơnăm 2024, kơvâ ngăn ‘na Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê kong pơlê Dak Lak hiăng pêi châ tơƀrê hên tơdroăng ki kân, mâu tơdroăng pơkâ pêi tŭm túa dêi kơvâ pêi klêi luâ tiô pơkâ. Hơnăm 2025, kơvâ pêi Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê pơkâ mơ’no mâu tơdroăng ki vâ pêi môi tiah: ki kơnâ tâi tâng kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng, pêt kong, păn ká xi xŏng a kong pơlê châ 24.703 rơtal liăn; hno long têa ai tŭm têa vâ tôh ăm lối 85% ƀăng tơnêi pêt hdrê loăng; kơxô̆ ki tâk chu dêi rơpŏng kuăn pơlê thôn pơlê châ xúa têa krúa châ 97,5%; kơxô̆ mâu cheăm pêi klêi thôn pơlê nếo châ 65%; kơxô̆ kong loăng pêt pro xâp rơngiâp (tung mê ai tá kong loăng kơxu) châ 40%.

Kong pơlê Dak Lak mơnhên, vâ kơvâ Pêi chiâk deăng mơnhông tơƀrê, krá tơniăn tung hơnăm 2025, kal pêi pro tro ƀă tơdâng tơ’mô hnoăng cheăng pơhlêh nếo ƀă mơjiâng mâu túa tơkŭm pêi, tê mơdró tung pêi chiâk deăng; mơdêk ki tơƀrê tơdroăng cheăng pơkuâ ngăn ki dâi lĕm krúa kế kâ, uâ pơliê ƀă ƀă tê mơdró tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng pơloăng pơlái ká xi xŏng; thăm mơdêk hriăn ngăn, xúa khoa hok-kih thuât ƀă tơdroăng cheăng hnê mơhnhôk pêi chiâk, rah xo hdrê pêt, mơnăn păn, ká xi xŏng, pêt kong; mơjiâng pro hno long têa, têa krúa a thôn pơlê, thăm mơdêk ivá hbrâ mơdât ƀă kơdroh ki ôh tá tơniăn dêi hyôh kong prâi; pêi pro Tơdroăng mơjiâng thôn pơlê nếo tro ƀă vêh pơkâ xúa kơvâ pêi chiâk deăng; thăm mơdêk tơ’mot ƀă xúa tơƀrê kơxô̆ liăn ‘no pêi cheăng, hbrâ rơnáu ƀă kơhnâ tơrŭm lâp plâi tơnêi.

*** Biên tâp viên Rơ Châm Ngưu, môi ngế kuăn Jarai kơhnâ pêi cheăng ƀă rơkê hriăn plĕng ki nếo, nôkố dế pêi cheăng a Ƀâng mơ’no Um tơvi Kuăn ngo dêi Um Tơvi xiâm Việt Nam (VTV5). Bă tơdroăng cheăng tơplôu tơpui mơ’no nâl kuăn ngo ăm kuăn ngo tơmâng, ngoh đi đo mơ-eăm tung mâu tơdroăng cheăng djâ tơdroăng ki pơxúa, achê hmâ, hnê troăng hơlâ dêi Đảng ƀă Tơnêi têa xuân môi tiah  pơ-eăng troh lâp lu túa lĕm tro dêi kuăn ngo Jarai.

Pakĭng mê, ngoh ôh tá la lâi pơtê hriâm, xúa kŏng ngê̆ nếo nôkố vâ tơdroăng cheăng pêi rĕng tơƀrê. Tối troăng hơlâ pêi tơdroăng cheăng  tung hơnăm nếo 2025, Rơ Châm Ngưu ăm ‘nâi:

“Á tơmiât thế hriâm đi đo vâ rơkê chiâng pêi mâu tơdroăng cheăng nếo tiô kơxô̆, xúa kŏng ngê̆ AI tung mâu tơdroăng cheăng pêi. Pơtih, tơplôu ƀă pơchuât nâl Jarai xuân cho túa vâ hnê tối ăm kuăn pơlê ‘nâi kŏng ngê̆ nếo nokố, xua tung pêi chiâk deăng, pêi cheăng ki kố ki mê. Ing mâu tơmeăm tôh têa ăm lo kơto, rơvât phon tơƀrê ăm loăng kơphế, troh tơdroăng xúa tơdroăng pơkâ ki nếo, kuăn pơlê iâ tro tơdjâk ing hyôh kong prâi pơ’lêh nếo nôkố. Ing mê, pin kô kum ăm kuăn pơlê kum pơlê rế ton rế rơkê plĕng mơnhông tơ’nôm , thăm tơrŭm môi tuăn dêi rơpó, mơjâng pơlê xiâm tơná, tơnêi têa Việt Nam rế ton rế kro mơdrŏng”.