Mŏ Mai Thị Nhung (44 sơnăm), tơ-‘ngla mir pơgar chehphe đunh sơnăm tơ̆ thôn 9, tơring Ea Tiêu, apŭng Cư Kuin, dêh char Dak Lăk tơbăt, ŭnh hnam mŏ đei 2ha chehphe. Sơ̆ mưh jang chehphe kiơ̆ trong joăt joe sơ̆ ki, mĭnh sơnăm iŏk đei đơ̆ng mir pơgar chehphe ưh kơ lơ.

Đơ̆ng sơnăm 2015, mưh vang jang kiơ̆ tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng 4C (Tơdrong pơkăp atŭm ăn tơpôl jang chehphe hăm 12 tơdrong tơchơ̆t, 45 trong tơlĕch jang păng 3 trong jang kiơ̆), jang kiơ̆ dôm trong jang, kmăi kmŏk hle vă jang chehphe kơjăp ‘lơ̆ng, tơdrong jang sa iŏk đei kơ ŭnh hnam roi sơđơ̆ng. Đĭ đăng plei chehphe kơ ŭnh hnam jei đei hơnih mơdro sa răt iŏk pơgoh hăm kơjă măt.

Mưh vang jang kiơ̆, ‘ngoăih đei năm hŏk pơhrăm, đei năm tơmang lăng rim mir pơgar đe jang chehphe kơjăp ‘lơ̆ng. Kon jên tơmơ̆t jang găh ŭnh hơyuh, đak tơruih, phŏng, pơgang jei tơjur tŏ sĕt. ‘Ngoăih tơgŭm ăn jang chehphe kơjăp ‘lơ̆ng ‘noh kon pơlei choh jang sa oei đei răt pơtăm hơdrĕch hle, băt hlôh hloh dơ̆ng găh pơtăm ming chehphe păng pơtăm hrou tiu, sâu riêng ... jang sa iŏk yua kơjăp lơ̆m mir pơgar chehphe.

Kiơ̆ đơ̆ng mŏ Nhung jei lơ̆m 2ha ou jang sa iŏk đei tŏk lơ hloh dơ̆ng đơ̆ng 30 - 40% pơtêng hăm hơdrol adoi pơjing ‘lơ̆ng hơ iă ăn mir pơgar ‘long pơtăm dơ̆ng. Dă ƀiơ̆ tơhoach lơ kon jên tơmơ̆t jang ăn mir pơgar. Adoi pơm dă ƀiơ̆ đei tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng hơ iă ăn cham char dơ̆ng.

Hăm băt hlôh ƀôh vao jang chehphe, mŏ Nhung ‘noh mĭnh lơ̆m dôm ŭnh hnam jang mir pơgar iŏk đei kơjăp, iŏk jang bơngai chĕp kơ̆l lơ̆m khul kon pơlei choh jang sa đei 90 ‘nu, jang chehphe kơjăp ‘lơ̆ng tơ̆ tơring. Đơ̆ng jang kiơ̆ choh jang sa kơ jăp ‘lơ̆ng, drŏ kăn tơ-‘ngla mir pơgar chehphe ou jĭ jing bơngai kăl vă kon pơlei choh jang sa kiơ̆ yok rok jơ̆ng, vang choh jang sa pơm hơtŏk jang sa iŏk đei kơjăp kơtă lơ̆m tơring pơlei pơla kơdih.

Dôm tơdrong ‘lơ̆ng hơ iă găh kơjă chehphe lơ̆m hơtuch sơnăm, jang sa iŏk đei kơ ŭnh hnam rŏ năng gô iŏk đei lơ hloh dơ̆ng pơtêng hăm rim sơnăm. Mŏ Nhung chơt hơ iă tơbăt:“Sơ̆ lơ̆m sơnăm jang chehphe lăp iŏk đei đơ̆ng 250 – 300 triu đĕch, mă lei đơ̆ng rŏng ‘noh tơplih pơtăm hơdrĕch plei ăl adoi băt chă pơtăm hrou kơna jang sa lơ̆m sơnăm iŏk đei đơ̆ng 700- 800 triu. Rŏ năng lơ̆m sơnăm ou gô iŏk đei truh 1 ti hlak jên, găh plei oei dôm noh mă lei kơjă chehphe tŏk măt, sơnăm ou kơjă chehphe tŏk măt ƀiơ̆ pơtêng hăm sơnăm sơ̆”.

 Jei vang jang kiơ̆ lơ̆m jang chehphe kơjăp ‘lơ̆ng kiơ̆ tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng 4C đơ̆ng sơnăm 2011, ƀok Lý Thông Hạ, bơngai chĕp kơ̆l mĭnh khul 120 ‘nu kon pơlei choh jang sa oei tơ̆ thĭ trân Di Linh, apŭng Di Linh, dêh char Lâm Đồng tơbăt: Hơgăt teh mă khul tŏk bŏk choh jang sa ‘noh 120ha, mĭnh sơnăm phĕ chehphe iŏk đei dang 800 - 900 tân.

Sơ̆ tơdrong chă prôi phŏng, tơruih đak jei kiơ̆ mơ̆ng kơ vă, mă lei đơ̆ng đei vang năm hŏk pơhrăm păng jang kiơ̆ jang chehphe kơjăp ‘lơ̆ng, kon pơlei hlôi chă prôi phŏng dôm yơ, băt iŏk yua pơgang dôm yơ, băt chă tơruih đak dôm yơ ăn dơnơm chehphe bơih… vă hoei pơhoach lơ kon jên jang sa.

