Mơheăm tro kreăng ôh tá tơkŭm troh a plâi nuih cho ki xiâm chiâng hlâ a mơngế ki tro tơdroăng tamo xua kreăng mơheăm a kơxái troăng mơheăm. Tiô riân ngăn dêi Khu xiâm ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât, rêm hơnăm a tơnêi têa pin ai dâng 70.000 ngế hlâ xua mơheăm kreăng - ôh tá kâi kơtâu troh a plâi nuih. Ki hên mâu ngế ki hlâ mê cho hrá jâ pơlât a hngêi pơkeăng tơdrêng.

A khoa cấp Cứu ƀă can thiệp tim mạch, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, rêm hơnăm ai dâng 400 ngế tro tamo xua mơheăm kreăng - ôh tá kâi kơtâu troh a plâi nuih vâ troh pơlât tơdrêng. Kơxô̆ ngế ki tro tơdroăng kố tâng hrá djâ pơlât kô hlâ drêng tá hâi teăm châ troh a hngêi pơkeăng. Tung mê, bu ai dâng 25% teăm troh a hngêi pơkeăng tung pơla rôh ki ki kal má môi ƀă châ pơlât tơdrêng, iâ chiâng râ. Maluâ cho drêng tamo ki rơ-iêo khât, hrá djâ pơlât, kơxô̆ mơngế hlâ hên, laga kơxô̆ ngế châ teăm ‘nâi ƀă châ teăm djâ pơlât tơdrêng kơnôm ing séa ngăn ‘na plâi nuih, bu châ dâng vâ chê 1 rơpâu ngế tung môi hơnăm.

Tiô mâu ƀok thái pơkeăng chuyên khoa, thăm mơdêk tơdroăng ki hbrâ rơnáu séa ngăn ‘na plâi nuih ƀă mâu tơdroăng ki tamo ki ôh tá chiâng tú môi tiah kơtêi kơtâu têi, nŭm nheăn ƀă hên ki ê, kô kum ngế ki tro châi mê rĕng châ ôu, pâk mâu pơkeăng ƀă hbrâ kum ăm  mơheăm rĕng châ kơtâu troh a plâi nuih, malối athế pôi tá ăm ai  tơdroăng ki hrá troh a hngêi pơkeăng drêng mơheăm tro kreăng ôh tá kơtâu troh a plâi nuih.

Ngế ki tro P.T.N a cheăm Phú Lộc, tơring Krông Năng, kong pơlê Dak Lak cho môi ngế ki dế tro tamo hiăng hơ’lêh chiâng râ xua mơheăm tơkŭm, tro kreăng drô troăng kơxái mơheăm, ôh tá kơtâu troh a plâi nuih, xua hrá troh hngêi pơkeăng pơlât. Jâ tro tơdroăng kố rôh apoăng cho a hơnăm 2016, vêh tro nếo klêi mê ai 1 hơnăm, jâ hiăng châ mâu ƀok thái pơkeăng pơlât châ ối rêh, châ krâ ‘măn stent tung troăng kơxái mơheăm 2 pâ, laga mâu tơdroăng ki trâm xía vâ xua mơheăm ôh tá kơtâu troh a plâi nuih mê gá u ối. Tung pơla 3 hơnăm a chê kố, jâ N. athế pơlât 3 xôh xua hơ’lêh dêi tơdroăng châi plâi nuih, plâi nuih pá kâi plong hiâm, mơheăm ôh tá kơtâu troah a kơxái mơheăm chêng, athế poê tah dêi chêng peăng hơ’ếo. Ing mê troh nôkố, ngế ki kố athế tơkôm tâi tâng tung tơdroăng ki rak ngăn dêi rơpŏng hngêi, tơdrêng amê hlối mot pơlât tung hngêi pơkeăng đi đo tung tơdroăng ki ivá, châ chăn hiăng ôh pa kâi xếo, ôh tá kâi hiâm, lo têa kơxôu, hmâ pôu prĭng, hlâ rơngó. Pôa T.V.N cho mâi jâ P.T. N tối ăm ‘nâi:

