Tiô kơxô̆ ki chêh xo ing khoa Dinh dưỡng, Tíu xiâm Hbrâ mơdât châi tamo Dak Lak, hơnăm 2022, ai 1.508 ngế vâi hdrêng châ séa ngăn ‘na tơdroăng trếo piê, tung mê ai 786 ngế vâi hdrêng cho kơnốu, 722 ngế hdrêng kơdrâi; kơxô̆ ngế tro krĭn ƀă ki hngăm tiô hơnăm ai 18,3%; tro krĭn ‘na ki ‘nhông tiô hơnăm ai 28,3%. Tro krĭn a vâi hdrêng ki kŭn tơdjâk ó ƀă ton troh tơdroăng xông kân a vâi hdrêng, malối tơdjâk ó troh tơdroăng rêh ối tung la ngiâ ‘na xo ah hmôi.

Muăn H’K.N a cheăm Ea Uy, tơring Krông Pač, châ 9 khế la bu hngăm 6 kg ƀă kŭn tâ hên tâng vâ pơchông ƀă vâi hdrêng ki rơtế hơnăm ƀă muăn. Muăn  H’K.N dế koi pơlât a Khoa Nhi tổng hợp – Hngêi pơkeăng kơpong Tây Nguyên. Nôu muăn tối ăm ‘nâi, drêng kot mâ nah muăn hngăm troh 3,4kg, hlo chía piê kân. Sap ing muăn châ pái khế, muăn hmâ tơngê ƀă tro mâu pơreăng ki ê tơdjâk troh troăng hiâm ƀă troăng klêa, ôh tá vâ kâ kế, ôh tá păng kân mê hmâ mot pơlât tung hngêi pơkeăng đi đo. Mâu ƀok thái pơkeăng ăm ‘nâi muăn tro krĭn kơlo ki râ, tâng ôh tá rĕng pơlât mơni kô chiâng trâm tơdroăng ki tơdjâk troh ki xông kân ton xŏn ăm muăn. Nâ H Cúc Niê, nôu muăn H’K.N tối:

“Muăn ôh tá vâ âu. Châ 3 khế mê muăn hmâ châi tamo, ôh tá păng kân, hmâ tơngê hmân, kơ-o, ôh tá kâ, rế hía rế hlo muăn rơlâi tơbrêi, ôh tá kâ. Rơpŏng djâ muăn lăm khăm ƀok thái pơkeăng tối ‘mêi troăng hiâm, êi xôu. Ôu hên pơkeăng la ôh tá hlo chía. Hdrối mê, nôu muăn ai djâ lăm Sài Gòn khăm mê ƀok thái pơkeăng ăm ‘nâi muăn rế tro krĭn, rế tro ‘na troăng klêa. Nôkố muăn dế tơngê, kơ-o mê athế mot pơlât a Hngêi pơkeăng kơpong Tây Nguyên”.

Tiô ƀok thái pơkeăng Chuyên khoa I Nguyễn Hoàng Linh – Khoa Nhi tổng hợp, Hngêi pơkeăng kân Kơpong Tây Nguyên, ai hên xiâm kối bro hdrêng chiâng tro krĭn, tung mê, ai 3 tơdroăng ki xiâm: mê cho hdrêng hmâ tro mâu pơreăng mơ-êi rơtốu môi tiah êi xôu, châi klêa, drêng tro mâu tơdroăng tamo kố mê vâi hdrêng kô ôh tá vâ kâ kế tâng pơchông ƀă ôh tá tro, kâ kế la ôh tá mot tung châ ƀă ôh tá chiâng kân; vâi hdrêng tro châi ‘na plâi nuih sap ing tơxĭn lơ mâu tơdroăng châi tamo ki chiâng ai ngế ki kố troh ngế ki ê môi tiah Down, mâu tơdroăng ki châi a keăng; mâu vâi hdrêng ki kố kot mâ mê ivá rơdêi, hngăm tâng pơchông tung pơla péa hơnăm, laga tung pơla păn rak ai môi tơdroăng ki kâ ôh tá tro môi tiah: vâi hdrêng rĕng kâ tâ pơkâ lơ kâ hrá tâ pơkâ, lơ kâ kế iâ tâ ôh tá ai tŭm trếo piê tung mâu rôh kâ mê ngế hdrêng ki mê kô ôh tá ai tŭm đạm lơ mâu khoáng chất ki kal ăm tơdroăng ki chiâng kân. Ƀok thái pơkeăng Chuyên khoa I, Nguyễn Hoàng Linh – Khoa Nhi tổng hợp, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, ăm ‘nâi:

