Ôh tá chiâng ối tơniăn cho mâu tơdroăng prôk, lăm pêi ki kố ki tá luâ kơlo. Ngế hdrêng ki mê ôh tá chiâng ối tơniăn môi tíu. Tơdroăng ki ôh tá chiâng ối tơniăn dêi ngế hdrêng tung ai tá: Hmâ chêng kŏng ôh tá chiâng tơniăn hêng vâ xo, pêi ki kố ki tá; tung lâm ôh tá vâ ối môi tíu ki gá ối lơ a mâu tíu ki ê hía; hmâ kơtâu lơ hếo tíu kố tíu tá, tá mâu tíu ki ôh tá chiâng phêp hếo; trâm xơpá drêng xah hêi drêng xah tơniăn môi tíu; hmâ lăm ngi kố ngi hía; tơpui hên, lơ kơdrâ tiâ mâu rơkong kơ-êng ki ôh tá tơkôm troh kơ-êng tâi; ôh tá vâ tơkôm troh rôh tơná xah hêi lơ roê tơmeăm; lơ hmâ pro mơdât lơ kơdrâ ối pơtăng tung mâu ngế ki ê.

Muăn K.H a tơring Krông Bông, kong pơlê Dak Lak maluâ hiăng 5 hơnăm la tơdroăng ki tơpui ƀă muăn xơpá khât. Drêng hnê muăn môi tơdroăng ki klâi ‘lo, muăn hmâ ôh tơmâng ƀă ôh tá mơeăm vâ hmâng tâi. Drêng ‘nâ dế ‘nân a kơƀeăng hriâm, muăn hmôu lo xêh pa gong ôh tá êa pâ phêp cô yăo. Nâ Nguyễn Ngọc Tường (nôu măn K.H) tối:

“Drêng hlo muăn ôh tá vâ chiâng tơmâng tâ mâu muăn ki ê tơmiât muăn gá rơkê hlê tâ mâu vâi muăn ki ê, ôh tá tơmiât gá tro tamo. Kơ’nâi kố drêng muăn châ 5 hơnăm, á nếo tăng ‘nâi, mot tung măng tăng ‘nâi mê ‘nâi kố cho chứng rối loăn ki ôh tá chiâng ối môi tíu ƀă djâ muăn lăm Sài Gòn khăm, ƀok thái pơkeăng xuân ăm ‘nâi muăn tro tăng đô̆ng ôh tá chiâng vâ tơmâng, ôh tá chiâng ối tơnăn môi tíu, lơ hêng hôu, pơlât akố châ 6 khế mê pơ’lêh vêh a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên”.

Môi tiah ngế ki ê nếo cho muăn A.T 3 hơnăm a tơring Dak Mil, kong pơlê Dak Nông. Rơpŏng muăn ăm ‘nâi, sap ing rôh kot mâ troh muăn châ 2 hơnăm hlo mơnhông lĕm. La troh drêng châ 3 hơnăm muăn lăm hriâm mầm non mê pơxiâm hlo mâu tơdroăng ki ôh tá chiâng loi, muăn ôh tá vâ tơmâng mâu tơdroăng ki cô yăo hnê, hmâ hlo pêi pro mâu tơdroăng ki tơviah, rơ-iêo.Pôa Nguyễn Văn Tâm, pôa ‘na nôu muăn A.T ăm ‘nâi:

“Cô yăo thế lăm hngêi pơkeăng khăm ăm muăn, ngăn muăn môi tiah ngế ki ôh tá chiâng loi. Xua á pei chiâk ôh ti hlê klâi hmôu pơ hlo muăn gá kơtâu, kơ’nŏng dêi châ, tơmiât ivá rơdêi mê hlo phiu. Ối a hngêi jâ gá tối, thế gá hmâng la ôh tá tơkŭm pêi. Thế xo kế ki kố gá xo kế ki ê lơ prôk lôi ôh tá vâ hmâng, hiăng 5 hơnăm la tơpui tá hâi chiâng ôh, bu chiâng ê̆, xo”.

