Làng bol kòn cau Tây Nguyên đơs bal, mờ kòn cau M’nông đơs is, bơh lài do neh geh “Bơta niam chài sre mìr”. Kis đềt mềr bal mờ brê bơnơm geh is, den kòn cau M’nông geh bơta niam chài ơm kis bal niam ngan mờ trồ tiah brê bơnơm geh is, ngan là gơwèt mờ brê. Pah dơ̆ chu tơdau lơh mìr den jơh tơl nă cau ndrờm sùm geh bơta gĭt wă sền gàr bă brê gùt dar, den tàng bè hơ̆ mờ làng bol mìng tam phan tàm gùt dar tiah mờ he neh jì wàs. Ai tàm bă brê gùt dar, làng bol sùm sền gàr, ờ gŏ lời ồs sa gơ rề mờ broă lơh lơh geh dùl “gùng nhàr nàng kơryan ồs”.

Kòn cau M’nông pin dờn là, dilah mờ he sơgràm mŭt tàm bă brê “ờ geh gơnoar” den geh gơtìp sềm, đe aniai phan tam. Kòn cau M’nông sùm đơs là: Brê là rơkàng hìu dong kờl, jơm glòm, brê kung là tiah ơm bơh ală Yàng mờ kòn cau M’nông gơtùi hòi dan bơta dong kờl pah tŭ làng bol tìp kal ke tàm rài kis. Mè Njran, ơm tàm xã Ea Huar, kơnhoàl Buôn Đôn, càr Dăk Lăk pà gĭt: kòn cau M’nông sùm lơh jat ală “kơrnoat pal jat” neh geh lài bơh lài òr nàng gơtùi tam phan tàm bă ù bơh he dê mờ kung nàng gàr mờ sền gàr brê mờ bồtô dà. Hơ̆ là dùl bơhiàn ờs mờng bơh jŏ rài dê, tơl bă mìr he tam phan tàm hơ̆ jŏ ngan rlau jơh mìng 4 nam là ù tiah neh klàr, bơsàp. Tŭ do dilah kờñ ntrờn tus dùl bă tiah ndai den hìu bơnhă kung pal cribơyai bal mờ gơ̆p.

Mè Njran, đơs: Pơgap 4 nam den rê wơl tàm mìr yau nàng tam wơl phan, ờ gŏ mus kơl brê khat gơboh ờ. Do là dùl bơhiàn bơh yau dê bơh rài ồng mò dê rao, den tus tŭ do kung gam lơh jat bè hơ̆ sơl, tus rơnàng bol añ tŭ do den kung gam tơngkah wơl mờ mblàng yal wơl ai oh kòn kòn sau he in bè hơ̆ sơl, pal prap gàr bơta do niam ngan.

Jat bơta mờng chài jŏ rài bơh kòn cau M’nông dê, broă sac rơwah tiah nàng tam phan pal rềp dà croh. Broă hơ̆ ờ mìng gơ ơm tàm jơnau kờñ là nàng phan tam in hòn gơs niam rlau, mờ kung ƀuơn ngan rlau tai tàm ală ngai hìu bơnhă ơm wơl tàm mìr trŭ gơm phan sa. Bơh hơ̆, kòn cau M’nông geh “dà mbòr tàm mìr”. Dà mbòr sùm geh tờm dờng jŏ nam, bè dùl bơnah ờ gơtùi tam cah is tàm rài kis bơh kòn cau M’nông dê. Ồng Đen, kra ƀòn ơm tàm xã Ea Huar, kơnhoàl Buôn Đôn, càr Dăk Lăk pà gĭt: “dà mbòr tàm mìr” là tiah ndu gơn rơh, den pal sền gàr, tơl nă cau pal lơh jat niam ngan jơnau sồr bơh mpồl bơtiàn dê.

Ồng Đen, đơs: Dà mbòr bè bơta tờm bơh bơta rơ̆ rài, lơh mìr kung kờñ pal geh dà nàng ngui,  yoas, pềs dilah kờñ hơr kung pal kơnờm geh dà hơ̆ sồng tiar hơr. Bơh lài do tus tŭ do sền gàr dà, rơnàng lài do kung sùm tơngkah oh kòn kòn sau he dê pal gĭt sền gàr dà, pal gĭt sền gàr brê tài bơh brê mờ dà sùm sền gàr bol he.

Bal mờ bơta bơtàu tơnguh bơh rài kis lơh sa dê, ală rài kis yau bơh làng bol kòn cau M’nông dê neh hời rơ hời tam gơl. Mơya nùs nhơm gĭt wă sền gàr tiah ơm kis bơh làng bol kòn cau M’nông dê kung gam lơh jat sùm, bàr pe bơhiàn lơh yàng duh khoai geh gơrềng tus broă sền gàr tiah ơm kis kung gam geh lơh jat, pah dơ̆ tơnơ̆ dùl kàl tơnhào phan tam là ală ƀòn lơgar bơyai lơh ală dơ̆ lơh yàng duh khoai, bè: Dơ̆ lơh yàng duh khoai dà mbòr, dơ̆ lơh yàng duh khoai mŭt tàm kàl tơnhào phan, dơ̆ lơh yàng ñô lir bông... Bơh hơ̆, rơnàng lài do mblàng yal wơl ală adat bơhiàn mờ bơto bơtê rơnàng kơnòm să in sền gàr brê geh niam rlau tai.

Cau cih H’Thi/ Cau mblàngK’Hạnh