VOV4.Xơ Đăng - Châi hrê cho môi túa pơreăng êi rơtốu rơ-iêo xua ki ‘mêi dêi trực khuẩn châi hrê ối tung tơnêi, tung têa, mot tung châ chăn kuăn mơngế ing tíu ki tro rong. A mâu ngế ki râ, ngế ki tro pơreăng mê mơni kô hlâ. Xua mê tâng ôh tá mơhúa tro rong, ngế ki tro pơreăng kal rak ngăn tíu ki tro rong tro túa pơkâ vâ kơdroh iâ ki tro châi hrê.

Tiô riân ngăn, rêm hơnăm, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên tơdah xo pơlât ăm dâng 10 – 15 ngế tro pơreăng châi hrê. Malối, hơnăm 2019, kơxô̆ ngế tro pơreăng châi hrê mot pơlât tung hngêi pơkeăng troh vâ chê 40 ngế. Tiô mâu ƀok thái pơkeăng pơlât kơbong Truyền nhiễm, ai hên mâu ngế ki tro pơreăng kố ôh tá ‘nâ ‘na pơreăng châi hrê xuân môi tiah tơdroăng ki rơ-iêo dêi ngế ki tro pơreăng mê drêng tro rong hmâ ôh tá vâ tơmâng, pơlât dêi tíu ki tro rong. Mâu tíu ki tro rong maluâ gá kŭn la tâng ôh tá ‘nâi túa ki pơlât kô pro vi khuẩn châi hrê tơ’lêi châ mot.

Tung môi hdroh pêi dêi kơdrum, pôa Hoàng Văn Hậu (70 hơnăm) a tơring Čư̆ Jut, kong pơlê Dak Nông tro tơkâng loăng pâk a mâ chiâng lo mơheăm. Hlo tíu ki tro rong gá kŭn mê pôa Hậu ôh tá vâ tơmâng. To lâi hâi kơ’nâi, drêng hlo tung châ tơbrêi, rơlâi, ôh tá kâi hiâm, keăng ôh tá chiâng há, ôh tá kâi kâ kế, mê rơpŏng nếo djâ pôa lăm troh a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên khăm ƀă châ pơkâ thế mot pơlât tung hngêi pơkeăng a kơbong Truyền nhiễm.

Ngoh Hoàng Văn Vận, kuăn kơnốu pôa tối:

“Á djâ pâ á lăm hngêi pơkeăng khăm mê ƀok thái pơkeăng tối tro pơreăng châi hrê. Sap ing hdrối nah tá hâi hlo ngế ki tro pơreăng châi hrê, xuân ôh tá ‘nâi túa pơreăng kố gá môi tiah lâi. Mê nôkố lăm a hngêi pơkeăng ƀok thái pơkeăng tối nếo ‘nâi. Á hlo túa pơreăng kố gá rơ-iêo khât. Xua pin ôh tá ‘nâi tro pơreăng châi hrê, lăm khăm gá hiăng hrá mê pơreăng gá hiăng râ môi tiah kố.

Ngoh Cao Việt Thành (40 hơnăm) a tơring Krông Pač, kong pơlê Dak Lak xuân athế pơlât ton hâi a kơbong Truyền nhiễm xua tro pơreăng châi hrê râ. Jâ Vũ Thị Qúy, nôu ngế ki tro pơreăng ăm ‘nâi, kuăn kơnốu gá tro pơreăng, drêng ‘nâ chiâng khăng kơbrĕn. Tung môi hdroh ngoh tro tro pơreăng, ôh tá mơhúa tro rong a ko, lo mơheăm. To lâi hâi kơ’nâi, ngoh Thành tâ khăng a keăng, ôh tá chiâng kâ, chêng xuân khăng, ôh tá chiâng prôk lăm. Rơpŏng tô tuăn khât ƀă rĕng djâ ngoh troh a hngêi pơkeăng. Akố, ƀok thái pơkeăng ăm ‘nâi ngoh tro pơreăng châi hrê ƀă dế tung tơdroăng ki râ.

Jâ Vũ Thị Quý khéa hơ’nêng tối:

“Drêng lăm a hngêi pơkeăng, mâu ƀok thái pơkeăng vâi ngăn krâu khât ƀă tơbleăng ăm rơpŏng hngêi muăn tro pơreăng râ khât. Ngin kơdrâ la xuân ôh tá chiâng pro tiah lâi bu ‘nâi to hmâng rơkong ƀok thái pơkeăng tối, mơ-eăm rak ngăn dêi kuăn. Pơlât troh nôkố hiăng châ 8 hâi la muăn xuân tá hâi xông. Ing tơdroăng kố, châ mâu ƀok thái pơkeăng hnê tối ‘na tơdroăng ki pâk vaccine châi hrê á nếo hlê ‘na pơreăng. Nah drêng muăn ối tơxĭn tá hâi ai tơdroăng ki pâk vaccine châi hrê mê ôh tá châ pâk, rơpŏng hngêi xuân ôh tá vâ tơmâng mê pơreăng chiâng rơ-iêo môi tiah kố”.

