Cxuô lênhx tsôngv box puôr lênhx muôx qênhx fênhx zav hâur tố tụng hình sự

          Nhoz pêz têz qơưk, cxuô lênhx nênhs muôx vax huôv siz luôs đros phuôx lix tâu tso tơưv hâur Hiến pháp shông 1946, 1959, 1980 thiêz 1992. Grê 6,7 Hiến pháp 1946 cui tênhv: “Tas nro tsôngv box VN puôr lênhx muôx vax huôv siz luôs lok chính trị, kinh têr, vênhx huôv” thiêz “ Tas nro tsôngv box VN puôr lênhx muôx vax huôv siz luôs uô cxuô zav huv đros chêi têz qơưs, puôr lênhx tâu cxaz chuôz chính quyênx thiêz hâux lưv cxiv kho têz qơưk lơưr zuk li pênhr xưv txux chi”. Grê 51, Hiến pháp shông 1992 cux tror khav tênhv: “Tsôngv box muôx qênhx fênhx zav huv đros chêi têz qơưs”. Qênhx fênhx zav cux tâu uô tsênhz mênhx hâur têx vênhv thix tsênhv tsênhz. Zơưv Giàng Sần Pao, kuz Viện tsar Viện kiểm sát huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai khav tênhv:“Việt Nam li chêi cui tênhv, tiv zix zos Hiến pháp, chei hình sự cui tênhv tas nro cxuô lênhx tsôngv box puôr lênhx muôx qênhx fênhx zav huv đros chêi têz qơưs, tsi phênhz pêx txov nhêv lok sik bluô nux, tsi phênhz pêx mênhx cxưx tôn giáo. Lênhx tưs uô cxâuv mak puôr lênhx tsuv taz txơưx jênhv hình sự, chei hình sự grê tưs cux cui tênhv lênhx tưs (hâur co txơưv zos têx lênhx nênhs lênhs tov, hâu nov....) puôr lênhx muôx vax huôv iz zav zav”.

          Hâur ntu sik côngv đros ntêx têz, Hiến pháp shông 2013 tror tâu kho đuô, cxaz nzir cov huv đros, qênhx fênhx zav đros phuôx lix tâu tso tơưv cxix cxuô. Tsênhz mênhx, Hiến pháp khav tênhv, fênhx zav đros phuôx lix zos lênhx nênhs li qênhx. Hâux lưv cui tênhv lơưr saz krêz đar lênhx nênhx muôx qênhx fênhx zav đros phuôx lix tso pov Việt Nam sâu jênhv qênhx fênhx zav đros phuôx lix zos lênhx nênhs li qênhx muôx hâur vênhv thix luz nênhx xã hội. Hiến pháp khav tênhv cxuô lênhx nênhs li qênhx fênhx zav tâu côngz jênhv hâur tas nro vênhv thix, muôx luz nênhx chính trị, dân sự, kinh têr, vênhx huôv, xã hội. Cux lơưr zơưv Giàng Sần Pao, đros siêz xar cxuô lênhx nênhs fênhx zav đros phuôx lix, Hiến pháp, phuôx lix cux cui tênhv tsênhz mênhx lok nênhs phamv cxâuv li txơưx jênhv hình sự cux xưk li dân sự:“Hâur ntu đhâu Đảng thiêz têz qơưk tưz tso lok tik cêr cxâuv ntâu lênhx cán bộ thênhv siêz, viv li pêz tsuv pâuz tiêk đros phuôx lix mak fênhx zav, Bộ chei hình sự shông 20215 puôr lênhx cui tênhv: tas nro cxuô lênhx tsôngv box muôx vax huôv siz luôs, nênhs saz đrâuv têz qơưk phamv cxâuv nhoz Việt Nam cux tsuv yưr lir lơưr trơưk phuôx lix...Tas nro tsôngv box, tiv zix zos nênhs mênhx cxưx, têx mênhx cxưx lok sik mênhx cxưx muôx chôngz lênhx nênhs, mênhx cxưx tsơưs nênhs puôr lênhx muôx vax huôv siz luôs, tsov lơưr txơưx jênhv hình sự cxôngx 18 shông ndê muk. Tiv zix têx txuz uô cxâuv zov chênhr cxôngx 14 shông ndê muk, muôx têx txuz án zov chênhr cxôngx 15,16 shông puôr lênhx yưr lir hình sự”.

