PHÊNHV ĐAS JOS

Cxax yuôx phax moz đêz đar,

zos iz kro muôx liv trâu zuk

Tsaz yênhx cxax yuôx phax moz đêz đar ntơưv VN đhâu hâur 25 shông ntâu li tsênhz tiês tso pov, cxax yuôx phax moz zos tsưr ziv jông đuô hur si chiê phax tar moz, lar heik zos têx moz riêz nênhs. Txix cxax yuôx vắc xin phax tar moz, ntâu lênhx nênhs moz trâus  têx moz gênhs tưz txo grêk tsơưs yênhx châuv txos puô jiês.

Thôngz đhâu hâux lưv fuô uô tsaz yênhx cxax yuôx phax tar moz đêz đar thiêz têx tsaz yênhx y tế txơưr đuô, VN tưz txo grêk tsơưs ntâu têx lênhx nhuôs zâu tsi tâu muôx 5 shông trâul tuôs, txix 56 lênhx nhuôs trâul tuôs hâur iz cxênhz lênhx nhuôv mok xênhz zus tâu chiêx shông 1990 yuôr 15,5 hâur iz cxênhz lênhx nhuôv shông 2011. Iz chas ntơư tưz uô tâu tsưr ziv tiv 4 hâur qênhx shênhx shông uô ntêx six hơưv tso tơưv zos 8 shông. Iz chas yuôx vắc xin têx muôx liv thiêz jông hâur txo grêk tsơưs lênhx nênhs trâul moz thiêz trâul tuôs, tsênhv muôx têx jông lok zar tov kaz trâu lênhx nênhs thiêz côngv thôngx li, muôx đas jos phax tir têx moz gênhs thiêz huôv tsar uô nox tiv tsi yuô trâus muôx moz. Lar heik, uô jông lơưr cxax yuôx phax tar moz đêz đar trâu têx nhuôs zâu zuôr paz têx lênhx niêv txo grêk tsơưs six hơưv, hnuz nhôngs thiêz côngz đas jos tu têx nhuôs. Thiêz chor nhuôv zuôr tsơưs muôx moz đuô, paz gra siêz đas jos trâu pox niêv.

Nhiv no, ntâu lênhx uô niêv tưz seiz pov têx jông thâuv cxax yuôx phax tar moz trâu mê nhuôv thiêz tưz sir jos chox têx nhuôs muk cxax yuôx phax tar moz. Viv têx nhiêx txiêx trâu chox mê nhuôv muk cxax yuôx vắc xin phax tar moz fênhx zis đuô lok six ntâu pir li nhiêx txiêx chiê chơưv kho moz. Lar heik 8 zav yuôx vắc xin phax tar moz trâu nhuôs zâu hâur têz qơưk tsaz yênhx cxax yuôx phax tar moz đêz đar (kruô njưk, hnôngk hơưz poz, moz  njưx txiês, moz hlưz hâu, moz siêz, moz tuôs têk tuôs tơư, moz kruô piêk) tâu cxax tsi tas nhiêx txiêx.

Têx nhuôs thâuv nhiv kruôr xênhz zus tâu lok muôx đas jos phax tir thêir ntâu zav moz viv lênhx nhuôv co txeik tâu têx trox nyar jông txix lênhx niêv thiêz đhâu têx cuô mik. Taz sik, six hơưv, hnuz nhôngs phax tir thêir moz no muôx têx tsuôk tâu iz hlik txos iz shông xưz. Zos lênhx nhuôs tsi tâu cxax yuôx phax tar moz thiêz trâus cik tâu têx caz moz đrâuv mak têx nhuôs zuôr muôx tsi txâuk đas jos chiê tir têx moz no. Chênhr viv li, têx nhuôs zâu tsuv tâu cxaz đas jos phax tir moz txix cxax yuôx phax tar têx moz gênhs trơưk cui tinhv. Zos tâu cxax yuôx cxix cxuô mak têx nhuôs zuôr muôx đas jos jông đuô chiê phax tir thêir têx caz moz tâu 90% ntâu.

Nhuôs zâu tâu cxax yuôx phax tar moz trơưk cui tinhv mak muôx đas jos jông phax tar têx moz gênhs, taz sik zos nhuôv tsi cxax yuôx 2, 3 luz hlik lol cux tsi uô chas viv hâur nhuôv đros chêr cux tsênhv yuôr mê njik têx yuôx phax tir thêir  moz, taz sik zos tsi yuô txâuk xưz. Zos tsi ndo six hơưv, hnuz nhôngs cxax lok sik lênhx nhuôs trâus moz mak tsi cxax tâu iz ntu lơưv, chor uô niêv uô txir tsuv chox lênhx nhuôs tror muk cxax, tsi tas cxax đuô iz zav li thâuv xuz thơưx.

Phax tar moz zos y tế côngz côngv li hâux lưv chênhr. Phax tar moz uô ntêx thâuv tưs tưz jông đuô pir li chơưv kho moz. Yuôx vắc xin zos tsưr ziv phax tar moz jông đuô hur si chiê por hưv trâu lênhx nênhs cxax yuôx tsi trâus moz têx moz gênhs thiêz txar jav têx fâuv moz lox uô tsi jông txos đas jos thiêz sđ txox siê. Yuôx vắc xin phax tar tâu trâu têx lênhx nênhs muôx têx trâus muôx moz thiêz por hưv trâu têx lênhx buôk ti, nhoz jê đros chor nênhs tsi tâu cxax yuôx vắc xin.

Niêv thiêz txir thâuv tưs tưz moz siêz txos têx nhuôs đal jos thiêz cêr truôx tuk trâu mê nhuôv, uô ntâu zav nuv viv têx tuz nhuôs. Yuôx vắc xin cux por hưv nhuôs zâu thiêz nênhs lâuk trơưk tsưr ziv co chiê txar jav tâu têx moz gênhs, trâul tuôs tiv têx moz txơưx siz cik. Thâuv chor nênhs trâul moz iz cxiê zav moz txơưx siz cik tưz txo grêk tsơưs, mak têx caz moz uz no uô huôv xênhz moz cux tsênhv muôx. Txơưv tiêk, têx moz tâu kho jông nhoz iz cxiê têz qơưk, li moz tuôs têk tuôs tơư, cux muôx têx siz cik tâu trâu têx lênhx nênhs tsi tâu por hưv txix yuôx vắc xin.

Nhiêx txiêx chiê chơưv kho têx moz txơưx siz cik khênhr tas ntâu, tsi tâu xav txos tsuv so ntơưr, so uô hâux lưv thiêz nzir lênhx nênhs đros nhoz, tu lênhx nênhs moz, muôx têx trâus uô hiêv tiv trâul tuôs, muôz xav tsi tâu uô nhiêx.

Cxax yuôx phax tar moz cux uô kênhz đuô lok sik tir thêir têx fâuv moz gênhs. Chênhr li ntơư, cxax yuôx phax tar moz zos iz hâur têx cêr yưv pênhr y tế côngz côngv gra lok têx jông, viv cxax yuôx vắc xin nhiv no paz phax tir thêir 20 zav moz txơưx siz cik riêz nênhs.

Viv zuk têx tuz nhuôs li đas jos thiêz viv chor nhuôs luz nênhx chi cax zar tov kaz, tsuv chox mê nhuôv muk têx qơư y tế chiê tâu cxax yuôx phax tir thêir têx moz riêz nênhs trơưk đreiv li ngênhx y tế fuô kriê./.

(Thanh Thủy-Riê Lâux cxeik, nhênhv)