Kiơ̆ đơ̆ng bơngai joăt jang mŭk drăm Đỗ Thiên Anh Tuấn-ƀok thây pơơtho Hnam trương trong bơ̆ jang teh đak păng vei lăng Fulbright Việt Nam, tơdrong tơm ‘noh trong bơ̆ jang ou ‘noh Ƀok kơdră tơm Mi ‘meh vă hơmet pơ ‘lơ̆ng trong mơdro sa. Kơ yuơ lơ loh, hơnih mơdro sa păng Khul kơdră Teh đak kăl đei trong jang kơđeh năr păng đunh khei năr.

 Ƀơ̆t măt, ‘ngoăih trong jang tơbôl ‘noh Việt Nam kăl atŏk kơtang răt tơmơ̆t kmăi kmŏk ‘lơ̆ng đơ̆ng Mi. Kơ yuơ găh lơ hơnih mơdro sa kơ Việt Nam ‘noh hơnih mơdro sa iĕ păng păh ai kơna tơdrong mă ou oei tim mă kĕ. Trong jang ou ‘noh "mĭnh tŏ ƀrơ̆m ƀơm 2 tơdrong”, mĭnh păh pơm hơtŏk iŏk jơnei, pơm tơlĕch tơmam drăm ‘lơ̆ng păng kĕ pơjei kơ hơnih mơdro sa, adoi pơm dă ƀiơ̆ iŏk ưh kơ jơnei lơ̆m mơdro sa ƀar păh Mi păng Việt Nam.

Mă lei, vă jang ‘lơ̆ng tơdrong ou, Teh đak kăl đei trong jang tơgŭm djru găh jên cheh tŏk iŏk mưh tơmơ̆t jên răt kmăi kmŏk pơm tơlĕch tơmam drăm păng lơ teh đak lơ̆m apŭng plĕnh teh hlôi tơgŭm djru hơnih mơdro sa lơ loh bơih.

Găh trong jang đunh đai, bơngai joăt jang mŭk drăm Đỗ Thiên Anh Tuấn tơbăt, kăl đei trong jang tơgŭm djru hơnih mơdro sa atŏk kơtang tĕch mơdro tơmam drăm tơ̆ teh đak đe.“Jơnŭm atŭm châu Âu ‘noh dôm teh đak răt rơih kơtang, tơlĕch ăn tơdrong pơkăp kơhret, atŏk tơ iung kơjăp ‘lơ̆ng kơtang. Bơ̆n kĕ pơm hơtŏk hơnih mơdro sa, tơplih 'nao vă kĕ trŏ lăp hăm tơdrong pơkăp hle, vang tĕch mơdro tơ̆ dôm teh đak ou. Teh đak kăl đei trong tơgŭm djru jên cheh ăn hơnih mơdro sa tŏk iŏk jên. ‘Nou jĭ khei ‘năr hơmet pơ ‘lơ̆ng tơdrong kĕ jang khoa hŏk kmăi kmŏk ăn hơnih mơdro sa”.

Găh ƀok Vũ Thái Sơn, Kơdră chĕp pơgơ̆r Kŏng ty Long Sơn akhan, tơdăh Mi pơlăp thuê̆ hăm hơnih jang pơm tơlĕch găr ‘long găr sơlơ̆k lei pơm tôch mơmat tat ăn hơnih mơdro sa, kơ yuơ teh đak Mi tơmơ̆t 21% kon jên iŏk đei đơ̆ng hơnih jang găr ‘long sơlơ̆k Việt Nam tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe. Hrei ou, tơdrong thuê̆ Mi pơlăp ăn hơnih tĕch mơdro găr ‘long găr sơlơ̆k tĕch mơdro tơ̆ teh đak ou ‘noh 0%. Ƀok Sơn hơmŏ, tơmam drăm ou hoei pơlăp thuê̆ lơ, kơ yuơ hăp lơ̆m dôm tơmam drăm răt yoa kăl kơ Mi.

Tơdrong mă hơnih mơdro sa tơtăm hloh ‘noh lăp đơ̆ng rŏng Ƀok kơdră tơm Mi tơbăt hơdăh tơdrong pơlăp thuê̆ hăm Việt Nam ‘noh 46%, lăp đơ̆ng rŏng ‘noh hlôi đei ƀơm kơnê̆ kơtang truh tơdrong jang mơdro sa. Lơ bơngai răt yoa hlôi drơ̆ng drơ̆t tim mă pơ̆n chă răt, sơng iŏk hloi tơmam drăm, mă lei gô chang trong jang thuê̆ hơdăh đơ̆ng rŏng năr 9/4.  Lơ̆m mă noh đei mĭnh ƀar hơnih tech mơdro găr ‘long găr sơlơ̆k tơ̆ châu Phi hlôi tĕch tơlĕch hăm kơjă re, pơm ăn dôm hơnih răt iŏk đơ̆ng hơnih mơdro sa hul hơl.

Kiơ̆ đơ̆ng ƀok Vũ Thái Sơn, ƀơ̆t măt vă rơvơn lơ̆m pơma đam thuê̆ hăm hơnih jang tơmam drăm ou, Khul kơdră Teh đak gơ̆h pơlăp kiơ̆ thuê̆ răt tơmơ̆t mĭnh ƀar tơmam drăm choh jang sa kơ Mi găh kơsô̆ 0%, rim tơmam drăm ou tơdrong ‘meh vă răt iŏk ưh kơ gan lơ nhen: plei hạnh nhân, plei yeh hơdrĕng .... kơna tơmam drăm răt tơmơ̆t tơ̆ Việt Nam tôch tŏ sĕt.