“Hdrối nah, ai tơdroăng mơheăm tro kreăng ôh tá kâi kơtâu mot troh a plâi nuih la klêi kơ’nâi pơlât hiăng chía, troh hơnăm 2020 vêh tro nếo chiâng poê chêng, troh hơnăm 2021, mot koi pơlât tung hngêi pơkeăng cấp cứu hô hấp nhân tạo, ôh tá  ngah rêh xếo mê mơhúa vêh rêh. Ing mê troh nôkố, hmâ 1 khế athế lăm khăm môi hdroh, pâk ngăn troăng mơheăm, xo pơkeăng ƀă hên ki ê sap ing jâ tro tamo, rơpŏng hngêi trâm hên xơpá, maluâ tơnêi têa ai tŏng kum ‘na ƀaoh hiêm khăm pơlât la kơxô̆ liăn prôk lăm, ôu kâ athế hrê hên ‘nâng”.

Môi ngế ki ê cho C.T.M (74 hơnăm) a cheăm Ea Ktur, tơring Čư̆ Kuiñ, kong pơlê Dak Lak. Kơtăn kố 2 hơnăm, pôa M. tro tamo mơheăm ôh tá kơtâu troh a plâi nuih. Xua hrá ‘nâi vâ djâ pơlât a hngêi pơkeăng, mê maluâ hiăng châ râk vế la ivá dêi pôa hiăng chiâng râ ó. Nôkố tơdroăng châi dêi pôa hiăng râ chiâng ‘mêi plâi nuih, kơtêi kơtâu têi, athế đi đo mot pơlât tung hngêi pơkeăng drêng tâ châi tung plâi nuih, ôh tá kâi hiâm bă athế khăm ngăn i nhên rêm khế vâ châ mâu ƀok thái pơkeăng rak ngăn, khăm pơlât. Pôa C.T.M tối ăm ‘nâi:

 “Hơnăm 2021, á châi a plâi nuih, lo têa kơxôu hên, á roê pơkeăng ôu la ôh tá hlo chía, rế hía rế châi ó, klêi kơ’nâi to lâi hâi mâu kuăn á djâ lăm a hngêi pơkeăng Thiện Hạnh vâi tối á tro tamo râ mê djâ pơlât a Hngêi pơkeăng kơpong Tây Nguyên. Mot tung hngêi pơkeăng kơpong Tây Nguyên mâu ƀok thái pơkeăng djâ mot tung kơbong cấp cứu ƀă tối á tro kreăng mơheăm ôh tá kơtâu troh a plâi nuih ki râ, ‘măn ăm á 1 stent, klêi mê hlo chía á vêh a hngêi. Klêi mê 1 hơnăm gá vêh tro nếo, á mot pơlât tung hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, pơlât ƀă ‘măn tơ’nôm 1 stent”.

Tiô ƀok thái pơkeăng Lê Thành Tâm, Pơkuâ khoa Cấp cứu can thiệp tim mạch, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, ƀă ngế ki tro mơheăm kreăng ôh tá kơtâu troh a plâi nuih, ki kal má môi cho athế rĕng ‘nâi teăm troh a hngêi pơkeăng vâ khăm pơlât, tung pơla 6 chôu sap ing tơdroăng châi mê gá ôí mơhúa, pơla chôu ki kố kơvâ y hok tối cho chôu phut ki tơniăn. Xua tâng châ pơlât tơdrêng, mơni kô ối kâi châ rak tơdroăng rêh ƀă kô ôh tá trâm mâu tơdroăng ki râ xua mơheăm ôh tá kơtâu troh a plâi nuih. Ƀok thái pơkeăng Lê Thành Tâm tối nhên:

