Muy râu pr’lúh cr’ăy t’mêê dưr váih lâng pr’đớc nắc cr’ăy c’lâng pr’hơơm cấp Trung Đông ( đớc cơnh lơơng nắc Mers) xoọc ting t’ngay k’nặ tước ooy VN. Tước nâu cơy, pr’lúh Mers dưr váih cóh 26 k’tiếc k’ruung cóh bha lang k’tiếc lâng mơ 1.145 cha nắc crêê lâng 434 cha nắc manuýh chêết. pazêng apêê chuyên gia xay moon, pr’lúh Mers bhrợ t’váih đhr’năng chêết bil lấh mơ virus Sars cóh 10 c’moo ahay. T’ruíh: Manuýh pa dứah đh’réh cr’ăy cóh bhươl cr’noon bêl đâu nắc xay truíh tước ooy đhanuôr lâng pr’zớc đợ râu ng’năl ooy pr’lúh cr’ăy Mers n’nâu.

# Cơnh đêếc Mers nắc n’hâu?

Nâu đoo nắc muy râu pr’lúh cr’ăy ooy c’lâng pr’hơơm, tu virus âng c’bhúh Coronavirus ( CoV) bhrợ t’váih. Muy râu virus k’nặ mr’cơnh lâng virus bhrợ t’váih pr’lúh cr’ăy Sars cóh c’moo 2003.

# Mers dưr váih cóh ooy?

Manuýh crêê pr’lúh cr’ăy Mers cóh tr’nơớp nắc muy cha manuýh lấh chêết cóh Jeddah Ả-rập Xê –Út cóh c’moo 2012. Nắc tơợ đêếc tước t’ngay 31/5/2015, Tổ chức Y tế bha lang k’tiếc ( WHO) xay moon ơy vêy 1.149 cha nắc crêê Mers lâng đhr’năng chêết bil nắc 40%. Bấc bhlâng bh’rợ crêê Mers dưr váih cóh Ả- rập Xê- út, hân đhơ cơnh đêếc muy bơr cha nắc crêê pr’lúh cr’ăy nắc cóh zr’lụ n’lơơng cóh bha lang k’tiếc công crêê trơơi pr’lúh cr’ăy bêl ắt đh’rứah lâng manuýh crêê pr’lúh cr’ăy.

Apêê bhrợ têng bh’rợ pa chắp ch’mêết lêy nắc ơy bơơn lêy pr’đươi đoọng zâl Mers cóh muy bơr p’nong a đhôr, công cơnh cóh aham âng lạc đà cóh châu Phi lâng Ả - rập – Xê-út tơợ c’moo 1992 lâng 1993. Tu cơnh đêếc, apêê khoa học xay moon virus Mers váih cóh lạc đà tơợ bấc c’moo ahay bêl k’nặ trơơi boọ ooy acoon manuýh cóh c’moo 2012.

Ngai vêy đhr’năng crêê pr’lúh cr’ăy Mers?

Ting cơnh T chức Y tế bha lang k’tiếc (WHO), c’bhúh vêy đhr’năng crêê bấc bhlâng nắc đợ manuýh đhóh glúh đường, k’ăy p’lêê hoọng, k’ăy xoóh…

Tu cơnh đêếc, đợ manuýh n’nâu nắc g’đéch tr’lum, ắt đh’rứah lâng bh’năn, pa bhlâng nắc lâng lạc đà, bêl tước ôy zr’lụ băn, chợ, c’rol băn đhị zr’lụ virus Corona vêy đhr’năng dưr váih.

# Mers trơơi boọ cơnh ooy?

Pazêng apêê bhrợ têng bh’rợ khoa học xay moon virus Mers trơơi boọ tơợ lạc đà ooy manuýh cóh c’lâng đác cơnh: đác cr’chóh, đác đhọ, êế, đác tóh lạc đà cắh ơy ta lêệng c’chêết vi trùng ( muy râu pr’ộm ty đanh âng Ả- rập Xê- út. Virus n’nâu trơơi tơợ manuýh ooy manuýh bêl ắt đh’rứah lâng manuýh k’ăy.