‘Ngoăih kơ ‘noh, kon pơlei oei iŏk kơđoh chehphe vă pơm mơ̆r dơ̆ng. Trong jang ou jei pơm dă ƀiơ̆ tơhoach lơ kon jên răt phŏng, adoi pơm ‘lơ̆ng hơ iă ăn cham char dơ̆ng. Chă hơlen, mĭnh sơnăm, lăp hơdrô̆ kon jên răt phŏng, khul ƀok Lý Thông Hạ hlôi pơkom đei dang 10 triu hlak jên lơ̆m 1ha.“Sơ̆ rim ‘măng tơruih chehphe ‘noh kon pơlei tơgar dih băl đak, tơ̆ găh tu bơ̆đak ‘noh tơ̆ pơbăh tôch kơ tơtok hlôi đei ‘măng truh chă tơhil dih băl. Mă lei hrei ou kon pơlei hlôi băt hơdăh hơlen găh rơ̆h chehphe dôm yơ vă băt chă tơruih đak lơ tŏ sĕt dôm yơ ... hăm tuh mơ̆r hrei ou jei ưh kơ lơ, kon pơlei iŏk yua hloi kơđoh chehphe uh pơm mơ̆r vi sinh vă chă tuh ăn ‘long pơtăm, pơm ăn ‘long pơtăm jing ‘lơ̆ng”.

Kiơ̆ đơ̆ng Hơnih tơm vei lăng Choh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang, truh đĭ sơnăm 2023,hlôi đei hloh 21.000 ŭnh hnam kon pơlei jang chehphe iŏk đei hla bơar tơchơ̆t apŭng plĕnh teh 4C. Lơ̆m ou, hloh 17.000 ŭnh hnam kon pơlei jang kiơ̆ tôch kơ ‘lơ̆ng. Adoi, đei hloh 355.000 ‘nu kon pơlei đei năm hŏk pơhrăm găh jang chehphe kơjăp ‘lơ̆ng kiơ̆ tơdrong pơkăp 4C, lơ̆m ou hloh 35% ‘nu bơngai vang hŏk pơhrăm ‘noh bơngai drŏ kăn choh jang sa.​

Jang chehphe kơ jăp ‘lơ̆ng kiơ̆ tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng apŭng plĕnh teh 4C hlôi pơm hơtŏk tơdrong hơmet pơ ‘lơ̆ng chehphe, yak truh tơdrong atŏk tơ iung kơjăp ‘lơ̆ng kơ tơdrong jang chehphe adoi pơm ăn tơdrong hơrih sa ‘lơ̆ng hơ iă hloh dơ̆ng kơ kon pơlei jang chehphe.

Ƀok Phạm Phú Ngọc, Kơdră chĕp pơgơ̆r Tơdrong jang Nescafé Plan tơring Tây Nguyên, tơbăt; jang chehphe kơ jăp ‘lơ̆ng tŏk bŏk hơnhăk đei hơ iă găh mŭk drăm ăn kon pơlei, ăn cham char păng pơm dă ƀiơ̆ ‘mê̆ ‘mach cham char. Mă hơdăh, rim ŭnh hnam tŏk bŏk pơkom đei 40-60% đak chă tơruih pơtêng hăm sơ̆, hơtŏ hăm pơkom đei đak sŏ nhăn ăn 1 triu ‘nu bơngai lơ̆m 1 sơnăm, tơjur đei 20% găh phŏng, pơgang sơdrông.

Tơdrong jang ou ưh khan pơm tơplih jơhngơ̆m đon hlôh vao lơ̆m jang chehphe mă oei yak hơdoi rim năr hăm rim dơnơm chehphe, hơmet pơ ‘lơ̆ng tơdrong jang sa, hơrih sa, pơm hơtŏk kĕ pơjei kơ chehphe păng vei lăng cham char.“Tơdrong jang ou hăp pha ƀiơ̆ ‘noh ưh khan chă jang mĭnh ƀar sơnăm mưh đĭ kon jên jang ‘noh pơdơ̆h mă lei jang đunh đai tai sơnăm. Lơ̆m khei năr jang kiơ̆ ưh kơ đei pơjing hơnih jang pơlong hơdrol nhen lĕ tơ̆ lơ tơring tŏk bok jang ôh. Mă nhôn đei ‘măng chă tơchĕng hơlen, dăr lăng đĭ đăng mir pơgar, vă lăng năng kon pơlei chă choh jang sa lơ liơ. Đơ̆ng rŏng ‘noh ‘moi kiơ̆ rim mir pơgar jang ‘lơ̆ng vă jing mir pơgar ăn tơmang lăng, đơ̆ng noh hơvơn kon pơlei anai truh chă hŏk pơhrăm kiơ̆. Bơ̆n ưh pơgŏ kon pơlei mălei kơdih kon pơlei jang kiơ̆”.

Khei năr ou ki, Tơdrong jang Nescafé Plan tơ̆ Việt nam hlôi tơplih ‘lơ̆ng hơ iă tơdrong hơrih sa kơ kon pơlei, pơm hơtŏk ‘lơ̆ng păng kơjă măt ăn găr chehphe Việt Nam. Truh dang ei, tơdrong jang hơnơ̆ng lăng truh trong tơlĕch jang hơnhăk Việt Nam jing hơnih tơƀôh hơdăh jang ‘lơ̆ng kơ chehphe Robusta apŭng plĕnh teh.