Tiếng nói và chữ viết chính là hồn cốt của mỗi tộc người, là công cụ để bảo tồn và phát triển bản sắc văn hóa dân tộc. Tuy nhiên, trải qua theo thời gian, nhiều nét văn hóa truyền thống của người Cơ Tu trong đó có tiếng nói và chữ viết đang dần bị mai một. Chính vì vậy, việc bảo tồn tiếng nói, chữ viết của người Cơ Tu hết sức quan trọng, nhằm góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc. Nói về vấn đề này, PV Chương trình đã có cuộc trao đổi với anh Pơ Loong Plênh, chuyên viên Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam. Mời bà con và các bạn cùng nghe:

Pa bhrợ k’noọ 2 c’moo đâu, pr’đhang du lịch vel bhươl homestay âng a noo Đinh Văn Như ma nưih Cơ Tu coh chr’val da ding ca coong Hòa Bắc, chr’hoong Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng, âi đơơng chô râu liêm choom, bhrợ t’vaih bh’rợ tr’nêng ha đha nuôr, p’têêt lâng zư đơc đợ c’leh văn hóa liêm la lay âng vel đong.

Xoọc đâu, cóh zr’lụ k’coong ch’ngai k’noong k’tiếc Tây Giang, tỉnh Quảng Nam, zâp đhị zơng đợc ha roo âng manứih Cơ Tu nắc ta bhrợ đợc đhị zâp ha rêê. Zơng đợc ha roo âng manứih Cơ Tu nắc mưy râu văn hoá chr’nắp liêm lalay. Lấh mơ, j’iêng bh’rợ t’moót lâng ta hơ zơng ha roo âng manứih Cơ Tu nắc mưy j’niêng chr’nắp liêm, vêy râu p’too pa choom acoon manứih năl lêy chắp đợ bh’nơơn bơơn bhrợ âng đay.

Đha nuôr Cơ Tu ma mông bâc coh zr’lụ da ding k’coong n’đăh tây tỉnh Quảng Nam, apeê chr’hoong Nam Đông, Alưới, tỉnh Thừa Thiên Huế, m’bứi coh thành phố Đà Nẵng lâng k’tiêc k’ruung pr’zơc Lào. Cơnh lâng đha nuôr Cơ Tu, t’rí năc bh’năn pr’đoọng pr’đhooi năc vêy buôn chơơih pay đoọng bhrợ bha nuôih chr’năp bhuôih dang, zooi đha nuôr vel pa căh loom luônh lâng abhô dang, rơơm kiêng a bhô dang bơơn đơp bha nuôih, ting ha dưr ha dooc pooc bhong zâp ngai đha nuôr muy c’moo t’mêê năc cớ bơơn ca bhố ngăn. Lâh Tết Nguyên đán, đhr’niêng tăc t’rí bơơn bhrợ têng coh apêê bhiêc bhan ga măc cơnh cha ha roo t’mêê, xay xơ ma nưih, moot đong t’mêê… N’đhang ma nưih Cơ Tu nâu câi xooc lơi jợ r’dợ đhr’niêng n’nâu tu căh dzợ u liêm glăp lâng pr’ăt tr’mông xooc đâu.

C’moo đâu âi lâh 70 c’moo n’đhang t’cooh Bhling Hạnh coh vel Công Dồn, chr’val Zuôih, chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam công dzợ đa đơơh pa bhriêl. Zâp t’ngay, t’cooh p’zay xră đơc lâng k’rong apêê chr’năp, c’leh văn hóa âng ma nưih Cơ Tu đoọng zư đơc ha lang t’tun.

Coh bâc c’moo ahay, t’cooh bhươl cr’noon A Lăng Ta Lăng, 68 c’moo, ăt coh cr’noon Tu Ngung – A Bung, chr’val A Rooi, chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam ta luôn năc đhị za nươr nhâm mâng đoọng ha đhanuôr coh bhươl cr’noon. Ađoo căh muy năc zung pa têệt, ting đơơng âng pazêng c’lâng xa nay âng Đảng, chính sách, pháp luật âng Nhà nước tươc lâng đhanuôr, ting n’năc, năc dợ zooi đhanuôr z’lâh zr’năh k’đhap, t’bhlâng pa dưr pr’ăt tr’mông, t’bil ha ul, pa xiêr đharựt, zư liêm mâng râu liêm pr’hay âng văn hoá, bhrợ pa dưr pr’ăt tr’mông coh bhươl cr’noon. Ting n’năc, ađoo công năc manuyh bha lâng coh bh’rợ đoọng k’tiêc pa bhrợ đoọng chính quyền vel đong bhrợ têng pazêng râu pr’đươi chr’năp đhị vel đong.

Ha dang manứih Tây Nguyên vêy Rông nắc manứih Cơ Tu truíh da ding Trường Sơn vêy Gươl đoọng buôn đương hơnh déh zâp apêê ta mooi đắh ch’ngai chô ặt chi ớh cóh vel đông. Đhị gươl âng manứih Cơ Tu nắc vêy bấc c’léh bh’rợ lêy boọc bhrợ chr’nắp liêm, bhrợ pa dưr pr’ắt tr’mung đhanuôr cóh k’coong ch’ngai, chr’nắp lấh mơ nắc đợ c’léh pr’dzoọng ooy n’bhướp ta boọc bhrợ liêm chr’nắp, p’cắh c’léh pr’dzoọng ha c’rơ ma bhưy âng mưy vel đông.

Bâc c’moo ha nua, t’cooh Alăng Phương ăt coh vel Ra Ê, chr’val Ating, chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam p’zay bhrợ têng apêê pr’đươi tơợ c’rêê, cr’đêê, ra dzul… đoọng bhrợ t’vaih apêê bh’nơơn tr’naanh âng ma nưih Cơ Tu. Đha nuôr Cơ Tu coh đâu căh muy lêy t’cooh Phương năc ma nưih bhriêl g’lăng năc dzợ chăp hơnh t’cooh tu lưch loom luônh p’zay zư đơc bh’rợ âng aconh a bhươp.

Bâc c’moo đăn đâu xa nâp xâp Cơ Tu, pa bhlâng năc xa nâp bhrợ cơnh t’mêê ting t’ngay ting bơơn bâc ngai chăp kiêng lâng đươi dua bâc coh công sở, trường học, pa bhlâng năc coh bâc bêl bhiêc bhan têt toc. Đhị đêêc, chroi đoọng chăp hơnh lâng zư đơc văn hóa âng đha nuôr Cơ Tu. N’đhơ cơnhd dêêc, bh’rợ đươi dua xa nâp đh’cơnh vêy căh crêê cơnh công bhrợ bil bal chr’năp âng văn hóa tơợ a hay.

Huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam là nơi lưu giữ các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú, đa dạng của dân tộc Cơ Tu. Trong đó, mô hình Gươl làng luôn được đồng bào bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị. Đến nay, 55/63 thôn ở huyện miền núi Tây Giang có nhà sinh hoạt cộng đồng (Gươl) và 7/10 xã có Gươl xã. Hiện, nhiều thôn chưa có Gươl, người dân tiến hành làm lại gươl mới nhưng lại không đúng với truyền thống văn hóa bản địa. Cụ thể tại Gươl thôn Arooi, xã Ga Ry thay vì lớp tranh, lá cọ.. thì bà con lại dùng vật liệu tôn để lợp. Để hiểu rõ hơn về thực trạng này, PV Chương trình đã có cuộc PV với anh Pơ Loong Plênh, chuyên viên Phòng Văn hóa-Thông tin huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam.