Tàm ală nhai do, Gah Kơnòm dềt tơrgùm bal (Hìu sơnơm Uă gah Tây Nguyên) sùm dờp geh mờ sơm kòp cau cau kòp gơtìp jê ndul gơjroh in. Jơh ală kơnòm dềt mŭt piam tàm hìu sơnơm mờ bơta tơngŏ hă uă, jê ndul, đì dul gơlik dà, duh să uă, ờ gơbài sào sa, uă kơnòm dềt gơtìp roh dà uă, gơmù gùng mhàm. Tàm hơ̆ uă ngan bè oh V.Đ.T 8 nhai, kis tàm sàh Cư̆ San, kơnhoàl Mdrăk, càr Dăk Lăk pal mŭt piam kòp tàm Gah Sơm kòp kơnòm dềt tơrgùm bal tài gơtìp hă uă mờ lòt đì ndul gơlik dà. Bơh broă kham, kòn dềt do geh sền gŏ gơtìp kòp jê ndul gơjroh bal mờ as klờm soh. Tơnơ̆ 3 poh sơnơm kòp, bơta pràn kơl dang să jan kòn dềt do neh niam rơlao, khà dơ̆ gơtìp uă, lòt dì ndul gơmù uă. Lŏ Sòng Thị Xoá, mè kòn dềt do yal: "Kòn añ gơtìp jê dul gơjroh 3 poh do, să jan kòn ờ sô ngan, tŭ piam tàm hìu sơnơm kơnhoàl ờ gơtùi cit srồm den tàng cèng tus hìu sơnơm càr. Tŭ gơtìp jê ndul gơjroh, kòn jê ndu; ñìm sùm, añ pal kơnđu kòn lòt pơroài hơ̆ sồng ờ hoan ñìm. Tŭ pa gơtìp kòp, kòn añ lòt đì ndul 1 ngai rơlao jơ̆t dơ̆, rơhời 1 ngai lòt bơh 5 tus 6 dơ̆, hơ̆ sồng bơh 3 tus 4 dơ̆. Kòn añ lài do kung neh gơtìp kòp jê ndul gơjroh sơl, kung mŭt piam kòp tàm hìu sơnơm mơya mìng bơh 3 tus 4 ngai là pràn wơl, mơya dơ̆ 2 den mŭt piam tàm hìu sơnơm neh jŏ mờ kung ờ bời. Kòn añ gơtìp jê ndul gơjroh mờ hă den tàng roh dà uă lơh kòn añ ờ pràn să jan”.

Cau ndai là oh P.N.N.V 15 nhai. Kis tàm sơnah ƀòn Tân Hoà, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk. Tàm hìu kòn dềt do geh tơngŏ duh să, gơlik dà muh, ờ ngăc, lòt đì ndul gơlik dà den tàng geh cau tàm hìu cèng lòt kham. Tàm Hìu sơnơm sơm kòp uă gah tiah Tây Nguyên, ală ƀák sìh kham gŏ kòn dềt do gơtìp jê ndul gơjroh tài vi khuẩn gùng pròc. Tơnơ̆ mờ tŭ mŭt piam tàm hìu sơnơm, ală ƀák sĩ bơyai lơh cit srồm mờ hùc sơnơm sơm kòp. Tơnơ̆ 2 ngai sơm, bơta gơjroh ndul kòn dềt do neh geh bời niam. Lŏ N.T.T.H, mè kòn dềt do pà git: “Tơnơ̆ mờ tŭ mŭt piam kòp tàm hìu sơnơm, ală ƀák sìh cit srồm, ai hùc sơnơm den tŭ do kòn añ neh gơmù lòt đì ndul, ờ hoan hă mơya kòn añ kung gam ñìm uă. Ngai gơtìp jroă ngan dùl ngai lòt đì ndul bơh 7 tus 8 dơ̆, hă kung bè hơ̆ sơl, tŭ sa là hă rơlao jơ̆t dơ̆. Añ gŏ kòp do lơh ờ niam uă ngan tus mờ kơnòm dềt, broă sào sa kòn dê kung ờ uă sơl, ñìm uă rơlao, rơgai să mhar. tŭ do tàm hìu gam 1 nă kòn dềt tai den tàng nàng rơcang pleh mờ kòp, añ lơh kloh niam să jan kòn in, ai kòn in sa sin hùc duh”.