‘Ngoăih kơ ‘noh, ƀok Thái Sơn athei, lơ̆m khei năr mơmat tat ou vă pơm hơtŏk kĕ pơjei kơ hơnih mơdro sa, hơnih bơ̆ jang kăl dăr lăng, hŭt ƀiơ̆ rim trong pơm hla bơar mơmat tat ưh kơ kăl, mă kăl lơ̆m răt tơmơ̆t plei ‘long, tơmam vă pơm tơlĕch tơmam drăm vă hơnih mơdro sa dă ƀiơ̆ tơhoach kon jên jang. “Hơnih mơdro sa kơ bơ̆n chiu pŭ lơ tơdrong pơm hla bơar, tơdrong tơchơ̆t ưh kơ trŏ lăp pơm ăn kon jên tơmơ̆t jang tŏk lơ. Lơ̆m mă kon jên jang logistics đĭ tŏk lơ bơih ‘noh tơdrong răt tơmơ̆t tơmam drăm tơgŭm ăn pơm tơlĕch tơmam drăm ... găh pơm tơlĕch đei chiu pŭ tôch kơ lơ tơdrong tơchơ̆t ưh kơ trŏ lăp. Pơtih gia nhen răt tơmơ̆t đen let tơgŭm ăn pơm tơlĕch, pơkom kon jên jang ‘noh kăl hơlen hơdăh, păng hơlen hơdăh ‘noh tôch kơ lơ trong bơ̆ jang hơlen ưh kơ trŏ lăp”.

Ƀok Nguyễn Văn Mười- Kơ iĕng Tổng thư ký Jơnŭm khul jang ‘nhot plei ‘long Việt Nam akhan, hrei ou, găh lơ tơmam drăm choh jang sa kơ Việt Nam ‘noh tĕch mơdro hơdrih, pơm tơlĕch pơgia kơna tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe lơ, mă lei kơjă ưh kơ lơ păng đei lơ tơdrong ƀơm kơnê̆ mưh tơdrong tĕch mơdro tơplih păng tơplih trong jang thuê̆.

Kơ yuơ lơ loh, kăl đei trong jang tơgŭm atŏk kơtang hơnih mơdro sa tơmơ̆t jên jang pơm tơlĕch tơmam drăm ‘lơ̆ng tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe. Hrei ou, lơ̆m teh đak đei 51.000 hơnih mơdro sa đei ƀơm truh tơdrong pơm tơlĕch tơmam drăm, lơ̆m ou lăp đei 7.500 hơnih pơm tơlĕch tơmam drăm kiơ̆ trong jang kmăi kmŏk tih păng lơ̆m hơnih jang ‘nhot sa, plei ‘long lăp đei 150 hơnih mơdro sa pơm tơlĕch tơmam drăm đei kmăi kmŏk ‘lơ̆ng.

Ƀok Mười athei, kăl đei lơ trong jang tơgŭm djru hơnih mơdro sa tơmơ̆t jên jang khoa hŏk kmăi kmŏk vă pơm tơlĕch ‘lơ̆ng, hơtŏk kơjă tơmam drăm choh jang sa tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe păng pơprŏ tơring pơtăm, tơklep hăm hnam kmăi pơm tơlĕch tơmam drăm, pơm tơjur kon jên jang sa pơm tơlĕch, logistics …vă hơtŏk pran kĕ pơjei.

Hrei ou, lơ tơmam drăm đei hnam kmăi pơjing tơ̆ mĭnh hơnih, tơring pơtăm tơmam drăm tơ̆ tơring anai, nhen tơmam drăm pơtăm tơ̆ Dak Nông mă lei hnam kmăi tă tơ̆ pơlei tơm HCM, Long An păng Bình Dương. “Hrei ou, kon jên chơ tơmam drăm tôch kơ măt. Bơ̆n kăl pơprŏ tơring pơtăm tơklep hăm hnam kmăi pơm tơlĕch, kơ yuơ đei tơring chă pơtăm tơmam drăm choh jang sa tôch kơsă mă lei ưh kơ đei hnam kmăi pơm tơlĕch tơ̆ noh. Honih mơdro sa ưh sơđơ̆ng tơdrong chă răt iŏk tơmam drăm lơ̆m pơm tơlĕch tơmam drăm. ‘Nou jei jing jơ ‘năr bơ̆n kăl pơm hơtŏk pơprŏ tơring pơtăm ‘long pơtăm tơklep hăm hnam kmăi pơm tơlĕch tơmam drăm vă pơm dă ƀiơ̆ tơhoach lơ kon jên chơ pơdŭ”.

Găh trong jang đunh đai tai sơnăm, lơ bơngai joăt jang păng hơnih mơdro sa akhan, Việt Nam kăl hơnơ̆ng hơmet pơ ‘lơ̆ng hơnih tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe. Mă lei, tơdrong mă ou ưh kơ ƀônh ƀŏ ôh păng ưh kơ kĕ vă jang gơ̆h dang ei dang ei hloi ôh, mă lei kăl iung jang đunh ƀiơ̆ vă tơmơ̆t jên jang răt kmăi kmŏk ‘lơ̆ng, pơm hơtŏk ‘lơ̆ng tơmam drăm, kĕ pơjei păng trŏ lăp hăm rim trong pơkăp kơhret đơ̆ng dôm teh đak răt rơih kơtang. Tơdrong mă ou kăl đei rim trong tơgŭm djru ăn hơnih mơdro sa iĕ păng păh ai lơ̆m tơplih kmăi kmŏk păng pơtrŭt mơdro sa.