“Vâ hbrâ ví tro krĭn a vâi hdrêng, mâu nôu pâ kal mơ-eăm ăm vâi hdrêng âu tôu nôu tung pơla 6 khế, ăm vâi hdrêng hriâm kâ tro rôh ƀă tro túa, kâ kế kâ ki ai hên trếo piê lĕm, ăm vâi hdrêng rĕng kâ xo xo ƀă tŭm khu kế kâ, môi tiah: đạm, xik, piê, Vitamin D, mâu khoáng chất. Tơ’nôm mâu Vitamin ki vâi hdrêng ôh tá ai tung châ môi tiah Vitamin A, Vitamin D, mâu khoáng chất sắt, kẽm. Vâi hdrêng kal châ ôu pơkeăng kơdê tâng ‘măng tiô khế pơkâ cho 6 khế 1 hdroh. Mâu vâi hdrêng ki tro krĭn mê kal ai tơdroăng păn roăng phá tâ, rak vế ăm hơtôu a rơnó hngíu, pôi tá ăm hdrêng châ hrik ngoi hat, pôi tá ăm hdrêng tro hrik hyôh ‘mêi, pâk tŭm vaccine vâ hbrâ mơdât mâu pơreăng môi tiah êi xôu, châi klêa. Tơdroăng ki kal má môi mê nôu pâ athế séa ngăn ki hngăm ƀă ki ‘nhông xŏn ăm vâi hdrêng, iâ hlái tung pơla 3 khế vâ séa ngăn mơnhên tối ‘na trếo piê lĕm ăm vâi hdrêng tiô túa ki rĕng má môi”.

Tâng vâi hdrêng tro krĭn la ôh tá rĕng châ pơlât ƀă pơlât tro túa mê ki kâi trâng kô chiâng kơdroh. Drêng ki kâi trâng ƀă mâu pơreăng kơdroh mê vâi hdrêng ki mê kô tơ’lêi tro mâu tơdroăng ki châi tamo kâ̆p tĭnh, pro vâi hdrêng mê chiâng ôh tá vâ kâ kế, kâ kế la ôh tá mot tung châ, ing mê, pro vâi hdrêng mê ôh tá kân ƀă tro krĭn, gá bro chiâng môi tơdroăng ki trâm đi đo. Châi tamo ‘na êi rơtốu cho xiâm kối chiâng bro krĭn, cho rôh ki tơ’lêi hlâu vâ vi khuẩn lơ virus bro chiâng ai pơreăng.

Sap ing dế mơ-êa troh drêng hdrêng châ 2 hơnăm cho hneăng ki kal vâ mơnhông ‘na châ chăn ƀă ‘nhông xŏn. Pakĭng mê, tâng vâi hdrêng mê tro krĭn mê vâi ối kal ai mâu sắt, kẽm. Tơdroăng mê tơdjâk troh kơlo ki rơkê (IQ) dêi ngế hdrêng tung xo ah hmôi.

Tro krĭn gá tơdjâk ‘mêi ăm vâi hdrêng, vâi hdrêng ki tro krĭn kô ôh tá chiâng kân ‘na châ, ôh tá hlê plĕng tuăn ngoâ, pro vâi hdrêng châ hrế, kŭn, tuăn ngoâ ôh tá hlê plĕng, hriâm xuân ôh ti rơkê. Xua mê, drêng hlo vâi hdrêng ôh tá vâ kâ kế, châ chăn hrế, ‘nhông ôh tá xŏn tâng pơchông ƀă vâi pú ki rơtế hơnăm, kéa péa ngiât ƀă hên ki ê, lơ vâi drêng nhôm mâu tơdroăng ki lâi, nôu pâ athế djâ vâi hdrêng mê troh tíu khăm pơlât vâ châ khăm tơdrêng. Ing mê, ƀok thái pơkeăng kô tối xiâm kối chiâng tro krĭn, ing mê ai túa pơlât tơtro.

