VOV4.Xơ Đăng - Achê kố, a kơpong Tây Nguyên hlo ai hên ngế ki tro pôu ‘mêi ki râ xua kuăn pơlê kâ mâu kơxêt, kế kâ ki tăng xo tung kong ki chiâng xêh. Ôh ti xê to mâu kế kâ ki tiah hmâ môi tiah kuăn hdrốu, kơxêt ki chiâng xêh tung kơdrum, tung chiâk deăng, pro chiâng pôu ‘mêi, mê ối ai mâu túa châ ngăn cho pơkeăng ki kơnía, môi tiah “đông trùng hạ thảo” tăng xo xêh tung kong hơngế, xuân ai hên tơdroăng ki pôu ‘mêi.

Tung pơla mâu khu ki hriăn ‘na khoa hok a kong pơlê ƀă mâu kơ koan rak ngăn tá hâi châ tơbleăng nhên ‘na ki ‘mêi dêi mâu túa kuăn kiâ kong môi tiah mê, mơni kô tro pôu ‘mêi rế hía rế ó xua pin châ tê tơ’lêi hlâu tung Facebook, Zalo.

Kơ’nâi vâ chê 2 khế châ tê hên hĭn, tơmeăm ing “đông trùng hạ thảo” tăng xo tung kong kân a Nam Ka, tơring Lak, kong pơlê Dak Lak hiăng vâ tối hiăng vâ tâi ôh tá hlo tê xếo. Túa kơxêt mê ngăn gá vâ môi tiah đông trùng hạ thảo Cordyseps Sinesis dêi Siuâ, mê apoăng rơnó khế 5, châ tê troh 20 rơtuh liăn/kg ối drêh. Klêi mê, dế ôi hên nah yă tê đi đo chu troh a 15 rơpâu liăn, klêi mê 10 rơpâu liăn, klêi mê nếo ối 7 rơtuh liăn/1kg. Nôkố, yă bú 4 rơtuh liăn 1/kg, la ôh tá ai ngế kěn vâ rôe.

Nâ Ngô Thị Thủy ối a cheăm Quảng Hòa, tơring Dak Glong ăm ‘nâi, cho ngế ki hmâ rôe, rôe hên ai, iâ ai đông trùng hạ thảo kong Nam Ka, thăm nếo ối tâm ƀă têa kơdruâ vâ ăm dêi rơpŏng hngêi ôu, la nôkố nâ hiăng pơtê tâi tâng. Ki xiâm nâ Thủy tối hlo ai mâu ki ‘nâ tro hơ-ôu drêng ôu tơmeăm ki pro mê:

“Nôu pâ a Gia Lai troh lăm pôu hêi mế gá ăm dêi jâ pôa iâ djâ vêh a hngêi. Troh a hngêi pôa trêng iâ a mŏng ƀă hơ-oh ăm dêi jâ ôu klêi mê jâ tro hơ-ôu hlối. Tơmiât jâ tro ti mê xua tung châ ai tơdroăng kơtêi kơtâu têi mơni ôh tá xê tro kâ kuăn ki tâm mê, klêi mê jâ thế hơ-oh tơ’nôm to lâi to nếo ăm pôa kâ, pôa xuân tro tiah mê há”.

"Đông trùng hạ thảo" túa kơmeăm ki ê, tê rôe a kơpong MDrak- Dak Lak.

Tâng “đông trùng hạ thảo’’ dêi kơpong Nam Ka, achê ƀă kong pơlê Dak Nông hiăng pơtê tê rôe xua tô tuăn tro hơ-ôu, mê a cheăm Čư San, tơring MDrak, kong pơlê Dak Lak, achê tơkăng kong ƀă kong pơlê Khánh Hòa, tơmeăm xuân châ tê rôe tiah hmâ.

Nâ Nguyễn Thị Hạnh, môi ngế mơdró a cheăm Čư San ăm ‘nâi, đông trùng hạ thảo kơpong kố phá tâ ƀă kơpong Nam Ka, Dak Glong ƀă tá châ ƀă mơngiơk. Hên kuăn pơlê mơngế Mông rêh ối ton hơnăm akố tối, kơtâ ôa vâ kơxêt ai kuăn kiâ ai a Čư San cho túa ôh tá hơ-ôu, kuăn pơlê hiăng kâ tung hên hơnăm, mê hên ngế loi.

