Tung pơla achê kố, rêm hâi, Kơbong khăm, Hngêi pơkeăng pơlât mâ kong pơlê Dak Lak tơdah lối 100 ngế troh khăm mâu tơdroăng ki tơdjâk ‘na mâ, tung mê, châ tơdế ngế ki châi êi tơlêa kơtôu mâ xua pơreăng thê̆n. Tơdroăng kố hmâ trâm a mâu kơpong ki ai hyôh kong prâi lối tôu, kơchoh, malối a kơpong ki kuăn pơlê hmâ pêi chiâk pêi deăng, malối cho mot tung rơnó krí, poê, lâk xo tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng. Xiâm kối cho xua kuăn pơlê ôh tá vâ tơmâng ngăn rak vế dêi mâ tung pơla pêi cheăng, tro tơkâng loăng, hlá, nhâ, kơtâk, tơnêi ƀă hên ki ê mot tung mâ pro tơlêa kơtôu mâ, chiâng tơ’lêi hlâu ăm mâu pơreăng tơdjâk troh mâ.

Tung pơla poê tơkâng kơphế, jâ N.T.L ối a cheăm Ea Hồ, tơring Krông Năng, kong pơlê Dak Lak tro tơkâng loăng kơphế mot tung mâ ‘na hơ-ếo.  Apoăng jâ bu tâ môi tiah thê̆n, châi iâ. Tơmiât ôh ti ai tơdroăng klâi mê jâ L. bu bâu dêi mâ ƀă têa po la môi măng tĭng kơ’nâi mê mâ chiâng tum khêi hlối châi ó. Xua tơvâ cheăng ƀă hiâm mơno ôh tá vâ tơmâng mê jâ lăm roê xêh pơkeăng tiê tung mâ. Klêi tiê pơkeăng châ pái hâi, mâ jâ rế châi ó tâ, kơtôu mâ êi kân, ngăn ôh tá chiâng hlo. Drêng kố jâ nếo lăm troh khăm a hngêi pơkeăng pơlât mâ kong pơlê Dak Lak châ tối cho êi tơlêa kơtôu mâ xua pơreăng thê̆n. Xua hrá troh a hngêi pơkeăng, gá tro rong râ a kơtôu mâ mê maluâ châ pơlât, mâ dêi jâ ôh tá kâi prêi. Jâ N.T.L tối:

“Tâ châi mâ mê á roê xêh pơkeăng tiê tung mâ la rế tiê rế êi drêng troh rôh ki mâ ôh tá xáu hlo xếo nếo lăm troh a hngêi pơkeăng. Tâng châi athế lăm khăm hlối pôi tá roê tiê xêh pơkeăng pơlât a hngêi”.

Ngế ki tro châi êi kơtôu mâ hmâ tâ tung mâ hơkăng, têa mâ lo hên, môi tiah tung mâ ai krêa mâu kế, lơ kơtâk tung mâ. Châi ó châi ton, ƀă mâu ngế ki hiăng râ hlối rế châi râ ó khât, gá chiâng châi troh a vê ko. Ngăn kong bâ ôh tá chiâng, hlo a kơtôu mâ tum khêi gá hmâ nhôm ƀă pơreăng êi kê̆t mạc. Tâng ôh tá rĕng châ ‘nâi, pơlât, mơni kô rế rĕng râ, pro êi a kơpong kơtôu mâ, ah chiâng tơlêa ƀă ai hơtốu tung dế kơtôu mâ pro ôh tá xáu hlo, tâng râ tâ kô tơ’nhiê, tơplong kơtôu mâ. Drêng kố, chiâng pá vâ pơlât prêi ƀă hâi khế pơlât ton, mơni kô vêh tro nếo hên ôh tá kâi pơlât prêi vâ ing apoăng ƀă pro chiâng ai mâu tơdroăng chiâng ôh tá xáu hlo, êi troh a mâu tíu ki ê tung kơtôu mâ, chiâng tơdjâk ó troh ki rêh ối rêm hâi. Ƀok thái pơkeăng chuyên khoa I Nguyễn Thị Minh Hải – Khoa khám Tổng hợp, Hngêi pơkeăng pơlât mâ kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi:

“Ki hên mâu ngế ki châi lăm troh a hngêi pơkeăng châi a kơlo ki râ xua ôh tá vâ tơmâng. Ngế ki châi mê tâ châi mâ, mâ tum khêi la ôh tá vâ lăm khăm, roê xêh pơkeăng ôu lơ tiê a hngêi xúa lối hên pơkeăng kháng viêm (corticosteroid), pro ăm pơreăng chiâng rế tâ, pro tơdroăng pơlât kô pá tâ ăm mâu ngế ki châi xuân môi tiah ăm mâu ƀok thái pơkeăng”.

Pơreăng êi tơlêa tung kơtôu mâ klêi kơ’nâ pơlât prêi gá xuân ai mâu tơdroăng trâm ki ê; mê cho mâu hbáu trâu, bông pro ăm kơtôu mâ ôh tá bông lĕm la tơdroăng ki châ ‘nâi ƀă rĕng pơlât kô rĕng pro kơdroh mâu tơdroăng trâm ki ê, pro ăm mâ chiâng xáu hlo. Hơbáu tung kơtôu mâ rơtăng lơ hbo, kân lơ kŭn ngăn tung tơdroăng ki râ lơ ôh tá râ dêi ngế ki tro pơreăng. Tâng pơreăng ôh tá râ klêi kơ’nâi pơlât prêi a hơbáu ki kŭn, iâ tơdjâk troh ki xáu hlo ối pro êi tơlêa nếo, malối drêng ivá kơdroh ki kâi trâng.

