Nha nhự môi trường đắh râu ta lơi cơnh đác nha nhự, bhrung bhrăng.. bhrợ ma nuýh crêê boọ váih bấc râu cr’ay đắh c’lâng pr’hơơm ting t’ngay ting bấc, pa bhlầng nắc zập đắh c’lâng pr’hơơm cơnh: móh, mr’loọng…. cóh c’nắt t’ruíh “ ma nuýh pa dứah đh’réh cr’ay cóh bhươl cr’noon” t’ngay đâu, đhanuôr lâng pr’zợc đh’rứah chấc năl cơnh đương zêl cr’ay đắh c’lâng pr’hơơm.

Cr’ay đắh c’lâng pr’hơơm năc pazêng râu cr’ay doó lấh ngân, đhơ cơnh đếêc nắc cung buôn váih ngân lâng apêê đấh vaíh cr’ay, bhrợ váih cơnh cr’ay ngân lấh.

Cơnh đếêc, tợơ ooy bơơn đớc đắh “ piing”?

C’lâng pr’hơơm âng hêê bơơn dáp lêy tợơ móh tước cr’loọng xoóh. C’lâng pr’hơơm cóh piing pazêng: móh, mr’loọng, ra ruúc móh….

Cr’ay c’lâng pr’hơơm piing nắc muy râu cr’ay buôn lưm zập c’moo, buôn váih bấc chu lâng nắc muy râu cr’ay buôn pa xiêr giờ học lâng pa bhrợ âng ngai crêê cr’ay nâu cóh bha lang k’tiếc. n’đhơ nắc râu cr’ay a đoo tự dứah, đhơ cơnh đếêc nắc bhrợ k’đháp pa bhlầng, tu dưr váih bấc râu zêng đắh c’rơ lâng tr’mung tr’méh.

Cr’ay c’lâng pr’hơơm t’luôn dưr váih ting hânnoo, pa bhlầng nắc hânnoo ha ót pleng lalấh cha cệêt lâng hânnoo ch’noọng goóh gooi glặp lâng hânnoo âng cr’ay k’hươn, cr’ay mr’loọng, cr’ay xoóh.

Hâu tu buôn bhrợ váih cr’ay đắh c’lâng pr’hơơm?

Lâng râu pa chắp lêy khoa học, apêê lêy nắc tu vi rút: liêm cầu khuẩn tan huyết k’bhúh A, phế cầ khuânt lâng bấc râu tri…

K’bhúh vi rút n’nặc bhrợ váih cr’ay tu ắt đhị đác đh’mâl ắt cóh mr’loọng. vi rút ắt đhị đếêc, moót ooy tế bào niêm mạc, dưr chéeh xang nắc pa hư tế bào lâng trơơi boọ ooy tế bào toor đếêc.

A chắc a rang hêê nắc zêl râu vi rút nâu lâng apêê kháng thể IgA vêy cóh a chắc hêê lâng k’bhúh bạch cầu zư lêy. Cơnh bêl lơng nắc vêy 2-3 tế bào niêm mạc pr’hơơm crêê bhrêy lâng crêê vi rút pa hư đhơ cơnh đếêc đhị lấh 2 tuần lớp tế bào t’mêê nắc dưr váih cớ lâng zêl vi rút. Đhơ cơnh đếêc nắc bấc bêl, a chắc hêê k’chệêt cắh lứch, vi rút tợơ c’lâng pr’hơơm piing nắc chéeh váih t’bơr lâng moót tước c’lâng pr’hơơm dứp lâng moót ooy a ham bhrợ váih bấc râu cr’ay lơơng.

Lấh mơ, cr’ay c’lâng pr’hơơm dưr váih tu bấc râu lơơng dzợ: nắc tu pleng k’tiếc tr’xăl, lâng zập râu kháng nguyên lơơng vêy cóh pr’hơơm, cóh bhrung bhrăng cắh cợ râu n’léh âng za nươu, ga doóh hót…

Cơnh dưr váih lâng n’léh buôn lêy âng cr’ay c’lâng pr’hơơm piing nắc n’hâu?

Cr’ay c’lâng pr’hơơm ếêh râu nắc muy cr’ay la léh nắc râu cr’ay pazêng: tu pa khau, cr’ay móh, cr’ay mr’loọng, cr’ay ra ruúc móh… buôn lêy n’léh cơnh: k’hir ngân, chếêh glúh đác đh’mâl, cr’ay mr’loọng, k’oóh, k’jè mr’loọng, k’bao a chắc a zân…

Tu cơnh đếêc nắc k’hir cóh apêê cr’ay âng cr’ay c’lâng pr’hơơm piing nắc t’luôn váih k’hir ngân lâng váih ting g’lúh. A chăc spứih 39 độ C nắc a tếh. đh’rứah lâng k’hir ngân nắc chếêh 4-5 bệê/chu lâng bấc chu cóh muy t’ngay, hooi đác đh’mâl. Vêy bêl chếêh nắc cha hát zêng mr’loọng. xang đếêc nắc ma nuýh cr’ay hooi đác đh’mâl bấc, doó váih p’nung lâng doó n’nặ.

# Cơnh ooy đoong đương zêl cr’ay c’lâng pr’hơơm ?

Cr’ay c’lâng pr’hơơm đhơ vêy bấc c’lâmg pa dứah, đhơ cơnh đếêc râu đơ bhlầng nắc tu vi rút bhrợ váih cr’ay, tu cơnh đếêc pazêng cơnh pa dứah nắc đoo nắc cơnh pa dứah bêl tợơp váih ha dợ cắh ơy choom pa dứah năl râu tu.

Apêê za nươu bơơn đươi dua pa bhlầng nắc za nươu pa xiêr cr’ay, pa xiêr k’hir pứih, zêl viêm đhị váih n’nặc.

Cóh cr’ay nâu, cơnh đương zêl nắc râu tợơp bhrợ. Tu nâu đoo nắc muy râu cr’ay buôn trơơi boọ đắh c’lâng pr’hơơm, tu cơnh đếêc nắc pa gít:

Oó bấc ắt lâng ma nuýh váih cr’ay nâu.

Zư mị tr’pang têy t’luôn liêm sạch ( rao têy lâng xà phòng) bêl ộm cha nắc lơi râu vi rút tợơ tr’pang têy. Tu cơnh đếêc vi rút doó choom moót ooy c’lâng pr’hơơm.

Glọp ch’por boóp oó pa đăn lâng râu cr’ay.

Oó pa bhrợ, học tập đhị zr’lụ lalấh pa pứih.

T’luôn zư a chắc a zân ngăn bêl pleng boo, cha cếêt…

Pazêng cơnh zư a chắc n’tếh, n’đhơ u buôn nắc âng chô đoọng ahêê cơnh đương zêl cr’ay liêm choom bhlầng lâng pazêng râu cr’ay dắh c’lâng pr’hơơm./.