Pleng k’tiếc p’răng puýh bhrợ ha p’niên buôn crêê zr’ngênh. Nâu đoo nắc muy râu pr’lúh cr’ăy váih cóh n’căr, ha dang cắh n’năl cơnh pa dứah nắc bhrợ t’váih đhr’năng ngân lấh mơ, cơnh váih k’mon, cắh cậ váih vi trùng cóh n’căr. T’ruíh: Manuýh pa dứah đh’réh cr’ăy cóh bhươl cr’noon bêl đâu, nắc xay truíh tước ooy đhanuôr lâng pr’zớc bh’rợ zư lêy lâng pa dứah bêl p’niên crêê zr’ngênh.

# Zr’ngênh nắc pr’lúh cr’ăy buôn lum cóh p’niên, pa bhlâng nắc cóh han noo ch’noọng. pa dứah lâng zâl g’đéch zr’ngênh nắc doọ lấh zr’nắh k’đháp, ha dang đớc pr’lúh cr’ăy ngân lâng dưr váih cơnh k’mọn, bh’rợ pa dứah nắc k’đháp lấh mơ.

Zr’ngênh đợ râu bhrợ t’váih nắc tu pleng k’tiếc p’răng puýh, glúh bấc cr’hậu, nắc đợ cr’hậu n’nắc cắh lứch u glúh lâng dzợ ắt cóh n’căr âng p’niên. Đhị đêếc cậ, pui pai boọ bhrợ đâl c’lâng hooi cr’hâu nắc bhrợ ha n’căr váih pr’độm bhrôông.

Đợ pr’đôm k’tứi n’nâu nắc váih cóh bấc đhị lâng buôn váih bấc cóh zr’lụ n’căr vêy bấc cr’hậu, cơnh: tuôr, hoọng, ta đhưa…

Buôn nắc, bêl pleng k’tiếc ch’ngáach, pr’lúh n’nâu tự bil lâng doọ bhrợ cắh liêm crêê. Hân đhơ cơnh đêếc, vêy đhr’năng zr’ngênh n’nâu dưr váih k’mọn, bấc bhlâng nắc cóh p’niên cắh vêy ta pa liêm pa sạch a chắc a zân, n’căr crêê ta k’bhại lâng crêê vi trùng. Ha dang cắh vêy ta pa dứah lâng zư liêm sạch a chắc a zân, p’niên vêy cơnh crêê k’căy n’căr ( n’căr cắh choom pa glúh cr’hậu), cắh cậ k’ăy p’lêê hoọng ( hân đhơ doọ váih bấc, nắc pa bhlâng cắh liêm crêê ooy a chắc a zân).

# Bêl p’niên crêê zr’ngênh, pazêng apêê k’căn bhrợ têng cơnh ooy?

Lâng đhr’năng zr’ngênh cơnh c’xu: ha dang cóh n’căr âng p’niên dưr váih tặ bhrông nắc bh’rợ tr’nơớp đơớh hân bhrợ ch’ngaách n’căr.

N’căr âng p’niên vêy đhr’năng crêê vi khuẩn cơnh: pazêng pr’độm bhrông pậ, vêy bấc p’nung, dưr váih k’mọn … nắc đơớh vêy bh’rợ zư lêy crêê cơnh đoọng ha p’niên:

- Ha dang đhiệp mơ tơợ 1- 2 k’mọn dưr váih, đươi cồn iod tụ ooy zr’lụ váih k’mon, cắh cậ đươi cao t’bil k’mọn clặ ooy đêếc. bêl k’mọn doọ dzợ griing, đơơng p’niên tước ooy zr’lụ y tế đoọng đị p’nung.

- Ha dang k’mọn vaíh bấc nắc đơớh ng’đơơng p’niên tước ooy bệnh viện đoọng bác sĩ chêếc n’năl hâu tu.

