Bêl ra diu dưr n’đắh bếch pr’zớc xơợng tuôr đay buôn k’ăy, cắh choom p’gớt, ting n’nắc nắc dưr váih k’ăy cóh chr’lang lâng cóh m’pâng hoọng n’đắh piing. Râu đêếc nắc đhr’năng buôn u váih âng râu k’ăy chr’lang tuôr. Đoọng pa dứah râu cr’ăy n’nâu nắc bhrợ đh’rứah lâng bấc râu bh’rợ pa dứah, cơnh đươi z’nươu, châm cứu, k’pị huyệt, acọ a búc oó chêếc k’noọ bấc ooy… nắc vêy choom zâl râu cr’ăy n’nâu. Nâu cơy đhanuôr lâng pr’zớc chêếc n’năl ooy đhr’năng lâng bh’rợ pa dứah k’ăy chr’lang tuôr cóh t’ruíh: manuýh pa dứah đh’réh cr’ăy cóh bhươl cr’noon.

Hâu tu u váih k’ăy chr’lang tuôr?

K’ăy chr’lang tuôr nắc muy cơnh cắh liêm crêê âng thần kinh r’rặ bhrợ t’váih, tu dưr griing cóh muy bơr zr’lụ cóh a chắc a zân, pr’hơợc tu cắh liêm crêê âng thần kinh nắc êếh râu k’ăy n’hang, n’hang tuôr cắh cậ cr’đhọp đhoong bhrợ t’váih. Pazêng râu đh’réh cr’ăy n’lơơng crêê tước ooy n’hang lâng cr’đhọp đhoong cóh zr’lụ tuôr nắc vêy ta đớc ting cơnh đh’nớc âng cr’ăy n’nắc bhrợ t’váih.

K’ăy chr’lang tuôr nắc c’bhúh cr’ăy crêê tước ooy n’hang lâng c’lâng r’rặ cóh zr’lụ chr’lang lâng tuôr. Tu cắh liêm crêê âng tuần hoàn, cắh zập aham cóh zr’lụ n’hang căh cậ tu t’rịa âng r’rặ la lấh k’rơ bhrợ t’váih đhr’năng cắh liêm crêê âng r’rặ cóh zr’lụ chr’lang, tu cơnh đêếc bhrợ t’váih đhr’năng griing, bhrơợng lâng k’ăy cóh muy bơr zr’lụ.

Hân đhơ vêy bấc râu tu, nắc buôn váih bhlâng đhr’năng k’ăy chr’lang tuôr nắc bh’rợ r’rặ crêê t’rịa pa bhlâng k’rơ, r’rặ t’rịa k’rơ la lấh bhrợ t’váih đhr’năng cắh liêm crêê âng r’rặ, bhrợ r’rặ bhrơợng đanh.

Pazêng râu đêếc nắc bhrợ t’váih đhr’năng cóh x\rịa nắc k’ăy r’rặ cóh zr’lụ chr’lang tuôr lâng bhrợ ha manuýh k’ăy k’đháơ choom p’gớt acọ lâng tuôr.

# Đhr’năng u váih bêl pr’zớc crêê k’ăy chr’lang tuôr.

- Đhr’năng tr’nơớp nắc manúyh k’ăy buôn pa bhlâng lêy u váih nắc k’ăy r’rặ cóh zr’lụ tuôr, chr’lang lâng muy pâng hoọng n’đắh piing.

- Cóh tr’nơớp nắc k’ăy tr’bứi, lâng cắh choom p’gớt k’rơ cóh zr’lụ tuôr, vêy cơnh nắc bhrợ l’nghêl acọ ooy a đai cắh cậ ooy a tọm, cắh choom víh t’lác lêy ooy hoọng.

- Lấh ooy bh’rợ bhrợ t’váih k’ăy, manuýh crêê cr’ăy công vêy đhr’năng bơơn xơợng k’ăy pa bhlâng vêy crêê t’gậ tr’xin cóh n’căr, cắh cậ ha poóc tr’xin cóh zr’lụ k’ăy n’nắc công bơơn xơợng k’ăy pa bhlâng.

- Bêl cr’ăy ngân lấh mơ nắc bhrợ cắh choom bếch lâng cha cha, a ộm. xoỌc đêếc bh’rợ víh a cọ, p’gớt chr’lang nắc lứch ng’xơợng u k’ăy, bhrợ ha manuýh k’ăy cắh choom p’gớt a chắ azân k’rơ.

- Bêl lướt bếch manuýh crêê k’ăy công xơợng k’đháp, ha dang bếch k’rơ ooy n’đắh crêê k’ăy nắc xơợng k’ăy pa bhlâng, ha dang ha lơớh bếch muy xân đắh nắc crêê t’rịa công xơợng k’ăy.

- Pa bhlâng u ngân, bh’rợ lướt chô tr’xin công k’ăy.

# Pa dứah cr’ăy chr’lang tuôr nắc cơnh ooy?

* Ha poóc, bh’đị tr’xin.

Manuýh crêê k’ăy chr’lang tuôr bêl lướt khám ha dang bác sĩ chuyên khoa lêy cắh vêy bh’rợ tr’vắc, tr’đươn âng r’rặ nắc manuýh vêy ta k’dua đươi z’nươu pa xiêr đhr’năng xơợng k’ăy, cao ng’clặ… Hang k’ăy tr’bứi, k’ăy doọ đanh, manuýh k’ăy nắc choom tự pa dứah lâng bh’rợ đươi dua bơr tr’pang têy ha poóc, bh’đị cóh zr’lụ tuôr, chr’lang bấc chu, nắc công choom pa xiêr đhr’năng k’ăy.

* P’gớt zr’lụ tuôr, chr’lang tr’xin:

Bêl tơớp váih k’ăy, pr’zớc cắh choom t’bhlâng víh acọ, cắh cậ tuôr. Bh’rợ liêm choom bhlâng nắc pr’zớc p’gót tuôr tr’xin, vêy mơ ooy nắc choom mơ đêếc lâng oó t’bhlâng k’rơ lấh n’nắc.

Ha dang k’ăy nắc mơ a tốh, ahêê nắc cắh choom ha poóc bh’đị, tu ha poóc bh’đị nắc k’ăy ngân lấh mơ. Râu đêếc crêê lâng manuýh k’ăy êếh râu tu k’ăy n’hang, cắh cậ êếh tr’vắc r’rặ.

Lấh n’nắc ahêê công choom đươi z’nươu pa xiêr k’ăy; đươi salonpas lâng châm cứu.

Cr’ăy chr’lang, tuôr ha dang vêy ta pa dứah crêê cơnh lâng đơớh tơợ tơớp váih nắc manuýh k’ăy doọ ng’vốch lum bác sỹ, nắc công choom tự pa dứah./.