Châi hrê cho túa pơreăng ki êi rơtốu rơ-iô, kơxô̆ ngế hlâ hên xua ki rơdêi dêi trực khuẩn châi hrê bro. Trực khuẩn kố ai inâi khĕn cho Clostridium tetani, mot tung châ ing hbáu ki tro rong. Sap ing tíu ki tro rong, ki ‘mêi xua trực khuẩn Clostridium tetani mơ’no kô tơdjâk lâp châ, pro ‘mêi troh ngoâ, troăng kơxái hveăn xiâm a ngôa, chiâng khăng ƀă mơni kô rĕng hlâ. Mâu ngế ki tro châi hrê hmâ tơkŭm hên a kơpong thôn pơlê, malối cho mâu tíu ki ai kơxô̆ ngế pâk vaccine iâ.

Ƀok thái pơkeăng Phạm Hồng Lâm, ngế ki pơkuâ kơbong Truyền nhiễm Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, ăm ‘nâi:

“Tung la ngiâ, hmâ 3, 4 khế vâ chê têt cho rôh pơreăng châi hrê tâk hên. Mâu ngế ki tro pơreăng châi hrê ki hên cho mâu ngế ki pêi cheăng ôh tá châ pâk vaccine hbrâ mơdât châi hrê, mâu ngế ki tro rong, a kéa ai hbáu, tro hblâk kơđinh, tơlêa xua pêi cheăng, lơ xua loăng pâk ƀă kuăn pơlê ôh tá ‘nâi túa ki rak ngăn tíu ki tro rong ƀă ôh tá lăm pâk mơheăm mê kô chiâng tơdjâk troh pơreăng châi hrê”.

Tiô ƀok thái pơkeăng Phạm Hồng Lâm, châi hrê cho túa pơreăng ki rơ-iêo, mơni kô mơnhâu troh châ chăn drêng lâi ôh tá ‘nâi, gá tơ’lêi tâ tú mê tơdroăng ki hbrâ mơdât cho tơdroăng ki kal khât vâ rak vế ivá ƀă châ chăn dêi tơná. Nôkố, pâk vaccine châ ngăn cho tơdroăng ki kal má môi vâ hbrâ mơdât châi hrê. Ai hên túa vaccine ăm rêm ngế, tá vâi hdrêng ƀă vâi kơdrâi dế mơ-êa mê bô bố xuân chiâng vâ pâk vâ hbrâ mơdât pơreăng ki rơ-iêo kố.

Mơhé cho pơreăng ki hmâ trâm ƀă rơ-iô la hên ngế hâi ‘nâi pơreăng ki kố. Vâ tối ăm ‘nâi tơ’nôm ‘na pơreăng mê xuân môi tiah túa hbrâ mơdât pơreăng mê, Khu chêh hlá ‘na tơdroăng mê hiăng tơpui ƀă ƀok thái pơkeăng Phạm Hồng Lâm, Ngế pơkuâ ngăn khoa truyền nhiễm cho kơvâ tâ tú pơreăng dêi hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên.

-Pâ phep ƀok thái pơkeăng tối ăm ‘nâi xiâm pơreăng châi hrê?

Ƀok thái pơkeăng Phạm Hồng Lâm:  Ton rôh nah vâi ngăn pơreăng châi hrê cho môi tung mâu pơreăng ki pá pơlât prêi, thăm nếo ôh tá chiâng vâ pơlât. Laga, ing khu xiâm ngăn pơkeăng pơlât Việt Nam ai troăng rơhlâ pơkâ thế pâk pơkeăng mơdât pơreăng a vâi hdrêng, vâi kơdrâi ki dế mơ êa mê pơreăng châi hrê hiăng kơdroh hên. Laga, rêm hơnăm xuân ối hlo mâu ngế ki tâ tú pơreăng châi hrê mot pơlât a hngêi pơkeăng.

Maluâ mơhé hbrâ mơdât krâu khât, xiâm ki mơdât tro há la pơreăng châi hrê kô tâ tú ing ngế kuăn ngá ki nếo ai sap ing kot mâ xuân ối hlo. Tiô riân ngăn a Khoa Nhi (hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên), rêm hơnăm ai dâng 6 troh 8 ngế tro pơreăng châi hrê a vâi hdrêng nếo kot mâ thế pơlât. A mâu ngế hiăng kân, rêm hơnăm tâng riân ai dâng 8 troh 15 ngế. Hmâ hlo pơreăng châi hrê gá rêh ối tung hyôh kong prâi a tơnêi, a prêi, lâp lu pa gong môi tiah kuăn kiâ ki kŭn mâ ôh tá xáu hlo ối rêh kum ăm vi khuẩn kâi trâng ƀă kong tô, tô pơ oh, trếo ki kơdế pơreăng.