# Nâu cơy nắc muy bơr cơnh bh’rợ pa dứah zr’ngênh đhanuôr lâng pr’zớc nắc choom ch’mêết lêy.

Buôn nắc, pazêng apêê k’căn nắc choom đươi phấn zr’ngênh đoọng pa dứah zr’ngênh đoọng ha p’niên. Bh’rợ ng’đươi: nắc bưới ooy zr’lụ n’căr crêê váih zr’ngênh âng p’niên xang bêl ng’họm lâng dzụt a chắc a zân. Hân đhơ cơnh đêếc, nắc ch’mêết lêy gít ooy râu liêm choom lâng bh’rợ ch’mêết lêy âng y tế âng pazêng râu phấn zr’ngênh đoọng ha p’niên, g’đéch đhr’năng bhrợ đâl c’lâng cr’hậu glúh cóh n’căr âng p’niên, cắh cậ bhrợ t’váih râu liêm crêê đoọng ha vi khuẩn váih k’rơ lấh mơ.

Nắc choom đươi kem vêy chất hydrocortisone ( vêy pr’đươi pa dứah zr’ngênh), cắh cậ kem vêy chất acid salicylic ( vêy pr’đươi bhrợ goóh n’căr) bưới ooy n’căr đoọng ha p’niên bêl xang ng’họm.

Lấh n’nắc, nắc choom đươi muy bơr cơnh bh’rợ pa dứah ty đanh cơnh: đươi mướp a tăng, a hự, a xậ dâu tằm… đoọng họm cắh cậ bưới ooy zr’lụ zr’ngênh đoọng ha p’niên cóh zập t’ngay, nắc công liêm choom.

Ha dang ơy bhrợ têng bấc cơnh nắc công cắh dứah, nắc đơớh ng’đơơng p’niên lướt khám.

# Đhanuôr lâng apêê pr’zớc ch’mêết lêy tước muy bơr bh’rợ cơnh đâu đoọng zâl oó đoọng p’niên crêê zr’ngênh.

Muy nắc: Pa liêm pa sạch:

Ta luôn ng’hom p’niên cóh zập t’ngay đoọng zư n’căr ta luôn sạch, cr’hậu glúh công buôn. Đươi đác ch’ngaách đoọng họm cắh cậ họm lâng sữa họm đoọng ha p’niên, g’đéch đợ sữa họm vêy độ kiềm bấc, bhrợ goóh n’căr.

Nắc choom pị p’xoọng muy cr’liêng chanh ooy đác họm, cắh đươi mướp a tăng đoọng họm ha p’niên công liêm choom, zâl đhr’năng zr’ngênh.

Bơr nắc: bh’rợ cha đắh, xấp xa nấp lâng chế độ dinh dưỡng.

Đoọng p’niên xấp xa nấp k’đặ, bhứah lâng oó bấc pr’họm.

Liêm choom bhlâng nắc lêy pay xa nấp vêy ta taanh bhrợ cơnh bhai ty lâng g’đéch đoọng xấp xa nấp cơợng, bhai nylon.

Bêl đoọng p’niên glúh ooy ngoài, nắc đoọng xấp xa nấp zâl p’răng, clóp kính tăm, pơng pr’nơng ga mắc, đươi pa nor boóp lâng bưới kem zâl p’răng đoọng ha p’niên.

Đoọng p’niên ộm zập đác, cha bấc chr’na vêy vitamin, cơnh r’véh, p’lêê p’coo lâng cắh lấh đoọng cha chr’na pa bhlâng bặ cơnh: bánh kẹo…

Cắh đoọng p’niên ộm kháng sinh hân đoo bêl cắh ơy vêy p’rá p’too âng bác sĩ.

Pêê nắc: chế độ ắt tớt:

Bhrợ đoọng ha p’niên zr’lụ ắt tớt crêê cơnh.

Đông ắt âng p’niên l’thai, bhứah. Oó lấh đoọng p;niên tước zr’lụ hội họp bấc manuýh…

Cắh choom đớc p’niên glúh ooy p’răng puýh, pa bhlâng nắc tơợ 10 ra diu tước 4 giờ ha bu.

Cắh đoọng p’niên k’bhái đhị zr’lụ váih zr’ngênh, buôn bhrợ hr’lác, bhrợ crêê vi trùng n’căr./.