T’ngay 12/12/2014 bêl đêếc ahay, Bộ Y tế ơy vêy Quyết định xay moon pa choom ch’mêết lêy lâng pa dứah bêl crêê k’xenh cr’viêng bhrôông xooi choóh. T’ruíh: Manuýh pa dứah đh’réh cr’ăy cóh bhươl cr’noon bêl đâu nắc azi xay truíh xa nay pa choom n’nâu âng Bộ Y tế. đhanuôr lâng pr’zớc đh’rứah đương xơợng.

Ting cơnh pa choom âng Bộ Y tế, k’xenh cr’viêng bhrôông xooi nắc ắt cóh c’bhúh âng k’xenh cr’viêng. Bhúh k’xenh cr’viêng vêy bấc cơnh nẳc vêy mr’cơnh ooy râu n’độc, nắc bhrợ t’váih đhr’năng coọc aham, hooi aham.

K’xenh cr’viêng bhrôông xooi nắc vêy cóh prang k’tiếc k’ruung hêê, buôn nắc ắt mamông cóh n’loong. Manuýh crêê k’xenh cr’viêng bhrôông xooi choóh nắc đơớh ng’đơơng cấp cứu, ch’mêết lêy gít đhị khoa Cấp cứu cắh cậ cóh Khoa pa chô c’rơ zâl t’bil độc. Manuýh crêê k’xenh cr’viêng bhrôông xooi choóh vêy đhr’năng coọc aham nắc đơớh vêy ng’pa dứah cóh zr’lụ vêy đhr’năng choom truyền aham lâng vêy huyết thanh zâl t’bil độc k’xenh cr’viêng.

Đhr’năng dưr váih cr’ăy: dưr vaíh đhr’năng coọc aham tu độc k’xenh cr’viêng bhrôông xooi nắc pay đươi cắh cậ bhrợ t’váih đhr’năng coọc aham, manuýh crêê k’xenh cr’viêng bhrôông xooi choóh dưr váih coọc aham cóh muy bơr zr’lụ cóh a chắc a zân, ting n’nắc bh’rợ t’bil fibrin tơợ đêếc đươi dua bấc pazêng bh’rợ coọc aham lâng cóh x’rịa nắc hooi aham lâng cắh zập aham, bhrợ cắh zập oxy. Hooi aham cóh pazêng p’lêê dzuung, têy bhrợ t’váih đhr’năng khoang.

Đhr’năng dưr váih bêl crêê k’xenh cr’viêng choóh.

Bấc apêê crêê k’xenh cr’viêng choóh ooy têy, dzuung bêl pa bhrợ ta têng.

Đhị zr’lụ crêê k’xenh choóh:

- Băng choóh: n’léh bơr boọng cr’niêng k’xenh bhlưa nắc mơ 1 cm.

- Mơ bơr pêê phút đhị zr’lụ choóh n’nắc nắc dưr êếh, k’ăy, ting n’nắc nắc hooi aham bấc cắh choom pặt.

- K’dâng 6 tiếng đồng hồ nắc dưr êếh lứch tr’pang têy dzuung, êếh ga mắc, k’ăy, glúh aham cóh n’căr, gluh aham cóh p’lêê têy, p’lêê dzung.

- Vêy cơnh nắc vêy glúh đác, glúh aham đh’rứah lâng đa đác. Choom crêê vi khuẩn đhị băng bhrêy, váih đhr’năng khoang.

Đhr’năng dưr váih cóh prang a chắc a zân.

-Vil móh mắt, k’rang k’pân.

- Váih đhr’năng der a chắc azân, k’rang k’pân bêl glúh bấc aham: xiêr huyết áp, n’căr cóh a cọ chrộ, la lêy cắh dzợ gít. Vêy cơnh cậ nắc dưr der jụch tu độc âng k’xenh.

- ooy đhr’năng âng aham: dưr hooi aham đhị zr’lụ băng choóh, zr’lụ tiêm truyền đác, hooi aham cóh c’niêng. Hooi aham cóh p’lêê dzuung, têy, hooi aham cóh luônh, hooi aham cóh xoóh, a bục.

- Vêy cơnh cậ bhrợ k’ăy p’lêê hoọng ngân pa bhlâng.

Pa dứah bêl crêê k’xenh cr’viêng bhrôông xooi choóh:

Manuýh crêê k’xenh cr’viêng bhrông xooi choóh nắc đơớ sơ cứu crêê cơnh, đơơng âng đơớh hân lâng crêê cơnh tước ooy khoa Cấp cứu cắh cậ khoa pa chô c’rơ zâl t’bil độc. pazêng apêê crêê k’xenh n’nâu choóh nắc buôn hooi aham, cắh cậ vêy xét nghiệm xay moon coọc aham cóh 20 phút đhị nắc đơớh vêy ng’pa dứah lâng huyết thanh zâl độc k’xenh cr’viêng, lâng đoọng aham lâng pazêng râu pr’đươi vêy ta bhrợ n’đắh aham.

Sơ cứu bêl crêê k’xenh độc choóh.

- Prá xay lâng oóh bhrợ manuýh crêê k’xenh choóh k’rang k’pân.

- Rao zr’lụ băng choóh.

- Lếh lơi pazêng râu cha nắc cóh têy, dzuung crêê k’xenh choóh, đoọng g’đéch đhr’năng k’pị bêl dưr êếh.

- Choóh cóh m’piing zr’lụ băng choóh.

- Cắh choom đoọng manuýh crêê k’xenh choóh tự lướt chô. Zư pa nhâm đợ têy, dzuung crêê k’xenh choóh.

- Cắh choom bhrợ yết t’bhứah đhị zr’lụ crêê k’xenh choóh. Xang bêl k’xenh choóh đhị băng choóh nắc pị pa glúh aham đoọng t’bil lơi m’bưi độc âng k’xenh.

- Ha dang k’ăy pa bhlâng: nắc đươi z’nươu paracetamol đoọng pa xiêr đhr’năng k’ăy.

- Ha dang xiêr huyết áp, vêy đhr’năng jựch a chắc a zân nắc đơớh ng’truyền đác.

- Nắc đơớh ng’đơơng manuýh crêê k’xenh choóh tước ooy bệnh viện, cắh choom đớc đanh chêếc k’dua manuýh vêy ma gun.

Đoọng zâl đhr’năng k’xenh độc choóh, đhanuôr nắc choom bhrợ pazêng bh’rợ cơnh đâu:

Tal xraạch bhơi xấc cóh toor đông, cắh choom bhrợ x’rang pô… cóh tang đông. Chóh dzáh hr’lang cắh cậ vước bột lưu huỳnh cóh toor đông, râu đêếc nắc đợ bh’rợ k’xenh doọ choom ắt lâng choom bhrợ cóh pazêng zr’lụ vêy bấc k’xenh.

- Bêl lướt mót ooy crâng, cắh cậ pazêng zr’lụ vêy bấc k’xenh cr’viêng nắc pơng pr’nơng pậ vành, xâp xa nấp dal têy, dzung, đợơ giày dal ngoóc lâng đươi n’gươi k’jơn k’xenh bêl lướt chô./.