“Tung mơheăm tơkŭm a plâi nuih tâng châ pơlât tung pơla chôu pơkâ, pá xôp 3 chôu, mê gá kô ôh tá tro tơdroăng klâi tung xo ah hmôi môi tiah ‘mêi plâi nuih lơ hơ’lêh chiâng tơplŏng plâi nuih, lơ kreăng drô troăng kơxái mơheăm ki achê plâi nuih. Mâu ngế ki  troh pơlât hrá ing luâ 6 chôu troh 12 chôu, maluâ teăm pơlât tơdrêng mê xuân ối trâm mâu tơdroăng ki ‘mêi plâi nuih ki râ, hên ngế mơni kô hơ’lêh chiâng râ, ah chiâng pơchêh kơtôu plâi nuih ƀă hnối hlâ”.

Ƀok thái pơkeăng Lê Thành Tâm hnê tối tơdroăng ki séa ngăn mâu tơdroăng ki ăm hlo ‘na ivá cho kal khât, malối ƀă mâu ngế ki tro tơdroăng châi môi tiah nŭm nheăn, kơtêi kơtâu têi, lơ ngế ki piê luâ râ ƀă hên ki ê. Tâng hlo mâu tơdroăng ki mơni cho mơheăm kreăng ôh tá kơtâu troh a plâi nuih môi tiah châi ó a nuih, ôh tá kâi hiâm, lo têa kơxôu, phât hiâm ƀă hên ki ê mê kal athế thâ rĕng djâ mot pơlât a hngêi pơkeăng, vâ ví tơdroăng ki luâ chôu ki kal vâ pôi tá hlâ mơngế.

Mơheăm tro kreăng drô kơxái mơheăm, ôh tá chiâng kơtâu troh  a plâi nuih cho xiâm má mối pro hlâ mơngế ƀă mâu ngế ki châi plâi nuih. Vâ pôi tá ai tơdroăng kố, kơdroh tơdroăng ki hlâ mơngế ƀă mâu ngế tung châ ai rơdroăng tơ’lêi châi plâi nuih xua mơheăm ôh tá kơtâu troh a plâi nuih pro, kơ’nâi kố cho tơdroăng tơpui vâ ‘nâi tơ’nôm ing ƀok thái pơkeăng Lê Thành Tâm, pơkuâ Khoa Cấp cứu cho kơvâ pơlât tơdrêng ‘na châi plâi nuih, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên.

-Ô ƀok thái pơkeăng! Xiâm ing lâi pro mơheăm tro kreăng ôh tá kâi kơtâu mot a plâi nuih?

 Ƀok thái pơkeăng Tâm: Ai hên xiâm kối pro mơheăm tro kreăng ôh tá kâi kơtâu mot a plâi nuih, la xiâm ki má môi cho pơchêh  troăng mơheăm ƀă kô pro mơheăm tơkâ, kơtó. Tơdjâk xiâm ing tơdroăng ôu hât, tâk hên trếo ngeăm tung mơheăm xua nŭm nheăn, kơtêi kơtâu têi, tơdroăng ‘mêi tung lipit mơheăm, ai hên têa rơmâ tung mơheăm mê xiâm ki pro troăng mơheăm pơchêh krêa a troăng mơheăm rơtâ tá plâi nuih,  xua hơnăm hiăng hên  ƀă tơdjâk mâu tơdroăng châi ki ê.

-Tơdroăng châi ki mê ăm ‘nâi ti lâi ƀă mâu tơdroăng ki lâi xiâm pro chiâng ai mơheăm ôh tá kâi châ kơtâu troh a plâi nuih, ô ƀok thái pơkeăng?

