Tối ‘na tơdroăng kố, khu chêh hlá tơbeăng cheăng tung Rơ’jíu Việt Nam kơpong Tây Nguyên - Rơ’jíu Việt Nam ai hên ƀai chêh: “Troăng kân tơdrăng tơkâ tung kơpong ƀă pói  tơngah vâ mơdêk ăm Tây Nguyên”. Peăng apoăng tơdroăng vâ tơpui a hâi kố, pó vâi krâ-nhŏng o kô tơmâng ƀai má 1 dó inâi “Tây Nguyên-Tíu ki kreăng troăng prôk, kreăng ‘na tơrŭm mơdró kâ”, tối leăng ki păng ‘nâng dêi troăng prôk a kơpong kố ki tá hâi teăm krá tơniăn lĕm, ing mê, tơdjâk troh tơdroăng vâ mơnhông ăm kơpong.

Mâu hâi mơ’nui rơnó tô a Tây Nguyên, nâ Phạm Thu Nga ối a pơlê kân Măng Deang, tơring Kon Plông thâ kơxuô dêi tơmeăm kơchâi drêh, plâi pôm ing kơdrum, pơtroh ăm tơmối a Hà Nội, Đà Nẵng ƀă Pơlê kong kân Hồ Chí Minh. Nâ Nga tối ăm ‘nâi, a kơpong tơnêi tơníu ối kong prâi rơngiâp lĕm, kơchâi drêh, plâi pôm kơpong hngíu Măng Deang ai ki dâi lĕm phá tơ-ê, châ kơchơ mơdró hâk vâ.

Pói vâ ‘na môi kơdrum kân rơdâ chât hectar, hlối tơrŭm pêi chiâk deăng - ôm hyô a kơpong tơnêi kơdrâm mơngế rêh ối ƀă kro mơdrŏng ƀă lĕm ‘nâng ôh tá hâi chiâng khât. Ki pá má môi cho troăng prôk pá puât, kơxô̆ liăn pơto tơmeăm kơnâ.

“Liăn mơhá pơto tơmeăm kơnâ, pơtih môi kơthung tơmeăm kŭn môi tiah kố, tâng a kơpong ki ê, mê bu 30 rơpâu liăn laga a kố cho 100 rơpâu liăn. Akố ôh tá xê to mơnhông pêi chiâk deăng mê mơnhông tá ôm hyô nếo, tơrŭm hên tơmeăm, laga, apoăng troăng klông thế tơ’lêi hlâu nếo mơnhông, nếo châ tê mơdró. Pói vâ Chin phuh pro tơ’lêi hlâu vâ troăng prôk tơ’lêi hlâu tâ’’.

Măng Deang hiăng châ Chin phuh pơkâ pêi chiâng môi tung mâu tơdroăng ki mơhnhôk mơnhông ôm hyô lâp tơnêi têa, tíu troh ai inâi dêi kơpong Tây Nguyên. Vâ pêi pro pơkâ kố, kal tah lôi tíu kreăng troăng klông. Nôkố, tơmối ôm hyô ing mâu Pơlê kong kân Hồ Chí Minh, Hà Nội... troh Măng Deang rĕng má môi xuân ton lối tơdế hâi drêng to tơƀai troh tơraih tơƀai Plei Ku, kong pơlê Gia Lai, klêi mê, pơtối prôk ƀă troăng prôk lối 100km nếo.

Ƀă ing kơpong peăng Tơdế tơnêi têa to Măng Deang xuân mơdon hên chô xua troăng prôk pá puât. Pôa Đặng Quang Hà, Kăn hnê ngăn Vi ƀan tơring Kon Plong, kong pơlê Kon Tum tối:

“Tíu kreăng kân má môi vâ mơnhông kơpong ôm hyô Măng Deang cho troăng klông tơdjêp kơpong. Nôkố, troăng klông ing mâu kong pơlê drô tơbăng peăng Tơdế, mâu kong pơlê peăng Kơnhŏng ƀă peăng Hdroh troh ƀă Măng Deang cho ối pá puât’’.

