Đhr’năng pleng k’tiếc bêl đhâng nắc p’răng puíh, tước ha dum nắc cha cêết cóh prang k’tiếc k’ruung hêê. Râu tr’xăl đơớh hân âng nhiệt độ n’nâu nắc bhrợ t’váih bấc râu pr’lúh cr’ăy ha p’niên k’tứi. Đoo bêl tr’xăl hân noo, pleng k’tiếc tr’xăl bhrợ ha a chắc a zân âng acoon manuýh ha dang cắh mặ ting ắt đh’rứah nắc buôn dưr váih k’ăy, pa bhlâng nắc lâng p’niên k’tứi lâng pa bhlâng nắc p’niên pr’ang. Zư lêy p’niên crêê cơnh nắc bh’rợ liêm choom bhlâng đoọng zâl cha groong ooy đhr’năng n’nâu. Cóh t’ruíh: Manuýh pa dứah đh’réh cr’ăy cóh bhươl cr’noon bêl đâu, đhanuôr lâng pr’zớc đh’rứah chêếc n’năl bh’rợ zâl cha groong pr’lúh cr’ăy đoọng ha p’niên bêl pleng k’tiếc tr’xăl.

Bêl pleng k’tiếc tr’xăl, bhrợ râu cắh liêm crêê tước ooy n’căr lâng c’lâng pr’hơơm. Buôn nắc n’căr âng hêê u goóh, vêy bêl xơợng ngoọ cơnh tr’loóc, ch’hát lâng vêy bêl goóh n’căr.

Lâng p’niên k’tứi, pa bhlâng p’niên c’rơ đhur, k’cơnh cắh cậ k’căn bêl ahay buôn váih k’ăy móh, buôn váih mê mây, cắh cậ buôn k’ăy k’hươn, p’niên buôn crêê goóh n’căr lâng ha dang cắh loon đơớh ng’zâl cha groong nắc váih goóh n’căr lâng buôn ch’hát.

Bêl pleng cha cêết lấh mơ, không khí mót cóh c’lâng pr’hơơm âng p’niên cắh bơơn ta bhrợ pa ngăn ( tu c’lâng pr’hơơm âng p’niên ếp lấh mơ lâng cắh vêy x’xóc bhrợ pa ngăn cơnh manúyh ta ha), p’niên buôn crêê cha cêết c’lâng p’hơơm, buôn crêê vi rút bấc lấh mơ. Đhr’năng u váih cóh a chắc a zân âng p’niên cóh xoọc đêếc nắc buôn u chêếh, k’oóh, k’je k’jo, ngân lấh mơ nắc k’ăy c’lâng pr’hơơm. Đợ p’niên buôn dị ứng, bêl crêê pa khau, cắh crêê siêu vi, nắc buôn váih k’ăy k’hươn.

Pazêng đhr’năng xay moon a chắc a zân crêê k’ăy tu tr’xăl âng pleng k’tiếc, cơnh: u chêếh, hooi đác đh’mâl, hooi đác mắt; k’oóh cắh cậ k’oóh k’jo k’je; Buôn xơơng pa grun cha cêết, der a chắc a zân, cóh p’niên k’tứi nắc n’căr chrộ, cắh cậ váih pr’đom bhrông, vêy cơnh nắc p’niên nặ váih k’ăy k’hir ngân; kiêng k’tá cắh cậ lướt pr’noong l’lương…

Bh’rợ zâl cha groong:

Cóh cr’chăl tr’xăl hân noo buôn váih tơợ puýh tước ooy chrộ nắc p’niên buôn crêê pr’lúh cr’ăy, pa bhlâng nắc pazêng pr’lúh cơnh k’ăy mr’loỌng, k’ăy c’têêr… Tu cơnh đêếc, đoỌng zâl cha groong pr’lúh cr’ăy, pazêng apêê k’conh k’căn t’bhlâng zư lêy, pa ngăn a chắc a zân p’niên. Bêl lướt ooy ngoài nắc đoọng xấp xa nấp dal têy, pơng pr’nơng… Lấh n’nắc, ha dang pleng k’tiếc cha cêết bhlâng nắc vêy xa nấp ngăn, khăn por tuôr lâng cắh choom đoọng p’niên glúh bấc ooy ngoài.

Pazêng apêê k’conh k’căn ch’mêết lêy gít:

Đoọng p’niên ộm z’nươu bổ, vitamin, chr’nắp bhlâng nắc zâl đhr’năng pa khau, zâl cha groong pr’lúh cr’ăy pa khau đoọng ha p’niên, đoọng đươi dua bấc chất zâl cha groong ha a chắc a zân, cơnh cóh đác p’lêê p’coo, cơnh cam, pí, za cai… zêệ đoọng p’niên cha đợ chr’na vêy bấc dinh dưỡng, zư nhâm mâng đoọng ha a chắc a zân choom k’rơ, cơnh: axiu, r’véh p’lêê p’coo…

Nắc choom đoọng k’coon choom pa dưr c’rơ a chắc a zân cơnh: đoọng ang p’răng, bơơn ắt đhị zr’lụ liêm sạch, choom ting ắt cha ớh chr’ớh thể dục, thể thao đoọng pa dưr c’rơ zâl cha groong pr’lúh cr’ăy.

Bêl lêy vaíh đhr’năng cắh liêm crêê ooy a chắc azân cơnh: k’hir, k’oóh, hooi đác đh’mâl bấc nắc đơớh ng’đơơng ooy bác sĩ đoọng khám pa dứah.

Chr’nắp bhlâng nắc apêê k’conh k’căn cắh choom tự pa dứah pr’lúh cr’ăy đoọng ha k’coon. Bêl lêy k’coon k’oóh, k’hir, bấc ngai nắc lướt ooy zr’lụ pa câl z’nươu, tự câl z’nươu kháng sinh chô pa dứah. Muy a chắc azân nắc vêy bh’rợ pa dứah đh’réh cr’ăy la lay, vêy pr’lúh cr’ăy n’nâu nắc đươi kháng sinh n’nâu, râu pr’lúh cr’ăy n’lơơng đươi kháng sinh cơnh lơơng, vêy đoo pr’lúh cr’ăy nắc doọ ng’đươi kháng sinh. Râu la lua, vêy bấc p’niên mót pa dứah ooy bệnh viện đhị đhr’năng k’ăy ngân tu râu cắh nân năl âng k’conh k’căn bêl đươi dua z’nươu cắh crêê cơnh. Tu cơnh đêếc, bêl vêy dưr váih đhr’năng n’tếh, bh’rợ liêm choom bhlâng nắc đoọng p’niên tước ooy zr’lụ cơ sở y tế. đơớh ng’bơơn lêy, pa dứah crêê cơnh, p’niên nắc đơớh u dứah./.