 Ƀok thái pơkeăng Tâm: Hmâ hlo mâu tơdroăng ăm ‘nâi ‘na mơheăm tro kreăng ôh tá kơtâu troh a plâi nuih cho kơdrâ tâ châi a rơtá nuih, châi sap kơxêng a plâi nuih  troh a rơnŏng, gá châi môi tiah vâi tiê hmât mơdêi troh pa rŏng  ton tung pơla 30 phut la ôu pơkeăng nitrat ôh tá kơdroh. Laga ai dâng 1/4 ngế ôh tá tâ châi la bú tâ rơlâi rơlo tê, tâ pá kâi hiâm môi tiah hmâ trâm a mâu ngế hiăng krâ, mơngế ki châi nŭm nheăn, a mâu kơdrâi ki dé mơ-êa...

Mâu ngế ki tung châ tơ’lêi tro cho mâu ngế ki rêh ối iâ pơtâp ivá, lối piê, mâu ngế hơnăm hiăng hên, mâu ngế tung châ hiăng ai tơdroăng châi ‘na kơtêi kơtâu têi, nŭm nheăn, ai rơmâ tung mơheăm, malối mâu ngế ki ôu hât. Nôkố tơdroăng châi kố rế hlo hên tro a mâu hơnăm ối nếo, tơdjâk troh mâu todroăng châi Kawasaki, tro châi tung mơheăm pro mơheăm chiâng tơkŭm drô troăng kơxái la ôh tá kơtâu troh a plâi nuih, ‘na kơxô̆ mơngế dâng 40 hơnăm tro châi ‘na mơheăm tro kreăng ôh tá kơtâu troh a plâi nuih ki hên xiâm kối cho ing tơdroăng ôu hât lối hên. 

-Ô ƀok thái pơkeăng! Tơdroăng pơlât pơtân tơdrêng apoăng ai pơxúa ki klâi?

 Ƀok thái pơkeăng Tâm: Ƀă mâu ngế kơdrâ kơtong, chiân tâk, hlâ rơngó tơdrêng mê thế pơlât pơtân hlối tiê hmât mơdêi iâ a plâi nuih hlối hlŭm ăm gá hiâm, tâng plâi nuih hmếo pơtối ti mê thế djâ tơdrêng troh a hngêi pơkeăng hlối. Tâng ƀă mâu ngế xuân ối tơleăng thế djâ a hngêi pơkeăng tơdrêng mê ha, xua tâng mơheăm  tro kreăng ôh tá kâi kơtâu troh a xiâm plâi nuih, tơdroăng pơlât ki má môi thế pro ăm troăng mơheăm châ kơtâu rơtâ tá plâi nuih, laga ki tro tâ, thế rĕng djâ troh a hngêi pơkeăng vâ châ pơlât tơdrêng ‘na nội khoa hồi sức cho mơdêk ăm ivá vêh mo rơdêi lĕm, veăng kum ăm tơ’lêi hiâm, pơtối mê pro ăm troăng mơheăm rơtâ tá plâi nuih ki hiăng tot âi vâ ăm châ kơtâu lĕm nếo, tơngah châ kum mơ’rêh ăm ngế ki mê ối rêh’’.  

-Ƀok thái pơkeăng hnê tối ki klâi ăm kuăn pơlê ‘na hbrâ mơdât pôi tá ai mơheăm tro kreăng ôh tá kơtâu troh a plâi nuih?

 -Ƀok thái pơkeăng Tâm: Ƀă mâu ngế ki tơ’lêi tro hên tâ môi tiah: mâu hơnăm hiăng krâ, mâu ngế hmâ ôu hât hên thế kơdroh tâi mâu tơdroăng ki pro tơ’lêi tro, hơ’lêh tơdroăng rêh kâ ối. Mâu ngế ki mê drêng tâ châi ‘na plâi nuih môi tiah hiâm pá kâi, châi a rơtá nuih  thế rĕng lăm khăm vâ châ hnê tối nhên tâ. Mâu ngế ki dế pơlât kơtêi kơtâu têi, mâu ngế tro nŭm nheăn thế pơlât vâ kâi séa ngăn ƀă kô kơdroh ki tơ’lêi pro mơheăm ôh tá kơtâu troh a plâi nuih. Thế kơhnâ pơtâp ivá, pơtâp ăm tro tơdroăng, ‘na kâ ôu trếo kơhiâm, pôi tá kâ klêa kliâm chu ro, kơpôu, mâu kế kâ ki ai hên (cô-les-stê) cholester,  kâ iâ tê po ƀă thế kâ hên mâu kơchâi hơpê, kơchâi hlá drêh.