Vâ hlê nhên tâ ‘na trếo kơhiâm a hdrêng, kơ’nâi kố cho tơdroăng tơpui tơno ƀă Ƀok thái pơkeăng chuyên khoa I Nguyễn Hoàng Linh - Khoa Nhi tổng hợp, Hngêi pơkeăng kân Kơpong Tây Nguyên.

-Ô ƀok thái pơkeăng, pro ti lâi vâ châ ’nâi vâi hdrêng tro krĭn ôh tá păng kân?

 -Ƀok thái pơkeăng chuyên khoa I Nguyễn Hoàng Linh: Vâi hdrêng krĭn ôh tá păng kân ai hên tơdroăng ki ăm hlo, hmâ hlo vâi hdrêng ki mê ôh tá vâ kâ kê̆, kâ ôh tá lŏn iâ xah hêi tâ tâng vâ pơchông vâi hdrêng ki ê, kéa péa ngiât, ôh tá ai mơheăm ƀă malối pro hrá hŭn hnĕng, xâk tơlui hên, hrá chiâng prôk, ôh tá vâ xah prôk xah kơtâu, hmâ hlo ‘nâi hía ki tro gá troh hơnăm ki mê hdrêng thế hiăng chiâng ‘nân, chiâng prôk, la hdrêng ki krĭn mê hâi chiâng tâng ƀă hâi chiâng prôk.

Mâu vâi hdrêng ki krĭn tá păng kân châ ôh tá hngăm ‘nhông ôh tá xŏn tung pơla 3 khế, hmâ to tơngê tro tơdroăng châi ki kố ki mê. Laga, vâ ‘nâi nhên kơlo hdrêng tro krĭn mê mâu nôu pâ thế ngăn a kơ ƀăng chêh  pơxá túa trếo kơ hiâm tiô Khu xiâm ngăn pơkeăng Lâp plâi tơnêi chêh tối châ hngăm tiô kơ hơnăm, ‘nhông xŏn gá tiô kơ hơnăm,  châ hngăm lơ hiâ gá tiô kơ ‘nhông xŏn lơ ôh. Krê a vâi hdrêng pá xôp 5 hơnăm mê kô chiâng ngăn a kơlo ki tơvó dêi pâu kŏng vâ tối tơdroăng hôm krĭn a vâi hdrêng .

-Tơdroăng pơlât vâi hdrêng tro krĭn tá păng kân mê thế pro ti lâi?

-Ƀok thái pơkeăng chuyên khoa I Nguyễn Hoàng Linh: Tơdroăng pơlât hdrêng krĭn ôh tá păng kân cho tơdroăng ki xơpá má môi, xua hâi khế pơla pơlât mê gá ton ƀă kal thế nôu pâ mơ-eăm khât ‘nâng yôh, drêng pơlât hdrêng krĭn tá păng kân ngăn tiô vâi klâ xoăng kơlo ki râ lơ ôh, tâng mâu vâi hdrêng tro krĭn ó tá păng kân lơ krĭn hlối ou, rơtốu lơ hdrêng dế trâm tơdroăng ôh tá tơdâng tơ’mô trếo khoăng tung châ, kơdroh mơheăm, mê hdrêng thế pơlât koi a hngêi pơkeăng vâ châ khăm pơlât tro tiô pơkâ 10  tơdroăng pơlât.

‘Na vâi hdrêng a kơlo krĭn, ôh tá păng kân la ôh ta ’nhó râ mê  thế pơkâ ăm hdrêng kâ tơ’nôm. Ƀă hdrêng pá xôp 6 hơnăm mê têa tôu ro cho têa ôu ki xiâm dêi vâi hdrêng, ăm vâi hdrêng châ âu tôu nôu tiô gá vâ ôu  tá kơmăng. Tâng ngế nôu mê ôh tá bê tŭm têa tôu nôu kô chiâng ăm hdrêng ôu têa tôu tiô kŏng thức kâ, ƀă ai tŭm 4 khu kế kâ ki ai trếo đạm, xik, trếo pik, Vitamin ƀă kơchâi.

