K’oóh nắc râu dưr váih tơợ a chắc a zân đoọng pa glúh pazêng râu chất đơ chríh, cắh cậ đác đh’mâl glúh n’đoóh xoóh, cóh mr’loọng tu cơnh đêếc bêl k’oóh lơi nắc đhr’năng doọ râu cắh liêm crêê. Hân đhơ cơnh đêếc, ha dang k’oóh đanh nắc bhrợ bấc râu cắh liêm crêê cóh a chắc a zân, cơnh: k’ăy mr’loọng, k’ăy a cọ, k’ăy c’târ… T’ruíh: Manuýh pa dứah đh’réh cr’ăy cóh bhươl cr’noon bêl đâu, đhanuôr lâng pr’zớc đh’rứah chêếc n’năl ooy pr’lúh cr’ăy k’oóh đoọng zâl g’đéch lâng loon đơớh ng’pa dứah.

# K’oóh nắc râu pr’lúh cr’ăy trơơi boọ cóh c’lâng không khí lâng pazêng râu chất glúh n’đắh manuýh k’ăy, cơnh: đác cr’chóh, đác đh’mâl, pa bhlâng nắc cóh hân noo pleng k’tiếc tr’xăl. Pleng k’tiếc cha cêết nắc bhrợ ha móh dưr váih đác đh’mâl, bhrợ đêệng móh, bhrợ t’váih nhiễm trùng lâng bhrợ t’váih bấc lấh mơ đhr’năng k’ăy, bhrợ t’váih k’oóh.

# Râu bhrợ t’váih k’ăy k’oóh:

K’dâng 70- 80% đhr’năng k’ăy k’oóh nắc tu k’ăy đh’mâl, pa khau lâng tu virus bhrợ t’váih, cơnh: virus cúm… buôn váih cóh mr’loọng.

K’ăy mr’loọng, k’ăy c’lâng pr’hơơm công bhrợ t’váih đhr’năng k’oóh. Pazêng râu vui khuẩn nắc buôn bhrợ t’váih đhr’năng k’ăy mr’loọng, k’ăy c’lâng pr’hơơm, cơnh: trực khuẩn cơnh cúm, phế cầu trùng, liên cầu trùng cóh aham cóh c’bhúh A…

Công vêy đhr’năng crêê k’oóh tu pui pai cóh đông, xoóc pazêng râu bh’năn cóh đông lâng cha đhe… lấh n’nắc nắc dzợ t’váih k’oóh cơnh đâu:

- Không khí nha nhự, pa bhlâng nắc g’dzoóc hoót.

- Pui, môi trường nhà nhự cơnh: đông đác xiên, nha nhự, đông zư p’niên pa bhlâng xiên.

- Pleng k’tiếc tr’xăl: cha cêết- puýh đanh đươnh.

- Crêê k’ăy pa khau pr’hơớc, a chắc a zân đhưr, cắh vêy dinh dưỡng, manuýh crêê cr’ăy đhó glúh đường, k’ăy p’lêê hoọng…

- P’niên n’niên cắh zập c’xêê, k’ăy cắh bơơn măm tóh k’căn công nắc râu bhrợ t’váih pr’lúh cr’ăy k’oóh.

# Đhr’năng âng muy râu k’ăy cr’oóh:

Vêy bơr râu buôn u váih: k’oÓh vêy đác đh’mâl lâng k’oóh cắh vêy đác đh’mâl. Hân đhơ cơnh đêếc k’oóh cóh hân noo cha cêết công vêy 2 râu, nắc: k’oóh đanh n’dúp 3 tuần lâng k’oóh đanh lấh 3 tuần.

K’oóh cắh vêy đác đh’mâl nắc buôn vaíh lâng manuýh crêê cr’ăy pa khau. Tr’nơớp manuýh k’ăy xâng k’đêệng móh, k’ăy a cọ, k’hir, a chắc a zân xâng cha cêết, a chắc a zân k’bao, cắh kiêng cha cha, têy dzung, a hang cóh a chắc a zân k’ăy. Ting n’nắc manuýh k’ăy buôn đêệng móh, buôn chéh, k’oóh lâng hooi đác đh’mâl. Pr’lúh cr’ăy n’nâu buôn dứah mơ xang muy tuần. k’oóh vêy đác đh’mâl nắc buôn váih bêl crêê k’ăy mr’loọng, móh lâng c’lâng pr’hơơm. Mnaúyh k’ăy nắc buôn k’oóh đanh.

# G’đéch lâng pa dứah cr’ăy k’oóh:

Hân noo cha cêết, nắc zư lêy a chắc a zân ngăn, oó đớc cha cêết, crêê cha cêết đơớh lâng đanh. Zư liêm sạch cóh bh’rợ zêệ bhrợ chr’na đha nắh, cha cha đa đắh, ăt tớt, zư lêy môi trường ch’ngaách liêm, oó đớc nha nhự nha nhiết… oó ắt đăn lâng manuýh crêê k’ăy k’oóh lâng k’ăy móh.

Bêl crêê pr’lúh cr’ăy nắc đơớh ng’lướt ooy zr’lụ y tế đoọng vêy apêê bác sĩ khám lâng pa dứah. Pa dứah crêê cơnh, đoọng t’bil lơi zr’lụ dưr váih k’ăy cóh móh, cóh mr’loọng.

Lâng apêê crêê pr’lúh cr’ăy nắc choom đhêy ắt, pa xiêr đhr’năng k’hir cóh a chắc a zân. Đươi z’nươu đác t’dzơớt ooy móh, đươi dua z’nươu zâl đhr’năng g’lêếh cóh a chắc a zân.

Đoọng zâl k’oóh, nắc choom đươi z’nươu pa dứah cr’ăy k’oóh vêy ta bhrợ têng tơợ n’loong n’coo, bhơi xấc, cơnh: bạc hà, a hự… apêê z’nươu n’nâu vêy pr’đươi pa dứah pazêng râu cr’ăy k’oóh, t’bil vi trùng cóh c’lâng pr’hơơm, bhrợ l’lương đác đh’mâl… đơớh pa bhlâng u dứah.

Ch’mêết lêy gít, nắc đươi z’nươi kháng sinh bêl k’ăy ngân pa bhlâng lâng đoo bêl bác sĩ k’dua đươi dua. Liêm choom bhlâng bêl crêê k’ăy k’oóh đanh nắc tước ooy trung tâm y tế đoọng khám lâng pa dứah loon đơớh, g’đéch đhr’năng bhrợ t’vaíh râu cắh liêm crêê.