Drêng mot tung châ mơngế ing tíu pin tro hbáu rong, tâng tíu tro hbáu rong mê ôh tá châ xếo krúa pik pơkeăng kuăn kiâ ki kŭn mê kô mot a mê ah gá rêh rơdêi rế hên, klâ xoăng dêi pó, mơ’no trếo ‘mêi pro chiâng ai pơreăng châi hrê.

-Pơreăng châi hrê hmâ mơhno ăm pin hlo môi tiah lâi ƀă túa tơdroăng pơlât ti lâi, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Phạm Hồng Lâm: Ăm hlo apoăng, nhên khât drêng tro châi hrê khăng a keăng, má péa nếo châi tung hơ’nêh, má pái ăm hlo kơdrâ rơxá, má 4 ngế ki mê ‘nâi to gá hiăng tro rong nah ƀă ôh tá châ pơlât tro tơdroăng mê hâi ăm hlo tâ tú, tơkéa vâ tối hâi pâk pơkeăng hbrâ mơdât. Ƀă mâu ngế hiăng kân tro pơreăng châi hrê kố tung pơla pơlât gá pá puât, pá kâi tối. Kơxô̆ mơngế ki hlâ tơdjuôm dêi hngêi pơkeăng pơlât a râ xiâm ai dâng 5%. Pơreăng châi hrê cho pơreăng ki rơ-iô ó, pá vâ pơlât prêi. 

Tối ‘na tơdroăng pơlât hiăng ai pơkâ hnê pơlât dêi khu xiâm ngăn pơkeăng pơlât. La ga tơdroăng séa ngăn kơdrâ mê ƀă mơdât ki lơ ôh pá kâi hiâm xuân cho ki xiâm vâ mơngế ki châi hrê mơdât ki lơ pro kơdrâ mê ngế ki châi hrê kô ôh tá ai tơdroăng ki ôh tá tŭm ô-xy ƀă pơlât tâi tâng mâu tơdroăng ki pro chiâng châi ki ê drêng tro châi hrê. Túa pơlât dêi thái pơkeăng cho kal khât drêng pơlâ mâu ngế ki tro châi hrê.

-Kal thế pro ti lâi vâ ví tro châi hrê, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Phạm Hồng Lâm: Vâ ví tro châi hrê tơdroăng ki kal má môi cho thế xếo lĕm tíu tro rong, tro hbáu ƀă pâk pơkeăng hbrâ mơdât châi hrê.  Xếo i lĕm pik tíu tro rong tro hbáu cho klêi tro rong kuăn pơlê thế ‘nâi xếo lĕm tíu ki rong mê ƀă têa krúa, klêi mê xếo ƀă ô-xy già,  ƀă vâ ăm phuâng châ hyôh, ôh tá ăm pik kế ki klâi a tíu ki tro rong. Drêng tíu tro rong hiăng phuâng, vi khuẩn châi hrê kô ôh tá châ rêh, mâu tíu tro rong rế xi rế rơ-iô xua châi hrê cho túa vi khuẩn ki ôh tá vâ ƀă hyôh, tơkéa vâ tối gá rêh ôh tá kal ô-xy, ai ô-xy gá hlâ.

Xua mê, pin thế pro ăm ai ô-xy mê vi khuẩn nếo hlâ. Tơdroăng pêi pro tro ‘na xếo i lĕm tíu hbáu rong kô ôh tá tro châi hrê tơ’nôm ƀă pâk môi trum trếo ki vâ mơjiâng chiâng mơheăm. Drêng ăm hlo rôh apoăng môi tiah khăng a keăng, pro pá vâ há, tro rong tung châ mế thế lăm pôu a hngêi pơkeăng vâ châ khăm ngăn vâ ‘nâi tơdroăng châi vâ teăm pơlât tơdrêng. Á xuân hnê tối tiah kố thế lăm pôu khăm pơlât a hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, ôh tá êa mot pôu khăm a hngêi pơkeăng cheăm, tơring mê athế mot a hngêi pơkeăng kân hlối vâ teăm pơlât tơdrêng, xua pơreăng ki mê ga rĕng pro châi râ, rơ-iô ó.

-Mơnê kơ ƀok thái pơkeăng!

Thu Huế-Đình Thi/VOV Tây Nguyên/Tơplôu: Gương - Kataringa Nga