Đh’riêng xa nưl âng đhanuôr lâng pr’zợc xoọc xơơng nắc râu k’đươi moon, bhuốih bhrợ âng t’coóh vel Bhnướch Tiêng lâng đhanuôr cóh vel A Liêng, chr’val Tà Bhing, chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam t’đang moon a’bhô dang k’tiếc crâng chô lêy cha mêết bêl k’noọ bhrợ bhiệc bhuốih zước bhrợ ha rêê. Ting cơnh t’coóh vel Bhnướch Tiêng, bêl ahay pr’ắt tr’mung đhanuôr zâp c’moo mưy ặt g’nưm ooy crâng k’coong, lâng tu vêy crâng k’coong nắc vêy váih râu cha, râu xập. Tu cơnh đêếc, bêl k’noọ bhrợ ha rêê, manứih Cơ Tu buôn vêy j’niêng bh’rợ zước đắh a’bhô dang k’tiếc crâng đoọng zước nhăn râu liêm crêê ha đhanuôr, đoọng đha nuôr bhrợ ha rêê, bơơn bhrợ bấc, đhanuôr coh vel đông têêm ngăn, k’bhộ liêm. T’coóh vel Bhnướch Tiêng đoọng năl: “J’niêng bh’rợ âng manứih Cơ Tu bêl k’noọ bhrợ ha rêê nắc zước đắh a’bhô dang liêm ta níh, cắh choom bhrợ đhơ cơnh vêy. Bhuốih lăm lâng cr’liêng a’tứch đợc đhị k’tiếc bhrợ ha rêê lâng óch. Ha dang cr’liêng a’tứch pr’tóh ooy đay nắc cắh choom bhrợ, ha dang pr’tóh đắh mưy nắc choom bhrợ, apêê cắh đoọng. Bhiệc bhuốih lêy bêl đhâng cắh choom ra diu cắh cậ hi bu lâng pay t’ngay liêm crêê. Ha dang a’bhô dang cắh đoọng ha dợ p’zay bhrợ nắc ta zi nắh, choom chêết bil. Lêy bhuốih liêm crêê nắc choom tal bhrợ, chóh bêết...”

Bêl k’noọ lêy bhuốih a’bhô dang, t’coóh vel xay moon lâng Trưởng vel moon ooy đhanuôr cóh vel lâng k’đươi bhiệc bhrợ liêm ghít đoọng ha zâp ngai. Zâp ngai cóh vel đông zêng chô đhị lêy pay k’tiếc bhrợ ha rêê, âng đơơng đợ pr’đươi bhuốih pa zêng: Mưy p’nong a’tứch ma mung, mưy p’ngan cha nêếh, đác, búah, mưy gói hót lâng mưy gói bánh... Xang bêl t’coóh vel bhuốih bhrợ, zước nhăn liêm xang, zâp ngai dưr chô bhrợ bhiệc bhan hơnh déh bơơn pa zươi a’bhưy a’lụ mốp lâng đhanuôr bơơn tal bhrợ ha rêê. Lâng bh’rợ đông ngai vêy n’hâu đoọng n’nắc, vêy ngai đoọng búah, vêy ngai đoọng Tà Vạc, vêy ngai đoọng mưy đhia cr’lút, p’ngan x’roọng... Tớt ặt đh’rứah đhị Gươl vel. Zâp ngai n’jứah ôộm cha, n’jứah prá pr’ma, bhrợ bh’noóch lâng múa tân tung da dặ toong r’dưm. Ooy đâu, bhrợ p’cắh pr’ắt bh’rợ đoàn kết lâng rơơm zâp đông, zâp ngai vêy mưy hân noo bơơn bhrợ bấc, k’bhộ ngăn.

Manứih Cơ Tu moon, cr’chăl lêy tal bhrợ ha rêê liêm choom nắc vêl tơợp vêy đợ g’lúh boo hân noo ch’noọng. Xang bêl tal bhrợ lêy đương mơ 3, 4 t’ngay váih bhrơợng p’răng xang nặc óch rấh lâng chật bhrợ ha roo a’bhoo. T’ngay chấc lêy k’tiếc bhrợ ha rêê, t’ngay tal cắh cậ chật bhrợ zêng lêy pay liêm crêê, buôn lêy apêê năl t’ngay c’xêê cơnh t’coóh vel, manứih buôn bhuốih bhrợ chấc lêy. T’coóh Bớt Xớp, Phó Gíam đốc Trung tâm VHTT-TTTH chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam đoọng năl, j’niêng bh’rợ bhuốih k’tiếc bhrợ ha rêê âng manứih Cơ Tu nắc mưy j’niêng bh’rợ chr’nắp liêm, đơơng râu chr’nắp pr’hoọm văn hoá ty âng đhanuôr, bơơn zư lêy ooy k’ha riêng c’moo: “Moon zr’nưm j’niêng bh’rợ bhuốih bhrợ ha rêê ơy váih đenh, tơợ lang a’conh a’bhướp. Manứih Cơ Tu cóh Nam Giang moon lalay lâng Tây Giang, Đông Giang moon zr’nưm zêng vêy j’niêng bh’rợ bhuốih bhrợ nâu. Zâp bêl tước hân noo bhrợ ha rêê, manứih Cơ Tu lêy bhuốih zước đắh a’bhô dang zước đoọng bơơn bhrợ bấc, zâp ngai k’bhộ ngăn. Nâu đoo nắc j’niêng bh’rợ pr’hay chr’nắp, lêy pa choom, zư đợc đoọng ha zâp lang k’coon cha châu ha y chroo./.”

