70 hiăng tơkâ luâ, la mâu tơdroăng ‘na hâi măng pá puât la khên tơnôu xuân ối in krá tung hiâm mơno dêi mâu ngế ki châ hlo châ trâm tung hơnăm ki mê nah ƀă hâk tơngăm dêi mâu rơxông hâi kố.

Văng Lũng Lô ối tung cheăm Thượng Bằng La, tơring Văn Chấn, kong pơlê Yên Bái. Vâ kum tơdroăng ki tơplâ Điện Biên Phủ tung rôh tơplâ xâ Pơhlăng, Tíu xiâm Đảng hiăng pơkâ bro troăng 13A pơxiâm ing kong pơlê Tuyên Quang tơkâ luâ văng Lũng Lô troh pái hơlâ troăng Cò Nòi, kong pơlê Sơn La tơkoh ƀă troăng 41 (nôkố cho troăng kân kơxô̆ 6). Tâi tâng troăng ki vâ bro xŏn lối 120km, tơnêi tơníu to ngo ngối ki xŏn, trâu, tơkâ luâ 3 to têa kroăng kân cho têa kroăng Chảy, kroăng Hồng ƀă kroăng Đà.

Mơnhên nhên tơdroăng cheăng kal kí cho tơnăn tung tíu xiâm troăng prôk lo tíu tơplâ, ing khế 4/1953, kong pơlê Yên Bái hiăng pơkâ mơjiâng bro troăng 13. Tung mê, văng Lũng Lô châ mơnhên cho môi tung mâu troăng prôk ki xơpá má môi tung ‘mâi bro, ‘mêng rơnêu, bro nếo troăng prôk xua môi pâ cho ngo xŏn, môi pâ cho thông trâu mê văng rế rơnhu rế xŏn.

Pôa Hà Văn Hổ, vâ chê 80 hơnăm a thôn Thắm, cheăm Thượng Bằng La ăm ‘nâi troh nôkố pôa xuân ối pâ môi tiah rôh ki mê nah mâu tơdroăng ki pá puât, tơbrêi dêi kuăn pơlê ƀă mố đô̆i rôh ki mê nah:

“Kuăn pơlê cheăm Thượng Bằng La xuân troh lối 300 ngế veăng pro troăng, kơxô̆ ngế ki kố châ klâ bro 3 tíu khê̆n cho T100, rêm tíu ai môi hnoăng cheăng krê. Môi tíu cho hnoăng cheăng ki hbrâ kơchăng drêng hlo tơƀai xâ kơneăng troh tơbleăng ăm kuăn pơlê hmuâ; môi tíu mê cho hnoăng cheăng ki hmâ tŏng pơlât rơxế chơ tơmeăm mê tro mơdât, tro hlôp; mô đô̆i mê pêi hnoăng cheăng pơlât mâu ngế ki tro rong, veăng tung tơdroăng ki chiân pháu hnêa trếo pơtôu”.

Ƀă ivá khŏm mơ-eăm khât dêi 124 rơpâu ngế kong ƀin ƀă yân kong; tơdroăng ki mơhnŏng veăng tơlo kum lối rơpâu, lối rơtuh xiâm loăng kơlá, pơ-ốu, loăng kân dêi kuăn pơlê a cheăm, klêi kơ’nâi lối 200 hâi măng pêi cheăng ôh tá pơtê, troăng ki prôk tơkâ luâ văng Lũng Lô hiăng tơplong, tơkoh troh kơpong Việt Bắc ƀă mâu kong pơlê Tây Bắc, kum lối rơtuh toăng rơxế ô tô, rơxế thồ chơ pháu hnêa teăm troh tơdrêng ăm tíu tơplâ.

Lối rơpâu tâ̆n kế kâ ăm lêng, kế tơmeăm xúa pháu hnêa ‘mrâm pơkeăng. Pôa Hà Văn Hổ chôu vế:

“Vâ pro troăng kố ki lăm tơkâ luâ troh akố, troăng tơkâ pơlê Thẳm ai tíu ki ‘nâ cho nhŏng la pro klâng mê ôh tá chiâng pêt, kơpôu ôh tá prôk tơkâ, la vâi krâ nhŏng o akố hiăng kum ăm mâu loăng, ai hngêi ki ‘nâ ăm tá loăng hbrâ pro hngêi vâ ăm kuăn pơlê krâ mơgăn, krâ tơdrăng mê ok tơnêi pro trêi. Hên tơƀai kơneăng, ing pơlê Dạ troh púi văng Lũng Lô hâi ki lâi xuân ai tơƀai pĕng ‘nhiê”.

Tơdroăng hơniâp, hâi 27/4/2011, Văng Lũng Lô – troăng prôk ki ton nah, mơhno ăm tơdroăng khên tơnôu tơtrâ xâ dêi hdroâng mơngế Việt Nam hiăng châ Khu xiâm ngăn túa lĕm tro – Tơ’noăng Ivá ƀă Ôm hyô mơnhên cho Tíu xối tơbâ ton nah râ Tơnêi têa. Nôkố a púi văng Lũng Lô hiăng ai um meăn tơbâ, ai tíu vâ kuăn pơlê, tơmối ôm hyô troh akố têk nhang tơbâ troh mâu ngế ki hiăng hlâ dêi mâu rơxông pâ pôa. Tíu kố xuân chiâng môi tíu ki kal vâ hnê hriâm khôi hmâ kăch măng, tơplâ xo tơdroăng tơniăn krê, rak vế tơnêi têa ƀă rơxông hơnăm ối nếo.

Cheăm Thượng Bằng La – tíu ki ai troăng văng Lũng Lô tơkâ luâ cho môi tung mâu cheăm ki apoăng dêi tơring Văn Chấn plah thôn pơlê nếo a hơnăm 2016. Pôa Hoàng Đình Mưu, Kăn hnê ngăn Vi ƀan cheăm Thượng Bằng La, tơring Văn Chấn, kong pơlê Yên Bái ăm ‘nâi,

“Tung hơnăm 2024, kố ngin mơnhên kô plah cheăm thôn pơlê nếo mơdêk. Vâ pêi pro ƀlêi chiâng pơkâ kố, cheăm mơnhên pơtối mơnhông cheăng kâ ƀă tơdroăng ki pơtối rak ngăn kơpong pêt loăng plâi kâ, pêt krui ngeăm, pêt chế, pêt loăng yâu păn hdrong, pêt tơ’nôm tơpăng ƀăt đô̆. Krê kơlá mê pakĭng tê tơpăng ối tê tá kơlá, tê tá hlá mê tung la ngiâ ah ngin mơnhên kố cho loăng pêt ki rơdêi dêi cheăm”.

Văng Lũng Lô hâi kố hiăng châ ‘mêng rơnêu, hên tíu châ bro nếo, kơdroh ki pá puât xua rơnâk, thông ƀă hên ki ê. Troăng văng kố xuân cho troăng prôk ki kal kum Thượng Bằng La ƀă mâu kong pơlê tung kơpong Tây Bắc troăng prôk tơ’lêi hlâu, veăng kum mơdêk cheăng kâ rêh ối pơlê pơla rế hía rế mơnhông, tơxâng ƀă mâu tơdroăng hlâ rêh dêi mâu rơxông pâ pâ hơnăm ki lâi nah.