Klêa muâ cho môi iâ tung klêa dêi kuăn mơngế. Êi klêa muâ cho tơdroăng ki klêa tro êi xua tro tơlŭm tung troăng klêa muâ chiâng êi. Vi khuẩn xông rĕng, pro ăm klêa muâ chiâng êi, ai hơtốu.Tâng ôh tá rĕng châ djâ troh a hngêi pơkeăng vâ pơlât, klêa muâ mơni kô pơchêh.

Ngế ki tro cho Lại Văn Tưởng, 35 hơnăm, ối a cheăm Dliê Ya, tơring Krông Năng, kong pơlê Dak Lak tâ châi tâ tá klo, klêi mê châi troh tíu ‘na hơ’vá. Apoăng, drêng tâ châi, rơpŏng xuân hiăng djâ troh tíu khăm pơlât ki a chê hngêi vâ khăm la ôh ti ‘nâi châi êi klêa muâ. Troh drêng tơdroăng ki châi mê ôh tá tâ chía, ngế ki mê châ djâ troh Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, mê ƀok thái pơkeăng tối tro êi klêa muâ kal athế pâ. Ngoh Lại Văn Tưởng tối:

“Á châi tiô rôh, ai drêng châi iâ, ai drêng râ, lăm a Krông Năng lăm siêu âm mê ƀok thái pơkeăng ôh tá hlo ‘nâi xiâm kối tơdroăng ki châi, ƀok thái pơkeăng tối môi péa hâi kơ’nâi tâng ối pơtối châi mê athế lăm khăm nếo. Klêi mê, á lăm a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên khăm siêu âm, pâk ngăn mơheăm mê tối á tro tâk ki tô tung kliâm, kliâm ai rơmâ, rơmâ hên tung mơheăm, ƀok thái pơkeăng tá hâi hlo nhên tơdroăng ki êi klêa muâ. Vêh ôu pơkeăng pái hâi lăm a Ƀuôn Hồ vâ khăm mê ƀok thái pơkeăng tối êi klêa muâ ƀă pơkâ thế á lăm a hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên vâ pâ.

Drêng troh a Hngêi pơkeăng, á châ xup um, pâk ngăn mơheăm xup MR ƀă ƀok thái pơkeăng ki pơkuâ kơbong êng - tiâ ngăn a pơtok hlo châi mê ƀok thái pơkeăng thế pâ. Pâ troh nôkố hiăng châ pái hâi hiăng hlo chía iâ”.

Ngế ki ê nếo cho Nguyễn Văn Tiến, 43 hơnăm a bêng Tân Tiến, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột. Hdrối vâ châ djâ mot tung Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên pâ êi klêa muâ ki hiăng râ, ngế ki mê hiăng châi to lâi hâi, lăm khăm a mâu tíu khăm la ôh ti hlo tơdroăng ki tro êi klêa muâ. Troh drêng châi ó tâ, châ djâ troh a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên ƀă mâu ƀok thái pơkeăng tối pơchêh klêa muâ athế pâ tơdrêng hlối. Mơhúa Tiến teăm djâ troh hngêi pơkeăng, rôh ki pâ mê mơhúa chía tơniăn, tâng hrá môi iâ, mê pơchêh hơtốu a klêa muâ ton kô ôh ti ‘nâi xo ah hmôi gá tiah lâi, thăm nếo kô hlâ. Ngoh Nguyễn Văn Tiến tối:

“Ối a hngêi á châi ó, kơdrâi á chơ djâ lăm pơlât, trâm ƀok thái pơkeăng siêu âm péa xôh ƀă ăm ‘nâi ôh ti xê châi êi klêa muâ, klêi mê châi râ mê ôu pơkeăng to lâi pŭm xuân ối châi. Klêi mê, chơ djâ á troh a hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, mê ƀok thái pơkeăng ăm ‘nâi klêa muâ hiăng pơchêh ƀă athế pâ tơdrêng hlối. Klêi pâ mê ivá á hiăng chía mo iâ”.

