A ngắt xoóh nắc rau cr’ăy pa bhlâng ngân. Ha dang cắh đơớh ng’bơơn lêy lâng cắh vêy bh’rợ pa dứah crêê cơnh nắc manúyh crêê cr’ăy k’đháp đoọng choom bơơn dứah, bhrợ rau cắh liêm crêê ooy c’rơ lâng pr’ắt tr’mông. T’ruíh: Manuýh pa dưáh đh’réh cr’ăy cóh bhươl cr’noon bêl đâu nắc bhrợ đoọng ha đhanuôr lâng pr’zớc n’năl p’xoọng ooy pazêng rau n’năl oou pr’lúh cr’ăy a ngắt  xoóh.

  A ngắt  nắc muy rau cr’ăy ơy u váih tơợ đanh ahay lâng tước nâu cơy nắc dzợ muy rau bhrợ cắh liêm crêê ooy c’rơ lâng pr’ắt tr’mông âng acoon manuýh; nắc rau tu ắt cóh t’nooi g’lúh 2 cóh pazêng rau pr’lúh cr’ăy trơơi boọ bhrợ manuýh k’ăy buôn chêết.

Muy cha nắc manuýh crêê pr’lúh cr’ăy a ngắt  nắc choom bhrợ trơơi ooy manuýh xoọc k’rơ. Vi khuẩn a ngắt  vêy n’căr griing, mặ u zâl cồn lâng a –xít, ắt mamông k’rơ cóh môi trường n’đắh ngoài lâng cóh a chắc a zân âng manuýh crêê cr’ăy, vêy đhr’năng mặ zâl z’nươu, tu cơnh đêếc bh’rợ pa dứah pr’lúh cr’ăy a ngắt  nắc ng’bhrợ têng crêê cơnh xa nay. Đoọng choom ng’pa dứah pr’lúh cr’ăy a ngắt   nắc đơớh ng’bơơn n’năl lâng pa dứah crêê cơnh, crêê t’ngay c’xêê lâng vêy bh’rợ ch’mêết lêy âng cácn bộ y tế n’đắh bh’rợ pa dứah pr’lúh cr’ăy a ngắt. Pa dứah choom pr’lúh cr’ăy a ngắt lấh ooy bh’rợ pa chô c’rơ, vêy pr’ắt tr’mông cơnh c’xu đoọng ha manuýh k’ăy ting n’nắc nắc dzợ choom t’bil lơi rau trơơi boọ pr’lúh cr’ăy đoọng ha manuýh cóh pr’loọng đông lâng ha zập ngai n’lơơng.

 C’lâng trơơi boọ âng pr’lúh cr’ăy a ngắt  nắc vêy muy bơr rau ch’mêết lêy gít.

Muy cha nắc crêê pr’lúh cr’ăy a ngắt   xoóh ha dang cắh ng’pa dứah, tơợt lang nắc choom bhrợ trơơi boọ tơợ 20- 50 cha nắc manuýh n’lơơng. Bh’rợ k’oóh, gr’hạc âng manúyh crêê pr’lúh cr’ăy Lao nắc bhrợ pa glúh vi khuẩn a ngắt   ooy ngoài lâng ắt mamông đhị đêếc. Đác cr’chóh, đh’mâl bêl u goóh nắc u váih pui pai k’tứi dưr păr vêy vi khuẩn a ngắt , manuýh doọ crêê k’ăy crêê ha ngêết ooy xoóh nắc dưr váih manuýh crêê pr’lúh cr’ăy a ngắt . Vêy cơnh cậ nắc crêê boọ ooy n’căr vêy băng bhrêy âng manuýh doọ crêê pr’lúh cr’ăy, vi khuẩn a ngắt  mót ooy c’lâng aham tước ooy pazêng loom xoóh bhrợ t’váih cr’ăy.

