VOV4.Xơ Đăng - Klêi kơ’nâi pơreăng COVID-19 hiăng chía tơniăn, hên ngế ai hiâm mơno tơmiât ôh tá vâ pâk vaccine hbrâ mơdât COVID-19 mâu trum ki pơtối. Laga, kơvâ ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât tối tơbleăng, tơdroăng kố mơni kô cho tơdroăng ki mơnhâu kân, pro pơreăng mơni kô vêh xông tâ tú nếo xua mâu tơdroăng ki pơ;lêh ki nếo dêi virus SARS-CoV-2 xuân ối ôh tá tơniăn.

Hlo tơdroăng kố, kơvâ ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât tơring Ea Súp hiăng pêi pro hên troăng hơlâ vâ tơmiât troh tơdroăng ki pâk tŭm vaccine hbrâ mơdât COVID-19 a tơring, kum rak vế tơƀrê tơdroăng ki hbrâ mơdât, rak tơniăn ivá, châ chăn kuăn pơlê.

Jâ Đàm Thị Dẹm, 60 hơnăm cho ngế ki kum cheăng ‘na khăm pơlât thôn 2, cheăm Čư̆ KɃang, tơring Ea Súp. Lối 2 khế kố jâ hmâ lăm troh a rêm rơpŏng kuăn pơlê tung thôn vâ hnê tối, mơhnhôk kuăn pơlê pâk vaccine hbrâ mơdât COVID-19. Tâng troh a hngêi ôh tá trâm mê krếo phôn lơ nhăn tin. Tung mâu hâi ki pâk vaccine, jâ athế pơtê dêi tơdroăng cheăng tung hngêi vâ lăm troh a Hngêi pơkeăng cheăm, séa ngăn tơdroăng ki lăm pâk vaccine dêi kuăn pơlê tung thôn ƀă krếo phôn hnê pơchân mâu ngế ki lâi ki tá hâi pâk.

Jâ Dẹm ăm ‘nâi, ôh ti xê troh a hngêi thế vâi lăm pâk mê vâi lăm, ai hên rơpŏng athế troh a hngêi troh 3,4 hdroh vâi nếo vâ pâk. Tơdroăng cheăng kố xuân tơbrêi tơbrêh khât ôh tá phá klâi ƀă tơdroăng ki hbrâ mơdât pơreăng môi tiah hdrối nah, la, jâ Dẹm ƀă mâu ngế ki kum cheăng khăm pơlât ki ê đi đo mơ-eăm vâ pêi klêi hnoăng cheăng ki châ pcơháu.

Jâ Đàm Thị Dẹm tối:

“Drêng ai hlá mơ-éa ing râ kơpêng pơtroh ‘na tơdroăng ki pâk vaccine hbrâ mơdât COVID-19, á hiăng rơtế ƀă ngế ki pơkuâ thôn ƀă mâu khu râ ki ê lăm troh a rêm rơpŏng vâ hnê tối, mơhnhôk vâi krâ nhŏng o ‘na ki pơxúa dêi vaccine. Trum má 1 ƀă trum má 2 mê kuăn pơlê lăm pâk gá hên khât, trum má 3 mê kuăn pơlê xuân ối lăm pâk la troh trum má 4 mê vâi ôh tá vâ pâk xếo. Maluâ tơbrêi môi tiah la á xuân ối mơ-eăm, mâu khu râ xuân môi hiâm mơno tung tơdroăng ki hnê tối”.

Hlo tơdroăng ki kuăn pơlê ôh tá vâ tơmâng, ôh tá lăm pâk vaccine, khu kăn pơkuâ cheăm Čư̆ KɃang xuân hiăng veăng tŏng kum rơdêi, pơcháu hnoăng cheăng ăm mâu khu tơrŭm, khu râ, malối cho ngế ki pơkuâ mâu thôn, kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo rơtế ƀă kơvâ ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât “lăm troh rêm hơlâ, tơgôu rêm toăng hngêi, séa ngăn rêm ngế”, khŏm mơ-eăm vâ pôi tá ăm pơkeăng châ rơlối.

Tiô ƀok thái pơkeăng Hoàng Văn Bảy, kăn phŏ pơkuâ Hngêi pơkeăng cheăm Čư̆ KɃang, mâu thôn 14,15,16 ƀă kơpong 8,9,10 ai kơxô̆ ngế châ lối tơdế pơ’leăng mâ mơngế tung lâp cheăm, ki hên cho kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo Mông, Dao ƀă tâi tâng mê cho tiô khôp. Kuăn pơlê a tíu kố vâi iâ ối a hngêi mê ki hên cho ối tung chiâk deăng, to ton vâi nếo vêh pơlê lơ hâi tĭng nếo vêh khôp.