Bu riân krê 10 khế hơnăm 2023, khoa Nhi tổng hợp, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên hiăng khăm ƀă pơlât ăm lối 80 ngế hdrêng ki ối xêh môi ngế, tung mê, chứng rối loăn tăng đô̆ng châ 15%.Ki hên hdrêng troh khăm tung tơdroăng ki ôh tá vâ hmâng rơkong nôu pâ tơpui, thái cô hnê, hiâm tôu, ôh tá chiâng vâ hmâng ‘nân ối môi tíu, hêng vâ pêi pro tiô tơná vâ. Maluâ tá hâi ai xiâm kối nhên pro chiâng ai chứng tamo tăng đô̆ng, laga mâu khu ki hriăn ‘na khoa hok hlo tiah kố, mơni túa tamo kố cho tơdroăng ki tơdjâk pơla gen ƀă tơdroăng rêh ối tơdjâk troh ki mơnhông hiâm mơno dêi ngế hdrêng. Pakĭng mê, ngế nôu ôu hat, ôu drôu ƀiĕr, hiâm mơno ôh tá tơniăn lơ mâu mâu trếo ki chiâng nghiĕn ki ê tung pơla mơ-êa; ngế hdrêng kô kot mâ ôh tá tro khế, hiâ, ôh tá lĕm a kơpong ko drêng kot ƀă hên ki ê xuân mơni kô cho tơdroăng ki tơdjâk troh tăng đô̆ng a vâi hdrêng. Ƀok thái pơkeăng Phan Thị Hồng Hạnh – Chuyên viên âm hưởng trị liệu, khoa Nhi tổng hợp Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên ăm ‘nâi:

“Nôkố tơdroăng ki ôh tá chiâng ối tơniăn môi tíu a hdrêng trâm hên, rơpŏng hngêi mâu vâi muăn pơxiâm tơmâng ngăn troh ivá kuăn tơná tâ, tơkéa vâ tối kal djâ muăn lăm khăm tơdrêng hlối drêng hlo môi tiah ôh tá chiâng ối tơniăn môi tíu luâ kơlo vâ kum ngế hdrêng mê rĕng hmâ tơrŭm ƀă pơlê pơla. Tơdroăng ki ôh tá ối tơniăn môi tíu kơdroh tơdroăng ki tơmâng tối châ klâ bro 2 kơlo hơnăm, hơnăm pá xôp 6 hơnăm vâi pơlât ƀă tơdroăng ki veăng pêi pro mâu tơdroăng ƀă ngế hdrêng, hơnăm lối 6 hơnăm kô ôu pơkeăng hlối veăng pêi tung mâu tơdroăng pêi dêi ngế hdrêng. Veăng pêi mâu tơdroăng cheăng akố gá ai hên túa, pơtih veăng tâp pêi ƀă ngế hdrêng môi tiah veăng xah hêi vâ ai troăng tơleăng ivá mơdât to hếo, kơtâu chêng, kơtu ƀâ long klêi mê ăm ngế hdrêng mot tung chôu hriâm mê ngế hdrêng mê hiâm mơno gá kô tơniăn tâ”.

Tâng hdrêng mê tro ôh tá chiâng ối tơniăn môi tíu tung hên hơnăm ki ôh tá ‘nâi hlo ƀă pơlât mê mơni ngế hdrêng mê kô trâm rối loăn ‘na nâl tơpui, hrá ‘nâi tơpui, tơpui kơât, ‘na ki hlê ƀă tơpui ôh tá chiâng. Ngế hdrêng mê kô ôh tá chiâng hmâ ƀă tơdroăng ki bâ eăng, idrâp chuât, ôh tá chiâng koi hlâk drêng tâng mâu idrâp chuât, kơdrâ riu a măng dế.Ngế hdrêng mê hlo kơxiêp kơmiê drêng ối, tơpui ƀă mâu vâi pú lơ xơpá vâ hmâng, ôh tá teăm hlê plĕng rơkong hnê lơ mâu tơdroăng pơkâ thế dêi tung mâu rôh bro ƀai.

Mâu ƀok thái pơkeăng chuyên khoa pơchân drêng nhôm hdrêng mơni kô ai tamo ki ôh tá chiâng ối tơniăn môi tíu, ôh tá vâ tơmâng, nôu pâ kal djâ muăn lăm khăm chuyên khoa vâ ƀok thái pơkeăng mơnhên tối ƀă mơjiâng túa pơlât. Hdrêng kal châ khăm ‘na tuăn ngoâ, nội khoa, mơnhên tối triê̆u chứng tiô mâu pơkâ séa tối tro tâ. Hdrêng xuân kal pêi pro môi trăk nghiê̆m hiâm mơno dêi ngế ki rơkê vâ séa ngăn tơdroăng ki ôh tá tro tung séa ngăn. Ngăn tung tơdroăng dêi ngế hdrêng ƀok thái pơkeăng kô pơlât tiô kơlo hơ’lêh tơdroăng ki tơkŭm ôu pơkeăng môi khu pơkeăng ‘na tuăn ngoâ. Xúa pơkeăng kô kum ngế hdrêng ai tơ’nôm ƀă bro tơdâng kơlo mâu trếo pơkeăng tung ngoâ châ khê̆n cho trếo ki hnê mơhno tuăn ngoâ. Mâu túa pơkeăng kố kum hơ’lêh mâu tơdroăng ƀă triê̆u chứng dêi tơdroăng ôh tá chiâng hmâng ƀă ôh tá chiâng ối tơniăn môi tíu drêng ‘nâ hlo tơƀrê tung pơla iâ hâi khế.