Bh’rợ g’đéch oó đoọng crêê vi khuẩn a ngắt nắc bh’rợ chr’năp, hân đhơ cơnh đêếc nắc đớp k’đháp tu ahêê cắh n’năl lứch ngai xoọc crêê pr’lúh cr’ăy a ngắt  lâng đợ manuýh vêy ta lêy crêê pr’lúh cr’ăy lao cóh k’tiếc k’ruung đharựt dzợ m’bứi, tu kinh tế zr’nắh k’đháp, tu cắh kiêng xay p’cắh pr’lúh cr’ăy, k’pân cắh ngai kiêng ắt đh’rứah, bil bh’rợ tr’nêng…tu cơnh đêếc đhr’năng trơơi boọ pr’lúh cr’ăy bấc pa bhlang. Ha dang ahêê mặ zư a chắc a zân ta luôn c’rơ hân đhơ vêy u crêê vi khuẩn a ngắt nắc công doọ choom crêê pr’lúh cr’ăy a ngắt.

  N’năl gít rau cắh liêm crêê âng pr’lúh cr’ăy lâng râu zr’nắh k’đháp âng pr’lúh cr’ăy a ngắt  bhrợ t’vaíh, t’ngay 04/3/2014, Bộ Y tế ơy p’cắh ooy Chính phủ ch’mêết lêy xay bhrợ xa nay bh’rợ âng k’tiếc k’ruung zâl cha groong pr’lúh cr’ăy a ngắt tước c’moo 2020 lâng t’hước ooy c’moo 2030, cóh đêếc xay moon bh’rợ zâl cha groong pr’lúh cr’ăy a ngắt nắc bh’rợ đanh đươnh lâng trách nhiệm âng prang xã hội; Nhà nước nắc bha lâng bhrợ t’váih c’rơ, ting n’nắc k’rong c’rơ đoọng ha bh’rợ zâl cha groong pr’lúh cr’ăy a ngắt   lâng pa dứah manuýh crêê cr’ăy a ngắt bấc bhlâng đhị zr’lụ đhanuôr ắt mamông, ha dzợ nắc cắh muy cóh bệnh viện.

 Đoọng zư lêy a chắc a zân đay lâng manuýh bhúh xoọng, zập ngai nắc bhrợ têng cơnh đâu:

Lâng manuýh vêy đhr’năng váih cơnh đâu: k’oóh gr’hạc đanh lấh 2 tuần tếh ooy piing cắh n’năl gít hâu tu; bhrợ n’hil a chắc a zân cắh n’năl gít hau tu; cắh choom bếch lâng buôn glúh cr’hậu; buôn k’hir ooy ha bu; k’oóh gr’hạc glúh aham… nắc đơớh hân ng’tứoc ooy trung tâm y tế chr’hoong, thành phố đoọng bơơn khám pa dứah đơớh pr’lúh cr’ăy.

Manuýh crêê pr’lúh cr’ăy a ngắt   nắc đơớh pa dứah cóh xa nay zâl cha groong pr’lúh cr’ăy a ngắt   k’tiếc k’ruung đoọng pa dứah cóh 30 -60 t’ngay nắc đác cr’chóh doỌ dzợ vi khuẩn a ngắt   nắc doọ choom trơơi boọ ha pêê n’lơơng, tu cơnh đêếc nắc doọ đoọng ắt la lay la lấh đanh cơnh bh’rợ ty ahay nắc đhiệp muy k’dua manuýh k’ăy ộm z’nươu crêê cơnh lâng t’bhlâng đoọng cha đắh rau a yêm đoọng vêy c’rơ zâl pr’lúh cr’ăy a ngắt   liêm choom lấh mơ.

  Zâl cha groong pr’lúh cr’ăy a ngắt .

P’niên pr’ang nắc vêy ng’tiêm vắc –xin zâl cha groong pr’lúh cr’ăy a ngắt  cóh 24 giờ.

Cha cha, a ộm zập chất, cơnh đêếc nắc cha a vị, bột, đạm ( lêệ a ọc, c’roóc, a tứch, ađha, axiu, cr’liêng a tứch, a tam, a puối, lươn, a đúh, a mó), zập r’véh lâng p’lêê p’coo lâng n’xiêng. Ha dang n’năl cơnh lêy câl bhlêy công vêy muy chu cha zập chất ha dzợ doọ bil bấc zên.

Cắh choom ộm bấc búa bia, z’nươu kích thích, blơớc  ta luôn… nâu đoo nắc rau bhrợ t’váih đhr’năng crêê pr’lúh cr’ăy a ngắt bấc pa bhlâng;

Pa bhrợ nắc vêy đợ cr’ăy đhêy ắt đoọng pa chô c’rơ.

Tập thể dục, thể thao, khí công… ta luôn./.