Tơná nâ Hạnh xuân tâm ƀă drôu há, hiăng xúa pro kế ăm dêi nhŏng o xiâm ƀă nôu pâ nâ hiăng mơnúa ôu ngăn, mơnúa ăm mâu vâi hdrêng ôu há drêng vâi tamo châi, drêng tơngê: 

“Ngoh á ki ối a pơlê xiâm hiăng mơnúa kâ há, xo péa pá to pế pro têa ôu. Ngoh á tối hâi hdrối kố nah tâ rơlâi rơlo tung châ, klêi mê tâ chiá kơdroh ki rơlâi, kơdroh châi ko, koi hlâk lěm tâ. O kŭn tung hngêi tơngê xuân ăm gá mơnúa ôu há hlo kơdroh tơngê”.

Tiô Phŏ Yăo sư, Tiê̆n sih Nguyễn Phương Đại Nguyên, pêi cheăng a hngêi trung Đại học Tây Nguyên, Tây Nguyên cho môi tíu ai hên túa kơxêt, ƀă ai hên túa ki kơnía. Tung mê, ai 70 túa cho hdroâng kơxêt pâng ling, 30 túa kơxêt ai ai pơreăng, ki kuăn pơlê hmâ tối dêi đông trùng hạ thảo. Tâi tâng 70 túa hdroâng kơxêt pâng ling mê châ Đại học Tây Nguyên tí tăng ‘nâi plĕng, hiăng tối mơgêi cho ôh tá ai trếo pro hơ-ôu.  La ƀă mâu túa  kơxêt ai pơreăng, troh nố xuân hâi ăm ‘nâi nhên tơdroăng tí tăng ‘nâi nhên. Phŏ Yăo sư  Nguyễn Phương Đại Nguyên tô tuăn khât drêng mâu kơxêt ki mê châ tê ƀă châ xúa lâp lu:

“Cho môi ngế tí tăng ‘nâi plĕng ‘na kơxêt á hnê tối tiah kố vâ xúa mâu túa kơxêt mê kal thế ăm ‘nâi klêi ti tăng ngăn nhên hdrối. Tâng ối xúa tiô chal krâ ton nah hnê ƀă rơkŏng mê hiăng ai hên ngế tro hơ-ôu. Ai ngế ki ‘nâ hiăng hlê, ai ngế ki ‘nâ chiâng châi kơkốu. môi tiah á hlo ƀă mâ hiăng ai péa pái ngế há. Laga, vâ séa ngăn ki pơxúa ‘na pơkeăng dêi mâu túa kơxêt mê, mê tiô á hlê, troh nôkố hâi ai khu cheăng khoa hok ki lâi tơbleăng, ôh tá riân 2 túa Sinesis  ƀă  Militaris. Xua mê, tơdroăng ki pơxúa gá pro pơkeăng, lěm ivá dêi kuăn mơngế lơ ôh mê pin hâi teăm 'nâi thế tơtrŏng xêh”.

“Đông trùng hạ thảo" túa ki ê, tê rôe a kơpong achê tơkăng kong pơla Dak Lak - Dak Nông

Cho kơpong tơnêi ai hên kong ƀă mâu kơpong ai hên túa hyôh kong prâi, Tây Nguyên cho tíu ai hên pơkeăng, mâu hơnăm achê kố đi đo châ ‘nâi mâu túa ki nếo. Krê ‘na kơmeăn, pakĭng mâu túa kơxêt pâng ling châ tăng, tê rôe xúa ing lối 10 hơnăm kố, nếo achê kố kuăn pơlê hiăng tê “sâm ô linh” - môi túa kơxêt prăng hŭn tung tơnêi dêi mâu pâu kơlêa, pâu hmui, ƀă mâu túa “đông trùng hạ thảo’’, kuăn kiâ kơtâ ôa hdró, hmui, bổ củi ƀă xén tóc, drêng hâi ‘nâi nhên khât ‘na pơkeăng ƀă trếo ‘mêi dêi khu ôa, pro tâk ki tơ’lêi tro hơ-ôu ăm mơngế ki xúa.

Tơdrêng ƀă mơdêk hnê tối, thế tơtrŏng, Tây Nguyên dế kal vâ ‘nâi mâu tơdroăng hiăng tí tăng ‘nâi plĕng, vâ pơtối rak vế ki pơxúa dêi pơkeăng ki ối tung kong ƀă mơdât ki pơxúa mâu tơdroăng ki tơ’lêi pro oh tá lĕm ivá kuăn pơlê.

Dương Đình Tuấn chêh

Gương tơplôu ƀă tơbleăng