Hlo tơdroăng mê, khu kăn pơkuâ cheăm hiăng pêi cheăng ƀă mâu khu ki pơkuâ ‘na tơdroăng ki tiô khôp kơnôm vâi hnê tối, mơhnhôk kuăn pơlê lăm pâk vaccine. Klêi kơ’nâi châ tơdroăng ki tŏng kum dêi mâu khu ki pơkuâ ‘na tơdroăng khôp, Hngêi pơkeăng cheăm hiăng pro tíu ki pâk ukố umê a mâu thôn, tơkŭm pâk ăm kuăn pơlê a hâi tĭng rêm măng tĭng, tung rôh mâu ngế ki lăm khôp a hngêi Pâ Xeăng. Kơnôm mê, kơxô̆ ngế pâk vaccine hiăng tâk hên. Rôh pâk ki má 25 kố nah cho tơkŭm po a khế 7, cheăm Čư̆ KɃang hiăng pâk tâi tâng trum ki châ pơcháu thế pâk.

Pơlê kân Ea Súp cho môi tung mâu pơlê kân ai kơxô̆ ngế pâk vaccine hbrâ mơdât COVID-19 iâ má môi tơring. Tiô kăn pơkuâ Hngêi pơkeăng pơlê kân, xiâm kối pro kuăn pơlê ôh tá lăm pâk vaccine ki hên cho xúa ôh tá vâ tơmâng, tối tiah kố, hiăng tro pơreăng COVID-19 mê châ chăn kô ai ivá ki kâi trâng ƀă pơreăng. Pakĭng mê, mâu tơdroăng ki tơbleăng ôh tá tro tung măng pơlê pơla tối tiah kố pâk vaccine COVID-19 pro kơdroh ‘na tơdroăng ki tuăn ngoâ ôh tá chiâng chôu vế mê chiâng pro kuăn pơlê ôh tá vâ pâk.

Hlo tơdroăng mê, Hngêi pơkeăng hiăng tí tăng ‘nâi plĕng ăm khu kăn pơkuâ thôn, pơlê tôh kơphô̆ tơkŭm mâu rôh hôp kuăn pơlê vâ hnê tối, mơhnhôk. Tơdrêng amê, Hngêi pơkeăng hiăng hơ’lêh hâi chôu pâk, tơkŭm pâk a kơxê măng, hâi tơdrốu, hâi tĭng lơ pâk ukố umê, mơ-eăm pro tơ’lêi hlâu vâ kuăn pơlê châ pâk vaccine.

On veăng nâ Phạm Thị Kim Cúc a pơlê kân Ea Súp nếo pâk klêi trum má 4. Nâ Cúc ăm ‘nâi maluâ ai hên tơdroăng ki tối phá tơ-ê dêi dêi pó tung măng ‘na vaccine hbrâ mơdât COVID-19 la tơná nâ ƀă rơpŏng đi đo loi tơngah a troăng hơlâ rak ngăn ivá dêi Đảng ƀă Tơnêi têa.

Nâ Phạm Thị Kim Cúc tối:

“Á tơmiât pin athế lăm pâk, tiah mê nếo rak vế tơniăn ivá ăm xo ah hmôi. Á ôh tá xâu xua á loi tung troăng hơlâ pơkâ dêi Đảng ƀă Tơnêi têa. Y học drêng hiăng hriăn ngăn vaccine mê gá athế ai tơdjâk lĕm mê á ôh tá xâu klâi ôh”.

Tiô ƀok thái pơkeăng Nguyễn Viết Hữu, kăn pơkuâ Tíu xiâm ngăn pơkeăng pơlât tơring Ea Súp, rôh ki pơreăng COVID-19 xông tâ tú rơdêi, kơxô̆ ngế pâk vaccine trum má 1, trum má 2 dêi tơring pơrá châ lối 90% la sap ing khế 5 vêh ngi kố, kơxô̆ ngế pâk trum má 3, trum má 4 hiăng kơdroh hên, mơni vaccine kô rơlối hên.

Hlo tơdroăng mê, Tíu xiâm ngăn pơkeăng pơlât hiăng tí tăng ‘nâi plĕng ăm Khu hnê mơhno hbrâ mơdât pơreăng dêi tơring pêi pro hên troăng hơlâ vâ mơdêk rĕng tơdroăng ki pâk tâi vaccine.

Ƀok thái pơkeăng Nguyễn Viết Hữu ăm ‘nâi:

“Tíu xiâm ngăn pơkeăng pơlât hiăng tí tăng ‘nâi plĕng ăm Khu hnê mơhno hbrâ mơdât pơreăng tơring lăm séa ngăn, hnê mơhno tơdrêng ăm Khu hnê mơhno hbrâ mơdât pơreăng mâu cheăm, pơlê kân. Tíu xiâm xuân tơtrŏng a mâu kơpong ki xơpá khât tung pâk môi tiah cheăm Čư̆ KɃang, pơlê kân Ea Súp pêi cheăng, ki hdrối tâ cho tơbleăng troăng ăm Khu hnê mơhno râ cheăm, bêng.

