K’hir xuất huyết nắc pr’lúh cr’ăy buôn váih cóh hân noo boo lâng bhrợ bấc râu cắh liêm crêê tước ooy manuýh crêê pr’lúh cr’ăy. Pazêng zập ngai nắc n’năl gít ooy pr’lúh cr’ăy n’nâu đoọng g’đéch râu cắh liêm crêê bêl crêê pr’lúh cr’ăy. Đhanuôr lâng pr’zớc đh’rứah chêếc n’năl ooy k’hir xuất huyết cóh t’ruíh: Manúyh pa dứah đh’réh cr’ăy cóh bhươl cr’noon cóh bêl đâu.

K’hir xuất huyết nắc pr’lúh cr’ăy trơơi boọ cấp tính tu k’gơu pa trơơi, pr’lúh cr’ăy vaíh cóh pazêng tỉnh, thành phố cóh prang k’tiếc k’ruung. Lấh 50% manuýh crêê k’ăy tơợ tr’nơớp c’moo tước nâu cơy nắc cóh p’niên 15 c’moo. Tước nâu cơy, pr’lúh cr’ăy cắh ơy vêy z’nươu n’tiêng đoọng pa dứah lâng vắc xin zâl cha groong pr’lúh cr’ăy, bh’rợ cha groong bha lâng nắc lêệng c’chêệt k’gơu, lêệng cr’vóc cr’véc cóh đác lâng oó đoọng k’gơu cắp.

 Râu n’léh váih cóh tr’nơớp âng pr’lúh cr’ăy nắc k’hir, nắc choom đươi paracetamol pa xiêr k’hir, hân đhơ cơnh đêếc cắh mơ đanh, xang n’nắc k’hir ngân cớ. Manuýh k’ăy nắc buôn k’hir tơợ 2 – 7 t’ngay. Tơợ t’ngay g’lúh 2 manuýh k’ăy n’léh váih xuất huyết hân đhơ u m’bứi bhlâng. Cóh pazêng t’ngay t’tun nắc n’léh váih gít lấh mơ. Muy bơr cha nắc manúyh k’ăy vêy cơnh glúh aham tơợ c’niêng, hooi aham móh, lâng váih pr’độm bhrôông cóh n’căr. Pân đil váih kinh đơớh lấh mơ cơnh c’xu, glúh đanh lấh t’ngay cơnh lơơng. Ha dang tước ooy cơ sở y tế nắc choom bhrợ xét nghiệm aham đoọng lêy đợ tiểu cầu xiêr tước mơ ooy.

Hân đhơ cơnh đêếc cắh vêy manuýh k’ăy hân đoo công n’léh váih cơnh đêếc, vêy ngai nắc đhiệp k’hir, nắc mơ bơr pêê t’ngay t’tun bhrợ der a chắc a zân. Tu cơnh đêếc, bấc ngai crêê k’hir k’nặ nắc tị k’ăy đh’mâl cr’hoóc buôn tự pa dứah cóh đông, tước bêl ngân lướt pa dứah nắc u z’lưa ặ. Công vêy đhr’năng  tr’lúc lâng cr’ăy râu lơơng, vêy cơnh cậ vêy manuýh doọ k’hir xuất huyết nắc ta xay moon crêê k’hir xuất huyết. Manuýh k’ăy bêl tước khám tu k’hir vêy cơnh nắc vêy ta bhrợ xét nghiệm test đơớh, ha dợ râu n’crêê nắc cắh bấc.

Ha dang cắh đơớh ng’pa dứah, pr’lúh cr’ăy choom váih cơnh lơơng ngân lấh mơ cơnh: der a chắc a zân, aham cóh loom luônh…bấc cơnh lơơng nắc hooi aham cóh da dul… buôn bil bấc aham. Ha dang cắh đơớh ng’pa dứah lâng zúp zooi truyền aham loon đơớh, đhr’năng chêết bil nắc bấc pa bhlâng.

 Bêl p’niên vêy bác sĩ moon k’hir xuất huyết đhanuôr lâng pr’zớc bhrợ têng cơnh ooy đoọng pa dứah manuýh k’ăy cóh đông?