Ƀă mâu ngế ki tro châi, thế hơ’lêh tơdroăng rêh ối, athế kơhnâ pơtâp ivá rêm hâi, kơdroh  ki kân piê ăm tơná chu kơdroh ki kân hngăm, tâng hlo tơná lối piê, pôi tá ôu hât, pôi tá kâ xăng po, kơdroh ôu drôu, ƀiêr, kơdroh têa ngeăm, kơdroh kâ hơ’nêh rơmâ, ôh tá kâ kế kâ ki pế pơchên rĕng, kế kâ ki tâ tung kơ’ko, pôi tá kâ kế ki kơ-ốu, kho rơmâ. Thế kâ hên mâu plâi, kơchâi pôm, mâu hdrê prá, kâ ká, kâ hơ’nêh í teăng hơ’nêh chu, hơ’nêh ro. Pôi tá tơmiât hên ah chiâng stress, thế pơtâp ivá, mâ ngăn tơngi kong kế, mơngế ki châi plâi nuih thế ôu pơkeăng ƀă drêng hiăng tâi pơkeăng ôu thế pơtối khăm nếo, khăm tro tiô rơnó. Ƀă mâu ngế ki ai mơheăm tro kreăng ôh tá kaia kơtâu troh a plâi nuih kal thế ôu pơkeăng ăm mơheăm tơprâ, pơkeăng ki mơdât mơheăm  chiâng tơkâ, kơtó, ôu tung pơla 1 hơnăm. Thế pơlât tro tiô ƀok thái pơkeăng pơkâ ƀă mâu tơdroăng châi ki ê môi tiah pơlât kơtêi kơtâu têi, pơlât nŭm nheăn, rơmâ tung mơheăm.

-Mơnê kơ ƀok thái pơkeăng

-Pơreăng tơngê lo mơheăm cho pơreăng tâ tú ki râ ing mơngế troh mơngế ing troăng pâk dêi tri trô. Pơreăng hmâ xông tâ tú a rơnó mê hngê, ai tâ tú rĕng ƀă rơ-iô xua nôkố tá hâi ai pơkeăng pơlât ki xêt khât ƀă vaccine hbrâ mơdât pơreăng.

-Ki mơhno a ngâ dêi pơreăng tơngê lo mơheăm cho tơngê râ môi hroh hlối ƀă tơngê ton hâi châi râ ó, châi tơbrêi lâp châ, châi péa pâ mâ, ai lo po pŏm khêi a kéa lơ lo mơheăm môh, lo mơheăm a lin-chêng hnĕng. Tâng ôh tá châ khăm ƀă pơlât teăm tơdrêng mơngế ki tamo kô hlâ.

-Vâ hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm rêm ngế kuăn pơlê kal pêi pro tơtro mâu troăng pêi kơ’nâi kố:

+Kơdê tri trôu ƀă ví tri trô pâk

+Tah lôi tíu ai kuăn dêi tri trô ƀă troăng pêi kơduôp mâu tơmeăm hvâng tah pa gong ai toăng têa.

+Kluôp mâu tơmeăm hdoăng têa ôh tá ăm tri trô kơtâ

+Xut krúa hngêi trăng đi đo

+Ví ăm ai têa châ toăng

+Drêng châ hlo tơngê lo mơheăm kal troh tơdrêng a hngêi pơkeăng vâ châ teăm khăm, pơlât tơdrêng.