Má péa cho tiâ mơnhên ăm vâi ‘nâi mâu tơdroăng ki kuăn pơlê tá hâi hlê plĕng, tối tơbleăng mâu tơdroăng ki tơbleăng ôh tá tro ‘na ki pơxúa dêi vaccine. Klêi mê pơkâ thế veăng kum rơdêi dêi Khu hnê mơhno xuân môi tiah khu rak ngăn mâu thôn, pơlê ƀă tơdroăng mê cho kơxô̆ ngế pâk hiăng châ hên”.

Riân troh hâi lơ 15/8/2022, a tơring Ea Súp kơxô̆ mơngế pâk vaccine COVID-19 ăm ngế ki sap ing 18 hơnăm pâk trum má 3 ai 87,3%, hên tâ tung lâp kong pơlê cho 84%, châ tiô pơkâ dêi Chin phuh pơkâ mơ’no. Tơring dế mơ-eăm pâk klêi trum má 4.

Mơnhên pâk vaccine nôkố cho môi tung mâu troăng hơlâ pêi pro ki kal tung hnoăng cheăng hbrâ mơdât pơreăng kân COVID-19, xua mê tung la ngiâ ah, kơvâ ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât tơring Ea Súp kô pơtối mơdêk rơdêi tơdroăng ki pâk vaccine. Tơdrêng amê hlối tí tăng ‘nâi plĕng ăm khu kăn pơkuâ, Khu hnê mơhno cheăng hbrâ mơdât pơreăng tơring đi đo pơkâ thế mâu cheăm, tơring ‘na tơdroăng ki pâk vaccine, mơdêk hnoăng cheăng ƀă tơdroăng ki pôu râng dêi ngế ki pơkuâ pơlê, cheăm, rak tơniăn kuăn pơlê pâk tŭm vaccine tro hâi khế pơkâ.

Hdrối kố nah, tơdrêng ƀă lâp tơnêi têa, kong pơlê Dak Lak hiăng ai hên troăng rơhlâ, mơ-eăm mơdêk kơxô̆ pâk vaccine COVID-19, troh tơdroăng pâk vaccine lâp lu  vâ pôi tá ai pơreăng tung kuăn pơlê, tơniăn ivá mo lĕm dêi kuăn pơlê hlo pơreăng tâ tú hên nôkố. 

Tơdroăng tơpui tơno pơla ƀok thái pơkeăng Hoàng Hải Phúc, Kăn phŏ pơkuâ  tíu xiâm séa ngăn mơdât pơreăng kô tối nhên tâ tơdroăng mê:

-Ô ƀok thái pơkeăng Tơdroăng pâk vaccine hbrâ mơdât COVID-19 tung kong pơlê nôkố môi tiah lâi?

-Bok thái pơkeăng Phúc: Hdrối nah, kong pơlê Dak Lak ai kơxô̆ mơngế pâk vaccine hbrâ mơdât COVID-19 trum má 3, má 4  iâ, cho tung khu mâu kong pơlê ai mơngế pâk  iâ má môi lâp tơnêi têa la xua ai hnoăng hnê mơhno kơtăng khât dêi khu kăn Đảng kong pơlê, Vi ƀan kong pơlê, khu xiâm ngăn pơkeăng pơlât ƀă  tơdroăng veăng tơmâng dêi khu cheăng kăl kí, malối ing tơdroăng mơ-eăm dêi mâu kăn ƀô̆ kơvâ ngăn pơkeăng troh nôkố; kơxô̆ mơngế pâk hiăng hiăng hên iâ.

Riân troh lơ 15/8, kơxô̆ mơngế pâk trum má 3 hiăng châ 83,8%, trum má 4 hiăng châ 54,7%, kơxô̆ mơngế pâk trum má 3 a vâi hdrêng ing 12 hơnăm - 17 hơnăm châ 60,1%. Krê khu hơnăm ối nếo ing 5- 11 hơnăm kơxô̆ mơngế pâk trum má 2 nếo châ 23%.

Mâu tơdroăng xơpá klâi ki tơdjâk troh pâk lâp lu pâk vaccine hbrâ mơdât COVID-19 tung kong pơlê nôkố, ô ƀok thái pơkeăng?

