Hâux  lưv tsoz phưz đas jos xênhz zus nhuôs trâu têx lênhx pox niêv thiêz nhuôv mok thax tsav tsôngv box heir nênhs tsơưs

Jok tsôngv box K’Ho nhoz tox siêz Lâm Đồng cux jông xưk li luôs luz jok txơưr đuô, sik đros huôv tsar uô nox, cxiv tsa luz nênhx vav mênhx, tsâu sor. Têx tuz nhuôs zâu mak đhiê uô si lov jêv lus, chor pox niêv lok max khưr uô cxuô luôs hâux lưv, tsoz phưz, txoz cxơưx trâu têx nhuôs. Xar tiêk luz nênhx iz txưv muôx cêr sor siêz, shir phaz lus li ntơư, taz sik 20 shông uô ntêx lơưr luz nênhx tsi jông li heik co. Nhoz ntâu jêx jok muôx kênh jiês ho hnor mông têx lênhx niêv trâul đaz chox, trâul đaz tuôs thâuv xênhz zus mê nhuôv, lok sik muôx têx tus nhuôv mok nhiv kruôr xênhz zus tâu lok txơưv sir tsi nhoz, tsi muôx txox siê…..

Kuôk no muôx 20 ntâu shông, thâuv co tsôngv box khênhr xênhz zus mê nhuôv hâur tsêr, tsi muk tsêr kho moz. Zos lênhx pox niêv tưs phiv liv xênhz zus, lok sik trâul moz gênhk mak lơưr khênhr hu têx txir nênhz tuôx uô nênhz kho xưz. Lơưr phênhv ntâu khênhr njênhs trâu chor lâul thiêz nênhz zêis. Cêr cor cav co muôx nhoz hâur tsôngv box heir nênhs tsơưs li luz nênhx niêx hnuz. Niêv lâuk Y Bốp thiêz niêv lâul Y Lon, heir nênhs Xơ Đăng nhoz tỉnh Kon Tum heik pâuz:

“Thâuv tưs zuk muôx moz gênhk, lok sik xênhz zus mê nhuôv mak mul hâur xuz jôngr txiêr iz cho hmaz liêz gra lok tsông, muôz chor cuô hmaz ntơư plênhr, cxuôv tas nro trâu zuk iz chêr, co zos uô cov iz chêr ntâus. Kuôk no cux muôx nhos 2, 3 shông muôx 2, 3 lênhs cux uô li ntơư, chiv chir xênhz zus mê nhuôv hâur tsêr xưz, tsi muôx lênhx tưs tu”.

Thâuv ntu txix têx shông 90 txos shông 2000, chor pox niêv nhoz tox siêz đêz đrôngs, tsôngv box heir nênhs tsơưs thâuv tưs cux trâul tuôs ntâu (muôx nhos 400-900 hâur 100 cxênhz lênhx trâul tuôs). Lar heik, nhoz chor thax tsav txov nhêv li: Bình Phước, tsôngv box S’Tiêng mak muôx txos 1.018 hâur 100 cxênhz lênhx nênhs trâul tuôs. Txos iz ntuk tov kaz no, têx li heik co tưz jux juk tâu txo grêk tsơưs đuô, taz sik cux tsênhv muôx nhoz iz cxiê thax tsav qơư, iz cxiê heir nênhs tsơưs. Chor pox niêv heir nênhs tsơưs trâul tuôs ntâu đuô 4 bâus pir li nênhs Choz Tsiz. Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Ngọc Phượng, kuz Giám đốc Tsêr kho moz Từ Dũ, TP HCM heik pâuz:

“Cur tsi so muk trâu cxuô tỉnh, lar heik zos têx thax tsav txov nhêv, mak thiêx njiz iz ntênhs tuôs zos iz tus pox niêv hluôk xưz, nhiv kruôr muôx 20 ntâu shông, tưz tsi tâu muôx 30 shông. Nus tiêk viv li chas ho tuôs, lơưr thiêx heik, zos xênhz zus tsi tâu mê nhuôv, uô nênhz kho tas lok tsi jông, chox muk nhoz trâu tsêr kho moz hâur xã, hâur huyện thiêz hâur tỉnh, thâuv muk txos tsêr kho moz tỉnh tưz trâul tuôs lơưv”.