Nhoz pêz têz qơưk qênhx fênhx zav đros phuôx lix đros thiêz nênhs mênhx cxưx tsơưs nênhs tâu Chính phuv Cuiz tênhv số 32/2016/QĐ-TTg hnuz xiêz 8/8/2016 cui tênhv chính sách paz txưv pháp lí trâu tsôngv box thax tsav txov nhêv lok kinh têr xã hội cxôngx têx huôx tôngv li: paz txưv uô hâux lưv cxaz chuôz tố tụng đros têx txuz án phưx txuôx lok sik zov chênhr; paz nhiêx txiêx trâu viên chức tsênhv qơư paz txưv pháp lý têz qơưk ntơưv têx tiv phaz nhoz huyện pluôk, xã pluôs, jêx jos txov nhêv cxaz chuôz têx khóa cơưv luật sư, muôz siêz pênhr xưv trâu nênhs paz txưv pháp lý....Tsưr ziv paz txưv pháp lý muôx: heik kriê phuôx lix, cxaz chuôz tố tụng thiêz hlôngr njêx muôk đrâuv tố tụng. Zơưv Giàng Sần Pao puz pâuz:“Zos zuk tsi pâuz phuôx lix mak tsuv heik luật sư heik kriê lok sik ntiêr luật sư, tsi li mak zuk chiv chir cxaz chuôz heik zuk têx luôk hâux lưv uô cxâuv chei thiêz tsi cxâuv chei, Zos nênhs mênhx cxưx mak muôx paz txưv pháp lý, muôx luật sư paz. Zos txuz án zov chênhr tsi ntiêr luật sư mak tòa xeir luật sư, nênhs mênhx cxưx tsi pâuz luk choz tsiz mak ntiêr lênhx nênhs paz cxeik chiê taz por qênhx liv”.

Li ntơưv, hâur ntu nênhs mênhx cxưx tsơưs nênhs tâu paz txưv pháp lý, luật sư cungz jix vuv pháp lý cxôngx têx tsưr ziv heik kriê phuôx lix, cxaz chuôz tố tụng (por vêv qênhx thiêz liv zix huv cêr chei hâur têx txuz án hình sự, dân sự, hành chính). Zos nênhs mênhx cxưx tsơưs nênhs tsi pâuz luk choz tsiz lok sik nênhs trâus las njês, tsi pâuz heik luk mak tâu paz txưv pháp lý, heik lênhx nênhs paz cxeik thiêz tas nro têx nhiêx phí zos têz qơưk thêv.

Tiv zix, thâuv car chêx txuz án muôx lênhx coaz txos nênhs mênhx cxưx tsơưs nênhs zos nênhs tâu paz txưv pháp lý mak têx chiz coaz têz qơưk tsuv muôx txơưx jênhv heik kriê qênhx tâu paz txưv thiêz heik kriê txos tsưr tsix paz txưv pháp lý; têx chiz coaz tố tụng muôx txơưx jênhv paz max nênhs tâu paz txưv pháp lý sơưv qênhx, paz trâu lênhx nênhs paz txưv pháp lý lok sik luật sư cxaz chuôz tố tụng por vêv qênhx thiêz liv zix huv phuôx lix trâu nênhs tâu paz txưv pháp lý heik cxuô thiêz nênhs tâu paz txưv zos tsôngv box mênhx cxưx tsơưs nênhs heik taz./.

(Giàng Seo Pùa-Txâur Vax cxeik nhênhv)