Tiô ƀok thái pơkeăng Trần Thế Vinh, Khoa Ngoại tổng hợp, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, xiâm kối êi klêa muâ cho xua ing tơdroăng ki tơlŭm tung klêa ki muâ, bro mơheăm pa kơdâm niêm mạc chiâng ôh tá tơniăn. Pakĭng tơdroăng ki tơlŭm, kơdât troăng dêi klêa muâ, mê ối xua ai xok tơkŭm chiâng hmốu ku kŭn tung êak krêa tung klêa muâ. Tơdroăng ki ăm hlo apoăng dêi êi klêa muâ gá hên tơdroăng, tung mâu rôh ki pơxiâm pro ai tơdroăng ki châi, la tiah hmâ ngế ki tro mê hmâ châi klêa peăng hơ’vá, xuân ai ngế ki ‘nâ châi a thươ̆ng vĭ, tâ tá klo klêi mê nếo tâ châi peăng hơ’vá. Châi ó khât, pơtối châi rế hía rế ó, ga châi đi đo. Châi klêa, ôh pá chiâng lăm ti dế, klêa muâ hmâ tơkŭm khăng ƀă châi drêng pê ngăn drăng mê. Êi klêa muâ mơni kô pro chiâng mâu tơdroăng ki rơ-iêo, môi tiah: pơchêh klêa, ai hơtốu tung klêa, chiâng êi phúc mạc, êi a klêa, ‘mêi tung mơheăm ƀă hên ki ê mê ah chiâng hlâ tâng ôh ti châ séa ngăn tro ƀă rĕng châ pâ. Ƀok thái pơkeăng Trần Thế Vinh ăm ‘nâi:

“Rêm hâi, Khoa ngoại tổng hợp tơdah pơlât ƀă pâ 5 ngế tro êi klêa muâ, ai hâi ki ‘nâ troh 10 ngế. Êi klêa muâ gá bro châi pơtok ki ó, hmâ trâm, tơdroăng châi mê hmâ bro pin ôh tá vâ kâ kế, malối cho châi a pơtok peăng hơ’vá mê athế lăm troh a mâu tíu khăm pơlât ki a chê má môi vâ khăm séa ngăn”.

Ƀok thái pơkeăng Trần Thế Vinh tối, êi klêa muâ ki hên cho xua ki tơdjâk klêa tro tơkrŭn, tơlŭm troăng klêa, pôi tá hmôu nhôm pơla êi klêa muâ ƀă châi troăng klêa, xua ai mâu ngế ki ‘nâ drêng tâ châi êi klêa muâ hlối châi klêa, lo hêa, ing mê tối dêi tơná tro châi troăng klêa mê hmôu pơ roê xêh pơkeăng i ôu, tiah mê gá rơ-iêo ó khât. Drêng tâ môi tiah êi klêa muâ, ngế ki mê athế troh tíu khăm pơlât chuyên khoa khăm, vâ rĕng châ teăm pơlât.

Mâu tơdroăng hnê tối dêi ƀok thái pơkeăng drêng tro êi klêa muâ 

Mâu tơdroăng ăm ‘nâi drêng châi xua tro êi klêa muâ gá châi hên tơdroăng, xua mê pá vâ châ ‘nâi nhên ƀă kal thế khăm ngăn nhên  tối tro tơdroăng ki châi apoăng. Xua mê, ai hên ngế tro pơchêh klêa muâ ƀă hlối pro pin chiâng ai tơdroăng châi pro rơ-iô. Ƀok thái pơkeăng Trần Thế Vinh - Khoa Ngoại tổng hợp, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên tơbleăng mâu tơdroăng hnê tối tung tơdroăng kơ-êng tiâ kơ’nâi kố:

-Ô ƀok thái pơkeăng, klêa muâ cho ki klâi? Tơdroăng hrá châ ‘nâi ƀă ôh tá rĕng pơlât drêng tro êi klêa muâ kô pro chiâng ai tơdroăng châi rơ-iô ki tiah lâi, ô ƀok thái pơkeăng

Ƀok thái pơkeăng Trần Thế Vinh: Klêa muâ vâ tối cho tơdroăng ki rế ôh pá dâi dêi klêa ƀă kô chiâng ai klêa muâ. Tối klêa muâ la ki khât gá cho klêa ki ôí mơ’nui lui. Gá xuân ai mâu tơdroăng ki tro tung klêa. Ivá pêi cheăng ôh tá kâi ƀă ối ai mâu tơdroăng ki ê pin kal tí tăng hriăn plĕng. Ƀă tơdroăng êi klêa muâ cho môi tơdroăng châi ki râ, tơdroăng klêa muâ tro êi, tâng pin ôh tá rĕng châ ‘nâi vâ lăm khăm pơlât tơdrêng kô pro chiâng ai tơdroăng châi  râ ó tâ. Xua tơdroăng châi êi tung troăng klêa ki mơ’nui lui mê mâu ngế ki tro êi rơtâ tá tung klêa nong xua klêa muâ gá hên. Ai hên ngế hrá lăm pơlât, hngêi pơkeăng râ cheăm pơtroh pơlât hrá kô pro chiâng êi rơtâ tá tung klêa, klêa muâ pơchêh huơtốu, kô pro hên tơdroăng rơ-iô, mê cho: Pơlât tung pơla ton hâi, kô pro ai tơdroăng châi ki ê klêi pâ, ‘nâ hía rơtốu tíu ki pâ, klêa rĕng tro tơlŭm klêi pâ, ‘nâ hía pro chiâng ai tơdroăng châi ki ê xo ah hmôi kô tơ’lêi pro klêa tro tơlŭm. Tâi tâng mâu ngế tro êi klêa muâ la hiăng pơchêh rơtốu tơ’lêi tro êi rơtâ tá tung klêa nong, klêi mê, kô pro ai pơreăng châ mot tung mơheăm ah kô hlâ. Xua mê, ngế ki tro thế châ khăm, tối tro tơdroăng châi ƀă  pơlât tro tiô ƀok thái pơkeăng hnê tối”.