Nắc đoọng manúyh k’ăy ộm bấc đác:

Bêl k’hir manuýh k’ăy buôn bil bấc đác, đh’rứah lâng đhr’năng nhứh nhêên, cắh kiêng cha cha, cắh kiêng ộm đác, bhrợ ha manuýh k’ăy buôn ta bhúch đác, tu cơnh đêếc a hêê lêy gít đoọng p’niên ộm bấc đác. Đợ đác đoọng ha p’niên n’dúp 5 c’moo k’đang 500- 1.500ml cóh muy t’ngay, p’niên lấh 5 c’moo k’dâng 2. r’bhâu tước 2.500ml cóh muy t’ngay. Pazêng râu đác cơnh đác cam, đác k’bhông, đác chanh, đác puýh pa chrộ…

Cắh choom đoọng manuýh k’ăy ộm đác vêy pr’họm bhrôông, bhrậu, tăm cắh cậ vêy ga cơnh đác xá xị, đác p’lêê p’coo vêy pr’họm bhrậu, đác k’lung zền, đác za cai tu k’đháp đoọng n’năl bhlưa hooi aham cóh loom luônh vêy pr’họm bhrậu bhrôông lâng đác p’lêê p’coo bêl manuýh k’ăy k’tá. Đoọng p’niên cha pr’chớh, buôn tiêu hoá, cắh choom cha đợ chr’na đha nắh pa bhlâng bấc n’xiêng tu buôn k’bhlung luônh. Cắh choom đắh aham a ọc, a hâm a đha tu manuýh k’ăy lướt pr’noong nắc cóh pr’noong n’léh pr’họm bhrậu, buôn tr’lúc lâng đhr’năng glúh aham cóh pr’noong.

* Đươi z’nươu crêê cơnh p’too pa choom âng manuýh pa dứah đh’réh cr’ăy.

Cắh ơy vêy z’nươu đơ tiêng hân đoo đoọng pa dứah k’hir xuất huyết. Nắc đhiệp z’nươu pa xiêr k’hir lâng m’bưí z’nươu bổ vêy manuýh pa dứah đh’réh cr’ăy đoọng manuýh k’ăy đươi cóh đông. Z”nươu pa xiêr k’hir nắc đươi đợ z’nươu doọ choọm t’váih cr’ăy ooy p’lung cắh cậ bhrợ k’rơ đhr’năng hooi aham. Z’nươu liêm choom bhlâng nắc Paracetamol, đươu crêê cơnh râu p’too pa choom, muy t’ngay đươi 4 chu bêl manuýh k’ăy crêê k’hir. Ting n’nắc nắc ng’dzút a chắc a zân lâng đác pa puýh ha dang manuýh k’ăy nắc k’ăy ngân pa bhlâng lấh 39 độ C.

Pazêng z’nươu pa xiêr k’hir cơnh Ibufrophen, Aspirin nắc cắh choom đươi, tu pa bhlâng cắh liêm crêê ha manuýh crêê k’hir xuất huyết.

Ta luôn ng’khám cóh zập t’ngay, xơợng đươi cơnh p’too pa choom âng manuýh pa dứah đh’réh cr’ăy, cắh choom đhêy lướt khám, tu vêy đhr’năng manúyh k’ăy dứah k’hir nắc râu n’léh váih âng pr’lúh cr’ăy k’hir xuất huyết ngân lấh mơ.

N’léh váih 5 cơnh ooy đhr’năng ngân âng pr’lúh cr’ăy, đhanuôr lâng pr’zớc đơớh n’năl đoọng đơớh ng’đoọng manuýh k’ăy tước ooy bệnh viện: k’tá bấc, k’ăy luônh, têy dzung ch’ngaách chrộ, glúh aham…

Nắc đhiệp 1 cóh 5 râu n’léh nắc đơớh ng’đơơng ooy bệnh viện. Râu la lua cóh pazêng đhr’năng pr’lúh cr’ăy dưr ngân, đhanuôr buôn cắh lêy gít, k’noọ manuýh k’ăy nắc tị k’ăy luônh, cắh cậ cha chr’na cắh tiêu nắc đoọng ắt cóh đông, bêl đoọng manuýh lướt pa dứah ooy bệnh viện nắc z’lưa ặ, pa dứah k’đháp pa bhlâng.

Pa dứah k’hir xuất huyết nắc bh’rợ pazum bhrợ đh’rứah nhâm mâng bhlưa pr’loọng đông manuýh k’ăy lâng manuýh pa dứah, cóh đêếc bh’rợ âng manuýh zư lêy trức tiếp manuýh k’ăy nắc râu chr’nắp pa bhlâng, ting chrooi đoọng ooy bh’rợ zư lêy c’rơ âng manuýh k’ăy liêm choom pa bhlâng./.