Kòp jê ndul gơjroh mhar là dùl tàm ală kòp mờng gơtìp tàm kơnòm dềt. Jăt mpồl Lơh sơnơm dunia yal, do là dùl tàm ală bơta tờm lài ngan lơh gơtìp chơ̆t gơwèt mờ kòn dềt tàm ală lơgar gam bơtàu tơnguh dê. Is ồn, tŭ do gam mŭt tàm kàl mìu, trồ tiah tơngai duh lơh phan sa ƀuơn ngan pơr-ìu lơh gơtìp kòp tàm kòn dềt. den tàng, broă rơcang lài jơnau git wă sền gàr kơnòm dềt gơtìp kòp jê ndul gơjroh mờ rơcang pleh lài mờ kòp là kwơ màng ngan. Jăt Tiến sìh, Ƀák sìh Trần Thị Thúy Minh, Lam bồ Gah Kơnòm dềt tơrgùm bal, Hìu sơnơm Uă gah tiah Tây Nguyên yal, 2, 3 nhai pa do, khà kơnờm dềt gơtìp kòp jê ndul gơjroh mŭt piam kòp tàm hìu sơnơm gơguh uă pơn drờm mờ ală nhai bồ nam. Geh uă ngan kơnòm dềt geh sồr sơm kòp tàm hìu mơya kung geh ờ uă kơnòm dềt tài kòp jroă den tàng pal mŭt piam tàm hìu sơnơm nàng sền gròi bè di gơlan roh dà, roh dà ha là ală kơnòm dềt geh să jan ờ pràn bè gơtìp kòp bơh lài, lơmă ir, rơgai ir… Mùl màl geh uă cau mè bèp ờ hềt git lài bơta hoàc huơr mờ kòp jê ndul gơjroh lơh gơbàn tus mờ kòn tờm. Tiến sìh, Ƀák sìh mò Trần Thị Thúy Minh đơs: “Kòp jê ndul gơjroh là dùl tàm ală bơta tờm lơh chơ̆t tàm kơnòm dềt lài ngan tàm dunia. Jăt jơnau kờp bơh Mpồl lơh sơnơm dunia dê, kòp jê ndul gơjroh là bơta tờm lơh chơ̆t tàm kơnòm dềt bơh 2 nhai tus 5 sơnam uă dơ̆ bàr, mìng tơnơ̆ mờ kòp as klờm soh. Bơta tơngŏ lài ngan kơnòm dềt rơ̆p gơtìp di lah jê ndul gơjroh mờ ờ geh sơm kòp là lơh roh dà, gơtìp mồr mhàm uă, kòp jroă lơh kòn dềt gơtìp chơ̆t. Ală bơta tơngŏ ndai di gơlan gơtìp di lah sơm kòp ờ di là lơh gơtìp ờ niam điện giải, lơh ờ ndrờm bal kiềm toan mờ ală bơta jroă ndai. Ală bơta jŏ jòng kơnòm dềt di gơlan gơtìp là lơh ờ pràn să, ờ niam gùng tơrdih phan sa jŏ, ờ niam tài ờ ndrờm bal broă gơdờp phan sa”.

Ală ƀák sìh bơto sồr ală cau mè bèp pal nền nòn tàm broă trŭ gơm phan sa, prăp gàr phan sa, kloh niam să jan kòn dềt in, tàm hơ̆ uă ngan là tàm tŭ trồ tiah duh, mìu bè tŭ do. Sa sin, hùc duh là bơta pal geh. Di lah ờ bơtoah kơnòm dềt gơtìp kòp jê ndul gơjroh, pal cèng lòt kham nàng geh kwang bàng lơh sơnơm bơto sồr tàm broă sền gàr, ngui sơnơm, bañ blơi is sơnơm kơrian gơjroh ndul ai kòn dềt in hùc.

Ală jơnau pal rơcang ngac bè kòp jê ndul gơ jroh tàm kơnòm dềt

Kòp jê ndul gơ jroh là kòp mờng gơbàn tàm kơnòm dềt mơya kung ƀuơn ngan sơl rơcang lài pleh. Nàng dong ală mè bèp geh tai jơnau git wă bè kòp nàng sền gàr pràn kơldang să jan kơnòm dềt niam rlau, cau cih jơnau do neh geh dơ̆ tơm bơh bor mờ Tiến sìh, ƀák sìh mò Trần Thị Thúy Minh – Lam bồ Gah kơnòm dềt tơrgùm bal Hìu sơnơm Uă gah tiah Tây Nguyên:

Niam să ƀák sìh, dan ƀák sì pà git jơnau lơi lơh gơbàn kòp jê ndul gơ jroh tàm kơnòm dềt ?