Tiô ƀok thái pơkeăng chuyên khoa, pơreăng êi tơlêa kơtôu mâ chiâng vâ hbrâ mơdât tâng pin ‘nâi túa rak ngăn ƀă rak vế tro ăm mâ dêi tơná.

Êi tơlêa tơvêang mâ xua thê̆n cho môi tơdroăng xua ai pơreăng pro thê̆n  tung tơvêang mâ. Ki tơlêa tơvêang mâ xua thê̆n rế tâk hên ƀă ki pá pơlât xua ing ôh tá krúa lĕm hyôh kong prâi, tơdroăng ki rak vế tung pơla pêi cheăng ôh tá pêi krúa ƀă tá mâu tơdroăng lơ xúa hên têa pơkeăng kơto mâ ki tung pơkeăng mê ai trếo ki mơdât êi cho trếo (corticosteroid). Vâ hlê tơ’nôm ‘na pơreăng pro thê̆n tơvêa mâ xuân môi tiah tơdroăng hbrâ ví, tơdroăng tơpui tơno ƀă ƀok thái pơkeăng chuyên khoa I Nguyẽn Thị Minh Hải- Khoa khăm ngăn tŭm tơdroăng, Hngêi pơkeăng pơlât Mâ kong pơlê Dak Lak tối nhên mâu tơdroăng ‘na hbrâ mơdât ví tro pơreăng ki kố.

-Xiâm chiâng êi tơlêa tơvêang mâ xua ing thê̆n lơ cho ki klâi, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Chuyên Khoa I Nguyễn Thị Minh Hải tiâ: ‘’Apoăng cho ngế ki châi mâ khêi, châi ’lo ‘lok mâ ngăn ôh tá hleăng, khêi rơtâ tá ki prăng tung mâ, ‘nâ khêi lâp tung mâ. Ngế ki châi mâ tâ châi ó môi tiah rit a mâ, vâ plêk dêi mâ ôh tá kâi, pro lo têa mâ ƀă hlối xâu eăng trâ. Ngế ki châi mâ hmâ tơmiât tiah kố, lăm a kơdrum vêh ing mê hlo mâ pro khêi, lo têa mâ nhôm kơtâk mot mê chiâng lăm pôu a tíu tê pơkeăng rôe pơkeăng têa kơto dêi mâ ƀă kôm troh la lâi châ hiăng râ ó, mâ ngăn ôh tá hleăng xếo nếo lăm khăm. Má péa nếo, kuăn pơlê hâi hnê tối, hâi tâng vâi hnê mơhno tối hên mâu pơreăng ‘na mâ, hâi tâng tối tơbleăng hdrối thế hbrâ kơchăng hên tơdroăng ‘na hmếo pơ rôe xêh pơkeăng ôu, pơkeăng pik hmâng vâ. Má pái nếo, cho tơdroăng ki lơ rôe, ôu, pik, kơto hmâng vâ pơkeăng a mâu tíu tê  ki ôh tá ai hlá mơ-éa khi ƀok thái pơkeăng khăm pơlât chêh inâi pơkeăng, mê pin hmếo pơ rôe xêh mâu pơkeăng ki tung pơkeăng mê ai trếo ki pro kâi mơdât dêi cho trếo corticosteroid, trếo ki mê ga môi tiah hơkê ai péa to plá. Pơkeăng kố má môi gá pro ăm ngế ki châi mâ tâ kơdroh rĕng ki pro châi apoăng la pakĭng mê trếo ki mê âi gá kô pro ăm hên ngế ki châi mâ chiâng rế châi ó tâ nếo, kơ’nâi ah kô pro chiâng puâ, plôm mâ.

-Tơdroăng ki pro chiâng châi ki ê ing êi tơlêa tơvêang mâ cho ki klâi,  ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng chuyên khoa I Nguyễn Thị Minh Hải tiâ: ‘’Má môi cho pơlât ton hâi; má péa cho kơxô̆ liăn pơlât hên ƀă pro pá ăm mơngế ki châi. Tung mâu tơdroăng ki mê tâng ngế ki châi mâ tơtro ƀă pơkeăng ki mê, pơlât hiăng prêi lĕm la xuân ối pro ăm ai ki xêt a tung ki prăng dêi mâ hlối pro ăm ngế ki châi mâ chiâng rế ôh pá xáu hlo, tâng ó  hlo tung tơvêang mâ hlối troh a kloăng mâ pro ăm ngế ki châi mâ mê mâ ôh tá lĕm môi tiah hdrối nah xếo, chiâng plôm ta troh ah.

- Vâi krâ nhŏng o thế pro ti lâi vâ hbrâ ví lơ tro êi tơlêa tơvêang mâ?

Ƀok thái pơkeăng chuyên khoa I Nguyễn Thị Minh Hải tiâ: ‘’Kuăn pơlê thế mơ-eăm hlê plĕng tung tơdroăng ví tro châi mâ, thế kơhnâ mơgrúa lĕm dêi mâ, rak dêi mâ tơná ăm lĕm đi đo. Tung pơla pêi cheăng thế truâ nhê̆ng kring vế mâ, mơ-eăm rak dêi mâ vâ kơdroh tro rong tung mâ tung pơla pêi cheăng. Drêng tâ dêi tung mâ môi tiah krêi ai kơtâk, lơ krêi, tâ tơviah ‘lo, pôi tá hmếo lăm rôe xêh pơkeăng pik, kơto dêi mâ, mê thế lăm khăm a hngêi pơkeăng hmâ pơlât ‘na mâ vâ châ ƀok thái pơkeăng khăm hnối pơlât, hnê ôu kâ tŭm trếo kơhiâm.

-Mơnê kơ ƀok thái pơkeăng!