Tục cúng rừng làm rẫy của người Cơ Tu

                 (Jumi Sĩ)

Từ xa xưa, đồng bào Cơ Tu ở các huyện miền núi Nam Giang, Đông Giang, Tây Giang, tỉnh Quảng Nam luôn coi trọng việc cúng rừng để xin phép thần linh trước khi làm nương, làm rẫy. Với quan niệm “Việc xin phép thần đất, thần rừng quyết định đến sự sống của cả cộng đồng” nên nghi thức cúng bái thường được giao cho già làng, người có uy tín trong làng thực hiện.

Âm thanh bà con và các bạn đang nghe là lời khấn của già làng Bhnướch Tiêng cùng bà con thôn A Liêng, Xã Tà Bhing, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam gọi thần đất, thần rừng về chứng giám trước khi làm lễ cúng xin đất làm rẫy. Theo già làng Bhnướch Tiêng, xưa kia cuộc sống bà con quanh năm chỉ dựa vào rừng và nhờ có rừng mới có cái ăn, cái mặc. Vì vậy, trước khi làm rẫy, người Cơ Tu thường có tục lệ cúng xin thần đất để cầu mong thần linh phù hộ cho bà con được làm nương làm rẫy, mùa màng bội thu, dân làng bình yên, ấm no. Gìa làng Bhnướch Tiêng cho biết: “Luật tục của người Cơ Tu trước khi làm rẫy phải cúng xin thần linh đàng hoàng, chứ không được làm bừa. Cúng lần đầu tiên cần phải đem một quả trứng đặt ngay chỗ đất cần làm rẫy và đốt. Nếu quả trứng nổ và bay về phía bên kia thì thần linh cho phép làm, còn trứng nổ bay về phía mình thì tuyệt đối không làm được, vì như vậy là thần linh không cho phép. Lễ cúng phải là buổi trưa chứ không được làm buổi sáng hay chiều và chọn ngày chẵn đẹp. Nếu thần linh không cho mà cố tình phát rừng làm rẫy thì có thể bị ma rừng hại lại, thậm chí là chết đấy. Chỉ cần cúng bái đúng thủ tục và về không thấy có điều gì bất trắc thì khi đó phát rẫy, trồng trọt thoải mái.”

        Trước khi tiến hành lễ cúng thần linh, già làng báo với Trưởng thôn thông báo đến bà con trong làng và phân công cụ thể công việc cho từng người. Tất cả mọi người trong làng cùng đến nơi được chọn phát rẫy, mang theo lễ vật gồm: Một con gà sống, một chén gạo, nước, rượu, một gói thuốc và một gói bánh... Sau khi già làng khấn vái xong, tất cả mọi người trở về mở tiệc mừng thắng được con ma rừng cho bà con miếng đất sản xuất. Với tinh thần nhà ai có gì góp nấy, người thì góp rượu, người thì góp Tà Vạc, người thì dĩa mồi, bát canh... ngồi quay quần tại Gươl làng. Mọi người vừa ăn uống, vừa hát lý, nói lý và múa tân tung da dá thâu đêm. Qua đó, thể hiện tình đoàn kết và cầu mong nhà nhà được một mùa bội thu, ấm no, yên bình.

        Người Cơ Tu quan niệm, thời điểm phát rẫy tốt nhất là khi bắt đầu có những cơn mưa đầu hè. Phát xong, chờ vài ngày có nắng rồi đốt và trỉa rẫy. Ngày tìm đất rẫy, phát hay trỉa đều được chọn lựa kỹ càng bởi thầy cúng hoặc già làng. Ông Bớt Xớp, Phó Giám đốc Trung tâm VHTT-TTTH huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết, tục cúng đất làm rẫy của người Cơ Tu là một nghi thức độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào, được bảo tồn, lưu giữ qua hàng trăm năm: “Nói chung tục cúng đất làm rẫy đã có từ thời ông bà xa xưa. Người Cơ Tu ở Nam Giang nói riêng và Tây Giang, Đông Giang nói chung đều có nghi thức này. Cứ mỗi khi tới mùa làm rẫy, người Cơ Tu phải cúng đất xin thần linh trước và cầu mong cho mùa màng được bội thu, bà con, gia đình được ấm no. Đây là phong tục rất độc đáo, cần phải truyền đạt, lưu giữ cho các thế hệ con cháu sau này./.”