Bák sìh mò Trần Thị Thúy Minh:  "Geh uă jơnau lơh gơbàn kòp jê ndul gơ jroh, tàm hơ̆ geh 3 mpồl jơnau tờm ngan. Lài ngan là mpồl jơnau gơ bơ tờp bơh gùng lơh lề phan sa, do là jơnau lơh gơbàn kòp uă ngan. Pơn yơu kơnòm dềt sa, ơm rềp mờ ală jơnau lơh gơ bơtờp kòp jê ndul gơ jroh bơh virus halà vi khuẩn bơh phan nhơl, phan sa. Dơ̆ 2 là tài ală kòp ờ gơ rềng tus sồt mồr bè ală kòp bè bơta gơ dờp phan sa, ờ gơtùi mờ dà toh, ờ gơmut, ală kòp bè tam gơl phan. Dơ̆ 3 là tài ală kòp ndai bơh gùt să jan dê tềl tơnggŏ tàm gùng lơh lề phan sa".

Ală tềl tơnggŏ lơi nàng git kơnòm dềt neh gơbàn jê ndul gơ jroh, ơ ƀák sìh?

Ƀák sìh mò Trần Thị Thúy Minh: "Tềl tơnggŏ loh làng, ƀuơn đal git ngan rlau jơh là kơnòm dềt lòt è dà rlau 3 dơ̆ tàm 24 jơ. Geh uă jơnau mờ uă bơta krơi is nàng ală ƀák sìh geh jơnau pơlam sơm kòp kơnòm dềt in. Tềl tơnggŏ tờm là gơlik è dà, kơnòm dềt digơlan geh bal mờ ală tềl tơnggŏ bè bơsiă, hòr muh, duh să. Bè jơnau tài ờ gơmut ală bơta phan halà ờ gơ dờp phan, jê ndul gơ jroh  tài ờ niam bơta gơ dờp ndai den tềl tơnggŏ tờm ngan kung gam là lik è dà, digơlan geh bal mờ mhàm".

Bè hơ̆ den ală mè bèp pal ròng kòn dềt gơtìp jê ndul gơ jroh bè lơi, ơ ƀák sìh?

Ƀái sìh mò Trần Thị Thúy Minh: "Lài ngan là pal ai kơnòm dềt hùc uă dà. Ală mè bèp pal kah, khà dà kơnòm dềt hùc pal ndrờm mờ khà dà kơnòm dềt neh roh tŭ hă halà tài jê ndul gơ jroh. Bol he kờp dŭ khà bè hơ̆ nàng ai hùc dà gơ in ƀuơn. Pơn yơu kơnòm dềt lòt è jê ndul gơ jroh 5 dơ̆, pah dơ̆ roh pơgap 200 ml dà, kờp jơh den kơnòm dềt roh 1 rbô ml den pal ai hùc khà dà bơdìh mờ khà dà pal geh pah ngai pal bơ tơl wơl dà mờr ndrờm halà rlau mờ hơ̆ nàng dong kòn dềt ờ roh dà. Dơ̆ 2 là tŭ kơnòm dềt gơtìp jê ndul gơ jroh den pal jun kơnòm dềt lòt hìu sơnơm rềp ngan r lau jơh nàng kham, sac rơ wah, sơm di tŭ, pleh ală jơnau gơ lời wơl kơn jơ̆ digơlan gơlik geh. Kuơmàng, mè bèp pal lơh jat jơnau pơlam bơh ală ƀák sìh dê bè ròng siam, sền gròi, phan sa, bơ tơl wơl dà, gàr kloh niam kòn dềt in nàng geh cồng nha sơm kòp niam ngan rlau jơh ».

Ơi, bè hơ̆ den ƀák sìh geh jơnau pơlam lơi nàng rơcang lài pleh kòp jê ndul gơ jroh kơnòm dềt in sơl 

Ƀák sìh mò Trần Thị Thúy Minh: « He ai kòn dềt sàu sa tàm anih sàng goh, sa sin, hùc duh, ală phan mờ kòn dềt ià pal geh lơh kloh khuẩn pah ngai halà jat tơngai pơrjum. Kuơmàng, ală cau ròng kòn dềt pal sùm ràu tê mờ sơ ƀong tài mpàng tê cau ròng dê kung digơlan là jơnau lơh gơbàn kòp jê ndul gơ jroh mờ ală kòp sồt mồr ndai kơnòm dềt in ».

- Ơi, dan ưn ngài ƀák sìh uă ngan!