Nhai 10 nam 2024, Phan lời wơl Lơh jăt Then cau Tày, Nùng, Thái dê tàm Việt Nam geh dơ̆ lòt lơh tus mờ cau sền lơgar Tây dê. Do là dơ̆ 2 đơs crih tam ya đơs Then tus mờ lơgar Tây. Tơnơ̆ dơ̆ sơnrờp nam 2017, broă lơh dơ̆ do hòi tơrgùm gal ngan cau chài bơh Cao Bằng, Lạng Sơn, tus Quảng Ninh, ală gùng đơs Then rơ̆ ru rlau, gơcèng bơta mùl gŏ is bơh tơl tiah dê.

Jơnau yal ngoh rơngăc bơh dồ nă cau sền là cau Việt Nam ơm tàm lơgar ndai dê tơnơ̆ dơ̆ lơh tàm Anih tờm Niam chài Việt Nam, kwận 13, càr lơgar Paris, lơgar Tây dê lơh ală cau geh mat tàm cơldŭ sền ờ gơtùi pleh klàs jơnau gơdan hòr dà măt ngan: Bol hi chờ hờp ngan geh tìp wơl ală cau dồ ƀòn bal cau Tày, Nùng, Thái. Do ngan ngồn là dùl dơ̆ lơh niam ngan, gơ neh cèng wơl ai añ in nùs nhơm gơlơh bè geh rê wơl hờ mò pàng tờm he dê- bơta mờ añ neh jòi sùm gùl rài do. Añ gĭt ưn ngài ngan tài bơta hơ̆.

Tàm sơnam neh kra, cau sền ngoh rơngăc tŭ geh gŏ ù tiah jơnăng duh  khuai then, sơlàu phan ơn pơdơng, sơlàu phan duh khuai lơh tơnggŏ wơl tềng đăp măt; iăt kơno jơnau đơs then, săp ntas đờng tíñ tŭ gơguh tŭ gơmù bè par bơh brê bơnơm đah tô măt tơngai Lik mờng kwèng ngan, jăt bơta jòng dà lơgar tus mờ dà dờng Seine, kwơ̆ Eiffel tiah Paris pas sơm gơklŏ gơcrà dê.

Cau chài Làng bol Triệu Thủy Tiên, Cau chài Jak ngan Nguyễn Văn Thọ, cau chài Nguyễn Văn Bách mờ ală cau chài Tô Đình Hiệu, Chu Văn Minh, Phạm Thị Thảo mờ Trịnh Thị Nguyệt neh geh 3 mang lơh tàm Nice mờ Paris, tus bal ală broă lơh tìp măt lơh kwèng niam chài nàng cèng tus cau sền in ală bơta kwơ niam bơnĕ is ngan mờ ngan ngồn ngan rlau jơh bơh Phan lời wơl lơh jăt Then bơh ală jơi bơtiàn Tày, Nùng, Thái dê tàm Việt Nam. Bi Tô Đình Hiệu yal wơl, bi chờ hờp ngan tŭ geh lơh ală gùng đơs crih then cèng bơta kwơ niam chài mùl gŏ bơh ƀòn tờm Bình Liêu, càr Quảng Ninh dê.

“Bơh sơnrờp añ geh dồ êt kơlôi sơnơng tài ờ gĭt cau sền geh wă wờng sơl là ờ. Jơnau kơ̆p kờñ pal lơh bal mờ jơh ală bơta kờñ gơboh gơ wèt mờ niam chài bơh jơi bơtiàn dê, tŭ pĕ đờng, pờ bơr đơs Then, añ ngan ngồn neh gĭt gŏ geh bơta dờn dờp bơh cau sền lơgar Tây dê. Bơh sơnrờp khi ơm mŏ iăt, tŭ tơn jơh jơnau lơh bơh he dê den neh geh ală săp ntas tàp tê nggồr dờng jòng ngan bal mờ ală jơnau prơ jờng rơ, is ồn là geh bal ală dà măt hòr bơh cau Tày ơm tàm lơgar Tây dê. Khi đơs là, khi ờ hềt tŭ lơi kơlôi là rơ̆p geh iăt Then tàm ù tiah lơgar Tây dê".