Bok thái pơkeăng Phúc: Ki xơpá kân má môi dêi kuăn pơlê hâi môi tuăn, hâi vâ môi tuăn pêi pro tơdroăng kố. Xua kơxô̆ mơngế ki tâ COVID-19 tung kuăn pơlê a rôh pơreăng tâ tú má 4 hên, kuăn pơlê tối tiah kố mơngế tâ pơreăng tung châ hiăng ai trếo ki kâi trâng mơdât pơreăng. Pakĭng mê, hên ngế tối tiah kố, mâu tơdroăng châi ki ê pro tơdjâk troh klêi pâk ó tâ nếo tơdroăng ki châi dêi pơreăng mê ôh tá pâk. Ai mâu rơpŏng hngêi ki ‘nâ, ngin lăm mơhnhôk a hngêi 3, 4 hdroh la vâi xuân ôh tá vâ pâk.

Má péa nếo, tuăn tơmiât dêi kăn ƀô̆ ngăn pơkeăng, xua lăm pâk ukố umê vâi xuân xâu trâm tơdroăng xía vâ cho tơdroăng ki pro châi klêi pâk. Má pái tung pơla lăm nô̆ng djâ vaccine bú chiâng ‘măn tung pơla 30 hâi, klêi kơ’nâi 30 hâi tâng ôh tá pâk tâi kơxô̆ vaccine ối rơlối mê kô hvât tah, tung pơla mê, kơxô̆ kuăn pơlê nếo klêi pơlât xua tâ COVID-19 hên, hâi troh rôh ki pâk pơtối nếo.

Thăm nếo, khu vâi hdrêng ing 12 hơnăm troh 17 hơnăm drêng kal ai tơdroăng vâ môi tuăn dêi nôu pâ la hên mâu nôu pâ ôh tá vâ dêi kuăn tơná pâk ƀă mơnĕn tối hên tơdroăng vâ lôi, vâ pro mơdon. Môi tơdroăng ki ê nếo pro tơdroăng cheăng pâk vaccine trâm pá mê Dak Lak cho kong pơlê ki kân rơdâ, hdroâng kuăn ngo krâm, vâi hmâ lăm pêi chiâk deăng hơngế hngo, thăm nếo hlối koi tâm achêk châ plâ khế drêng troh rơnó tơvâ hên tơdroăng cheăng, tơdroăng mê pro pá ăm tơdroăng hnê tối xuân môi tiah lăm pâk a pơlê.

-Tung la ngiâ, kơvâ ngăn pơkeăng pơlât kô tơkŭm a mâu troăng rơhlâ ki lâi vâ rak tơniăn ‘na tơdroăng pâk, vâ châ pâk lâp lu vaccine, ô ƀok thái pơkeăng?

-Bok thái pơkeăng Phúc: Má môi, ngin pơtối tí tăng ‘nâi plĕng, pâ thế veăng tơmâng dêi mâu kăn, mâu khu râ, kơvâ cheăng, khu grup, ôh tá chiâng pơcháu hnoăng cheăng mê ăm to kơvâ ngăn pơkeăng. Kơvâ ngăn ‘na pơkeăng pơlât ngin bú tơkŭm pêi tơdroăng cheăng hmâ pêi rêm hâi tê, ‘na tơdroăng hnê tối, mơhnhôk kuăn pơlê lăm pâk cho hnoăng cheăng veăng ai mâu khu râ kăn ƀă mâu khu râ kơvâ cheăng, khu grup veăng hnê tối.

Má péa, cho tơrŭm ƀă kơvâ ngăn hnê hriâm vâ hnê tối ăm mâu nôu pâ hok tro tiah kố pâk vaccine cho hnoăng pêi ai pơxúa, tơdroăng cheăng pêi ki pơxúa dêi rêm ngế kuăn pơlê, rêm rơpŏng hngêi ƀă mâu hok tro vâ kâi mơdât pơreăng tung kuăn pơlê.

Xua pơreăng ki chiâng tơ-ê nếo cho BA.4; BA.5 mê kô mot tâ tú tung kong pơlê Dak Lak la lâi ôh tá ’nâi. Xua mê, tâng tung châ pin ôh tá ai trếo ki kâi mơdât pơreăng tung kuăn pơlê mơni kô tơlêi vêh tâ tú nếo pơreăng COVID-19. Tơdroăng pơkâ troh hâi lơ 30/8, kô châ pêi tiô pơkâ ki Chin phuh, Khu xiâm ngăn pơkeăng pơlât pơcháu vâ tơniăn châ lâp lâp lu vaccine ăm kuăn pơlê ing 18 hơnăm tơngi klêng châ 80%, khu mâu ngế ing 12 hơnăm troh 17 hơnăm châ lối 70%, pâk klêi trum má 2 ăm khu vâi hdrêng ing 45 hơnăm troh 11 hơnăm, tơniăn tơdroăng lăm troh a hngêi trung hriâm, ví ki vêh tâ tú nếo dêi pơreăng COVID-19 tung hngêi trung hriâm.

Thu Huế - Đình Thi chêh

Gương tơplôu ƀă tơbleăng