Hân đhơ cơnh đêếc, apêê chuyên gia công xay moon Mers công vêy đhr’năng trơơi boọ cóh c’lâng không khí, cắh cậ tơợ pr’đươi, cơnh đêếc nắc manuýh công buôn crêê pr’lúh cr’ăy bêl k’đhơợng pr’đươi âng manuýh crêê k’ăy Mers đươi dua, k’đhơợng. Mers công cơnh Sars âng c’bhúh virus corona, vêy đhr’năng dưr váih cơnh lơơng k’rơ pa bhlâng. Cóh xoọc đâu, Mers doọ ơy choom trơơi boọ đơớh.

Lâng apêê manuýh y tế pa dứah pr’lúh cr’ăy Mers, cơ quan y tế pazêng k’tiếc k’ruung xay moon nắc apêê đoo đươi pa nor boóp, xấp xa nấp dal, đươi x’rục têy, đươi kính mắt, vêy cơnh cậ đươi dua xa nấp zư a chắc a zân cẹch. Manuýh k’ăy mers nắc vêy ta pa dứah la lay đhị, vêy đhr’năng zâl đhr’năng trơơi boọ cóh c’lâng không khí.

# Mers bhrợ t’váih pr’lúh cr’ăy cơnh ooy?

Virus mers tơợp váih cóh a chắc manuýh k’ăy tơợ 5 t’ngay tước 2 tuần bêl n’léh váih k’rơ lấh mơ. Buôn nắc mơ 4 t’ngay manuýh k’ăy xơợng k’bao a chắc a zân lâng lướt pa dứah ooy bệnh viện, lâng vêy đhr’năng công chêết xang mơ 11,5 t’ngay. Đợ manuýh crêê pr’lúh cr’ăy đhọ glúh đương, k’ăy da dul, k’ăy xoóh… nắc buôn váih đhr’năng Mers đơớh lâng ngân lấh mơ. Cóh tr’nơớp, pazêng râu cr’ăy u váih cơnh: k’hir, k’oóh, chrộ a chắc a zân, k’ăy luônh, k’tạ… Xang n’nắc manuýh k’ăy vêy cơnh k’ăy xoóh lâng k’bao a chắc a zân.

# Pa dứah cr’ăy Mers cơnh ooy?

Xoọc đâu apêê y học cắh ơy bhrợ t’váih muy râu vắc –xin hân đoo đoọng zâl Mers, hân đhơ Viện Y tế k’tiếc k’ruung Mỹ xoọc ch’mêết lêy đhr’năng bhrợ t’váih vắc-xin. Công cắh vêy z’nươu hân đoo đoọng choom pa dứah cr’ăy Mers hân đoo. Hân đhơ cơnh đêếc, apêê y tế âng k’tiếc k’ruung ơy pa dứah đoọng ha bấc manuýh lâng bh’rợ zúp zooi zâl pazêng đhr’năng dưr bhrợ t’váih pr’lúh cr’ăy.

# Cơnh ooy ng’zâl cha groong pr’lúh cr’ăy.

Đơớh loon zâl cha groong pr’lúh cr’ăy lâng pazêng râu bh’rợ cơnh đâu:

Gr’lóc boóp lâng đác lêệng c’chêết vi khuẩn.

Ta luôn ng’rao têy.

K’bíp boóp lâng móh bêl k’oóh lâng chêếh.

Oó lấh tr’lum, ắt đh’rứah lâng manúyh crêê k’ăy c’lâng pr’hơơm cấp tính. Bêl tr’lum ắt đh’rứah lâng manuýh k’ăy nắc ng’đươi pa nor boóp y tế crêê cơnh lâng ắt oó lấh đăn.

Cắh choom k’đhơợng bh’năn băn, ha dang ng’k’đhơợng nắc ng’rao têy lâng xà phòng./.