Tơnơ̆ tŭ geh iăt Then tàm ù tiah lơgar Tây dê, geh dồ nă cau Tây jòi rê ù tiah Việt Nam. Mò Dominique De Miscault, Củ tịc Tơrgùm ală mpồl niam bơnĕ ngan Việt Nam tàm lơgar Kộng haò Tây- mpồl tă pơgồp dà kơlhề bơh sơnrờp nàng ai Then “lòt gan dà lềng dờng” neh tus mờ kơnhoàl Bình Liêu, càr Quảng Ninh. Mò săc rwah bă ù do tài bơh niam ngan tềng đăp jơnau yal bơh bi Tô Đình Hiệu dê bè ƀòn tờm he dê. Dơ̆ do, cau cih jơnau là cau lơgar Tây geh tus bal broă lơh Then tờm tàm ƀòn lơgar, tàm gùl brê bơnơm, bơh săp đơs then ntas dờng, cham pràn bơh mò kra Vi Thị Mè dê, cau pơgru bơto then tŭ do neh 114 sơnam: “Ngan bơh bơta jơh nùs jơh tồr bơh ală bơyô yal tơnggĭt yal uă dê bè niam chài, bè neh geh tŭ yal tơnggĭt mờ añ tàm Nice mờ Paris, neh lam añ tus ndo. Añ sùm kơ̆p kờñ jòi bàn rài niam chài làm bă tiah tàm dunia mờ chờ hờp ngan tŭ geh tus tơn tàm anih do nàng sền gŏ. Ală cau chài do niam ngan, dơ̆ lơh bơh khi dê gơhòi gơ jà ngan añ bơh tơl tŭ jiơ lòt gan”.

Lơh geh jơnau kơ̆p kờñ sùm bơh cau bơyô lơgar Tây dê là rơ̆p geh tai uă cau gơboh niam chài gĭt tus then, gĭt tus bă ù tiah nhàr lơgar ù tiah đah tô măt tơngai Lik dà lơgar dê, bi Tô Đình Hiệu, mờ gơnoar broă là Kwang Lam bồ Anih tờm Yal tơnggĭt mblàng yal mờ Niam chài kơnhoàl Bình Liêu, càr Quảng Ninh yal, hơ̆ kung ngan là lơh ngan bơh kơnhoàl Bình Liêu dê uă nam do. Bơh “mpồl cau” tiah ƀòn lơgar, then geh ai bơto yal tàm ală ơdŭ bơsram, lơh ală mpồl jăt gùng prăp gàr mờ ngui niam bơhiàn niam chài krơi is ờs mờng bơh yau. Neh geh ală Pơrlòng đơs then đờng tíñ ờs mờng pah nam, ală dơ̆ lơh chờ niam chài tiah mờ jơnau then cau Tày pơgồp bal mờ jơnau đơs crih cau Dao, Sán Chỉ dê…

Kơnhoàl Bình Liêu kung neh lơh sir Ală jơnau neh lơh nền, bơyai lơh pơrjum cribơyai jak chài “Prăp gàr mờ ngui niam lơh đơs then tàm bơta bơtàu tơngguh lòt nhơl mpồl bơtiàn”, sền broă drơng lòt nhơl mpồl bơtiàn là dùl broă lơh, broă rơndăp lơh ngan ngồn nàng then “par ngài” rlau. Cau chài Jak ngan Hoàng Thị Viên (ƀòn drà dềt Bình Liêu, kơnhoàl Bình Liêu) tŭ do mờr 70 sơnam kung gam jơh nùs ngan bơto đơs then mờ tus bal lơh tàm ală dơ̆ lơh chờ, broă lơh tìp măt lơh kwèng đơs crih tam ya tàm dơlam mờ bơdìh càr Quảng Ninh, yal: Năc lòt nhơl bơh làm bă tiah tus Bình Liêu, sồr bol hi đơs ală jơnau đơs then, bol hi đơs bal then yau, then pa, tơl nă cau gơdan ngan. Ală sau kung đơs: Mò bơto bol kòn in ƀà ih, bol kòn kờñ ngan ală gùng đơs then do ơ mò”.

Tŭ do, Bình Liêu gam gàr sùm 12 Mpồl đơs then, đờng tíñ tàm 6 sàh, ƀòn drà dềt; kung bè pa ai tơlik măt Mpồl Niam chài bơh yau ală jơi bơtiàn kơnhoàl Bình Liêu, geh bal mpồl niam chài kòn cau Tày. Mpồl neh lòng lơh uă mang đơs crih tam ya geh đơs then, soh phan kòn cau ai cau in sền, lơh trŭ gơm phan sa…tàm ală homestay drơng năc lòt nhơl in. Then kòn cau Tày kơnhoàl Bình Liêu bơh ƀòn lơgar tus mờ “gơlăng bơtau bơta àng”, tŭ do năc lòt nhơl bơh làm bă tiah lòt jòi tus tai ndo, tram iang tai să he tàm ù tiah phan lời wơl, gĭt gŏ bal ală bơhiàn niam chài Việt Nam krơi is ngan tàm gùl brê kwế, brê hồi.