Ing pơlê kong kơdrâm ôm hyô Đà Lạt (Lâm Đồng) lăm a pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột (Dak Lak) xuân ton châ môi pâ hâi troăng văng, troăng hiăng tơ’nhê. Ing pơlê kong kơdrâm Đà Lạt chu kơphô̆ têa kơxĭ Nha Trang bu lối 130 km laga xuân ton 3 – 4 chôu. Ing pơlê kong kơdrâm Đà Lạt lăm pơlê kong kân Hồ Chí Minh hluâ troăng kân tơnêi têa 20 nôkố xuân thế ton 6 – 8 chôu. Pôa Đặng Quang Tứ, Kăn hnê ngăn Vi ƀan pơlê kong kơdrâm Đà Lạt, kong pơlê Lâm Đồng tối:

“Đà Lạt cho pơlê kong kơdrâm ôm hyô ki ô eăng ƀă Đà Lạt ai tơmeăm ki rơdêi ‘na pêi chiâk deăng xúa kŏng ngê̆ rơxông nếo, laga troăng troh a kố ôh tá lĕm. Tơdroăng tơdjêp pơla pơlê kong kơdrâm Đà Lạt ƀă mâu kong pơlê Tây Nguyên, ƀă mâu kong pơlê peăng mâ hâi luô pá hdroh ƀă mâu kong pơlê peăng tơdế tơnêi têa nôkố ki hên ƀă troăng ‘nâi, laga troăng ôh tá lĕm’’.

Troăng klông ôh tá lĕm cho môi tung mâu xiâm kối pro kơpong Tây Nguyên ôh tá hên mâu hngêi pơkeăng pêi cheăng ki kân. Pôa Nguyễn Hữu Quế, Kăn phŏ hnê ngăn kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi, tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki hên tê tá hâi uâ bro xua mê ki kơnâ pêi lo liăn rơkâ ăm kuăn pơlê iâ ƀă pêi lo liăn ngân dêi kong pơlê cho iâ.

‘’Xua pá ‘na tơnêi tơníu, pơto tơmeăm troăng a’nâi cho hrá, laga tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng dêi kong pơlê Gia Lai châ mâu khu tê mơdró rôe drêng hâi uâ bro klêi mê djâ a hngêi kơmăi uâ bro achê mâu kơpong kơmăi kơmok, achê kơno tuk. Xua mê ki kơnâ, châ tơƀrê dêi tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng cho hâi kơnâ khât’’.

Kơpong Tây Nguyên ôh tá ai kơno têa kơxĭ, ôh tá ai troăng rơxế lơtreng. Lâp kơpong nôkố bu ai 3 tơraih tơƀai mê cho Ƀuôn Ma Thuột, Liên Khương ƀă Plei Ku. Vâ mơnhông, mâu kong pơlê bu tơkôm a troăng a’nâi. Laga tâu tâng mâu troăng kô tá hâi tơxâng tơdroăng kal vâ pơto tơmeăm mơdró ƀă mơhnhôk mơ’no liăn cheăng. Pôa Lê Văn Chiến, Kăn phŏ hnê mơhno má môi Vi ƀan kong pơlê Dak Nông mơnhên:

“Tung kong pơlê Tây Nguyên mơjiâng tơmeăm cho hên vâ tê ngi kong têa ê, gum tung tơdroăng tê ngi kong têa ê, uâ bro ƀă xuân cho kơpong tê tơmeăm khoăng. Tơdrêng amê, tơdjêp kơpong peăng Tơdế tơnêi têa, peăng Hdroh xuân môi tiah cheăng kâ a tơkăng kong ƀă kong têa Lếo, Kul, laga kơpong Tây Nguyên nôkố xuân ối tung khu ki hrá mơnhông’’.

Hơnăm 2023, ki kơnâ tê ngi kong têa ê kơphế dêi Việt Nam châ vâ chê 4,2 rơtal dollars, 95% kơxô̆ tơmeăm cho ing Tây Nguyên. Mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng tê ngi kong têa ê ki xiâm kơnâ rơtal dollars, môi tiah kloăng plâi hôt (3,6 rơtal dollars), kơxu (2,9 rơtal dollars), plâi sầu riêng (2,3 rơtal dollars), tiêu (vâ chê 1 rơtal dollars) pơrá cho tơmeăm dêi Tây Nguyên. Cho tíu pêt mơjiâng hên tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng rơtal dollars laga ki pơxúa dêi kuăn pơlê Tây Nguyên ôh tá hên, cheăng kâ hrá mơnhông.