-Ô ƀok thái pơkeăng, xiâm ki lâi pro chiâng êi klêa muâ ƀă mơngế ki tro êi klêa muâ klêi pâ kal thế răk ngăn krâu môi tiah lâi?

Ƀok thái pơkeăng Trần Thế Vinh: Klêi tí tăng hriăn plĕng ăm ‘nâi xiâm ki hmâ hlo cho xúa ai hmốu tung mơdrêh pro chiâng tơlŭm klêa muâ. Pakĭng mê ối ai xiâm kối cho ing tơdroăng ki ê. Xua mê, tơdroăng hbrâ mơdât ôh tá tơniăn, ki xiâm thế lăm khăm drêng tâ tơná châi môi tiah hiăng tối. ‘Na tung pơla rak ngăn krâu klêi pâ, mâu ngế ki rĕng troh a hngêi pơkeăng pơlât, klêi pâ kô tâ chía kơdroh tơdroăng châi. Klêi 24 chôu, ngế ki mê kố chiâng ối ‘nân ƀă tơdro, kô chiâng kâ ôu môi tiah hmâ, pơ’lêh kế pân a tíu pân, ôu pơkeăng rêm hâi sap 3- 5 hâi kô hiăng chiâng lo ing hngêi pơkeăng. ‘Na kâ ôu trếo kơhiâm ngế ki nếo klêi pâ thế ôu tŭm mâu trếo kơhiâm, hum mơgrúa dêi châ chăn krúa lĕm, rak i lĕm a tíu pâ vâ pôi tá ăm tro rơtốu, pơ’lêh kế pân vâ tơniăn lĕm. Ƀă tơdroăng mơdêk mo lĕm ivá, tung măng tĭng apoăng ôh tá chiâng pơtâp ivá. Klêi mê, drêng mâu tơdroăng châi hiăng chía, ôh tá tâ châi xếo mê nếo chiâng vâ pơtâp ivá chôa ‘lâng, pôi tá ối moi tíu luâ râ.

-Ô ƀok thái pơkeăng, êi klêa muâ a vâi hdrêng ƀă mâu hiăng kân gá phá ti lâi dêi pó?

Ƀok thái pơkeăng Trần Thế Vinh: Tơdroăng tơ’lêi tro êi klêa muâ a tâi tâng rêm ngế gá môi tiah dêi rơpó, ing mâu ối hdrêng nếo klêi kot mâ troh mâu hiăng krâ. Ki phá tơ ê dêi klêa muâ a mâu hiăng kân ƀă vâi hdrêng gá ai môi tơdroăng ki xiâm tiah kố, ƀă mâu hiăng kân pin hiăng ‘nâi hlê ki châi xuân môi tiah ivá ƀă ‘nâi lăm khăm. Ƀă mâu vâi hdrêng, malối mâu ối kŭn, vâi hâi chiâng tơpui, hâi ‘nâi hlê tơdroăng ki châi. Ƀă vâi hdrêng, ki ăm ‘nâi châi klêa muâ cho châi tung klêa, xua lối châi vâi krôu, mâu pro nôu, pro pâ athế mơ-eăm djâ lăm khăm, pôi tá tơngôu, pôi tá hmôu pơ rôe xêh pơkeăng vâi tê vâ ăm dêi kuăn ôu. Tung pơla pơlât vâi hdrêng ôh tá phá klâi, ki pá má môi cho a tơdroăng châi  vâi hdrêng vâi hâi hlê ki klâi. Ki tro má môi drêng vâi hdrêng krôu puk pâk thế nhôm ai tơdroăng châi tung klêa, krôu  ôh tá vâ kâ, hlối tơngê mâu nôu pâ thế tơtrŏng thâ rĕng djâ vâi lăm pơlât.

-Hôm, mơnê kơ ƀok thái pơkeăng!