-Mơnê kơ ƀok thái pơkeăng.

Mơ’nui tơdroăng hâi kố, pin rơtế hmâ mâu tơdroăng hnê thối thế tơtrŏng vâ hbrâ mơdât xía vâ rong râ a vâi hdrêng:

-Hbrâ mơdât kơtong: Bo hngêi thế pro ai kế hding, kế tât, pro péa tât a ko ƀă mơ’nui kong drêng ai vâi hdrêng pá xôp 6 hơnăm. Kông thế pro kế tât péa pâ krá kak vâ tơniăn ăm vâi hdrêng pôi tá châ mot lo lơ xah hếo. xo gât ki ôh tá hliâk vâ lêk pro trêi tung veăng hum, troăng tung hngêi, a plông.

-Hbrâ mơdât lơ tro mâu tơmeăm ki heăn ki ‘nhíu: Thế xo ‘măn i lĕm mâu tơmeăm ki heăn ki ‘nhíu, môi tiah (hơkê, kơnêp), mâu tơmeăm xúa tung pêi cheăng (‘nêk po klâng chêk, ‘nêk pơchoh chêk, vê̆o, ki pôe kế ƀă hên ki ê) tung kế kơtúa, tung kơhôp kơƀăng ki toi ƀă kong thế ‘măn hơngế ing vâi hdrêng châ pêi lơ a hnôu thế ai khuă vâ pôi ta tro rong râ ăm hdrêng; pơxi mâu víu ki ‘nhíu pakĭng kơƀăng drêng hngêi ai vâi hdrêng pá xôp 6 hơnăm.

-Hbrâ mơdât tro hơ-ou: Rak tơniăn krúa kế kâ, pôi tá lôi hdrêng kâ mâu kế kâ ki xú ŭm, hiăng phong. Thế ai kơtuh pơkeăng ‘măn a tíu ôh tá ăm vâi hdrêng pá xôp 6 hơnăm châ pêi. Mâu kế ai trếo môi tiah têa kơxăng, têa châu, pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong mâu pơkeăng, trếo kơdê mâu hmui, kế chiâng tah xut ki kố ki mê ƀă kơƀŏng roh, kơbŏng hum thế ‘măn tung hnôu thế khuă pôi tá ăm vâi hdrêng châ pêi.

-Hbrâ mơdât puih, mơdât on tro tơhrik hrik: Kơxái on tơhrik thế pong pro tung mơnât, tâng ôh pro thế ai kế ki klâp krá, tơniăn; mâu kŏng tak on tơhrik ki vâ tiê mơ’no, cầu chì, tíu tơdjêp, pơklêp, tiê on tơhrik thế pro a ‘ngêi ôh tá ăm vâi hdrêng 6 hơnăm châ pêi, thế ai kơhôp vâ kring vế lơ klâp kơlâp ăm tơniăn.

Mâu kơnoh on thế pro krê, tâng ôh thế pro ai péa tât, tâng ôh khuă vâ ngế hdrêng pá xôp 6 hơnăm pôi tá châ pê on, pôi ta pê kơƀin gas. Pôi tá ăm vâi hdrêng pá xôp 6 hơnăm hum tung veăng hum môi ngế, thế tơpâ kơƀin têa ki pé tô hngíu tâng ôh tá xúa.

-Hbrâ mơdât klâk têa: Rak tơniăn a long têa, tíu hdoăng têa, tíu trâu, troăng cho mơ’no têa tung kơpong rơtâ tá hngêi thế ai kơnâng pro i krá vâ vâi hdrêng pôi tá prôk a chê. Têa kloh, Tíu hdoăng têa lơ mâu tơmeăm xúa hdoăng têa ki ê thế ai kơlâp klâp tơniăn; pôi tá ăm vâi hdrêng pá xôp 6 hơnăm hum môi ngế tung kế dâ têa hum.