Chor nênhs nhênhz chơưv cux phênhz tsênhz mênhx qir tiv têx lênhx pox niêv trâul tuôs ntâu, co zos cêr đêz, muk lol phiv liv, tsi yuô muôx yêz thâux xa. Co zos têx uô tuôr thênhv lok kinh tế, lok vênhx huôv, cêr nênhx phôngz cxưx pôngz kaz. Iz zav li: Njênhs têx lâul heik, njênhs nênhz zêis đuô canr bôv y tế. Lar heik, ntơưv tsôngv box heir nênhs tsơưs hâux lưv “tsoz phưz đas jos truôx tuk trâu lênhx niêv” tsi tâu huv đros têx cêr nênhx vênhx huôv ntơưv qơư;  canr bôv y tế thiêz tsôngv pêx xênhv cox tsi pâuz cur lul, cur tsi pâuz cox lul heik zos kror uô tuôr thênhv lox txos têx li heik sâuv.

Txix têx tsênhv tsênhz li co, pos Nguyễn Thị Ngọc Phượng thiêz chor cơ quan y tế, têx tsưr tsix saz đrâuv luôs 2 chas têz qơưk, hnuz ntơư tưz xar tsưr ziv cxiv tsa đêx anr thiêz sir jos uô luôs hâux lưv “muôx lênhx nênhs paz txeik mê nhuôv trâu chor pox niêv xênhz zus mê nhuôv hâur jêx jok”.

Hnuz xuz thơưx, xav hur si muôx nhos 37 lênhx nênhs, zos heir nênhs Tày, Mơ Nông, S’Tiêng cxaz chuôz. Chor pox niêv vir ndâuk co puôr lênhx zos Hôiv pox niêv vênhv tôngv thiêz tso muk cơưv cxaz nzir têx txux chi tsoz phưz đas jos xênhz zus nhuôs 6 luz hlik. Phênhv ntâu têx pox niêv vir ndâuk cơưv cxaz têx txux chi heik sâuv, lơưr cơưv tas ntơưr txix lớp 3-lớp 5; tsaz yênhx xeir cơưv zos tuôr têk, kriê hâux lưv uô. Hla đhâu têx phiv liv ntơư, tsaz yênhx tưz muôx têx yênhx côngz thiêz paz uô hlôngr yiêz tsoz phưz đas jos xênhz zus nhuôs trâu têx lênhx niêv thiêz nhuôv mok nhoz thax tsav tsôngv box heir nênhs tsơưs, txov nhêv. Iz lênhx pox niêv vir ndâuk đhâu thâuv cơưv tas têx txux chi ntơư tror lok tưz yênhx lênhx canr bôv y tế, cưk yuôx. Niêv lâuk Nxêz Xênhv Thox, heir nênhs Hmôngz nhoz tỉnh Hà Giang heik:

“Kuôk no 2 luz hlik, iz tus nhuôv uô ntêx thâuv zuôr zus lok ntơư, mê nhuôv tưz xiêr tas, uô tsi tâuk pa hlo li lơưv. Cur tsuv uô tas cxuô faz tsưr ziv txix têx txux chi cơưv tâu hâur tsêr cơưv mak chor cưk kriê tưz kriê trâu zuk co chiê chơưv paz, 15 phênhz tov kaz lênhx nhuôv ntơư thiêx uô pa nto thiêz kuôx. Nhiv no mak 2 niêv tuz puôr lênhx nhoz khax kha, tsi uô chas lơưv”.

Txos nhiv nor, đhâu 25 shông uô tsaz yênhx muôx lênhx nênhs paz txeik mê nhuôv trâu chor pox niêv jêx jok xênhz zus nhuôs,  têx lênhx pox niêv vir ndâuk xênhz zus nhuôv trâul tuôs ntơư tưz txo grêk tsơưs lơưv4 jiês. Nhiv no tas nro têz qơưk muôx nhos 2.600  ntâu lênhx nênhs uô têx hâux lưv li heik sâuv nhoz têx jêx jok txov nhêv. Tror uô thiêz tuôr truôx hâux lưv co, paz uô tâu jông têx luôs hâux lưv huôv tsar hâur niêx shông thiêz ndar txos trâu têx hâux lưv huôv tsar truôx chor pox niêv vir ndâuk, nhuôs zâu li đas jos lok shông 2030./.

(VOV4-Riê Lâux cxeik, nhênhv)