Pakĭng mê, tơdroăng ki hlê plĕng dêi rơpŏng ƀă pơlê pơla cho môi tung mâu troăng pơlât ki tơƀrê ‘na hiâm mơno, ai hnoăng cheăng kal khât pơkâ ki tơƀrê tung pơlât ăm ngế hdrêng ki ôh tá hêng vâ tơpui, ối ƀă kơbố, tơdroăng ki ôh tá chiâng ối tơniăn môi tíu, ôh tá chiâng tơmâng. Nôu pâ athế mơdoh hâi khế ối ƀă kuăn hên tâ teăng ăm tơdroăng ki ăm hdrêng ngăn mâu kơmăi vi tĭnh, ngăn tơvi ƀă ngăn mâu kế ki ê mâu rơkong tơpui khê̆n kơdeăn, hbru tơmeăm ki kŭn drêng ngế hdrêng mê pêi klêi môi tơdroăng ki lĕm, kum ngế hdrêng mê ai tơ’nôm ivá. Pơkâ chôu pêi cheăng rêm hâi sap ing ngế hdrêng mê nếo riu koi troh chôu koi ƀă pơkâ thế ngế hdrêng mê pêi pro kơtăng tiô chôu hiăng pơkâ, pro tơ’lêi hlâu kum kuăn hơ’lêh tơdroăng rơhêng vâ tơmâng, tơkŭm, xing xoăng cheăng. Pro tơ’lêi hlâu vâ kuăn châ veăng hên tung tơdroăng ki xah hêi a gong lơ mâu môn ngê̆ thuât, pơtâp ivá ki ai chôu meăm tơkôm a mâu vâi pú, kum kuăn ai rôh châ trâm ối ƀă hên ngế, hơ’lêh tơdroăng ki hôu, pơxâu, ai hiâm mơno mơeăm, tơdroăng tơpui tro tâ.

Ô vâi krâ nhŏng o ƀă pú hmâ! Pro vâ ‘lâp kơdroh ki rơhêng ngăn cho môi tơdroăng ki tơdjâk ‘na mơdêk dêi tuăn ngôa  hmâ hlo hên a vâi hdrêng. Mâu tơdroăng ăm hlo apoăng tung pơla  ối kŭn ƀă ta troh hiăng xông kân. Hmâ hlo, mâu tơdroăng ki pro vâ ‘lâp kơdroh ki rơhêng ngăn hlo ing ối kŭn ƀă rế ton rế nhên tâ drêng vâi hiăng tro hơnăm lăm hriâm. Tơdroăng châi ki kố pro pá troh tơdroăng cheăng pêi, hriâm tâp, rêh ối ƀă tơdroăng tơrŭm hmâ tung rêh ối pơlê pơla dêi ngế ki tro. Vâ ‘nâi tơ’nôm ‘na tơdroăng mê, ngin hiăng tơpui tono ƀă ƀok thái pơkeăng Phan Thị Hồng Hạnh - Ngế xiâm pơlât ngăn tơdroăng ‘na ki chuât tung pơlât tơdroăng châ, Khoa Nhi tổng hợp Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên. Pó vâi krâ nhŏng o ƀă pú hmâ kô tơmâng.

-Xiâm ăm hlo hdrêng  pro vâ ‘lâp kơdroh ki rơhêng ngăn cho ti lâi ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Phan Thị Hồng Hạnh tiâ: “Rơpŏng hngêi hmâ djâ kuăn ‘nĕng lăm khăm drêng hlo hdrêng tơpui hên, hmâ xah ‘nêk tơmeăm, ôh tá vâ ối ‘nâi môi tíu, tối ôh tá vâ hmâng, hdrêng lăm hriâm tro thái cô tơpui hên, hêng hôu. Pơtih hdrêng oh tá la lâi vâ tơmâng, tá vâ ối ‘nân môi tíu tung chôu hriâm, hmếo pơ lo xêh pa gong, lơ piu tơdroăng ki thaí cô tối, ôh tá vâ ngăn tá vâ hriâm bai dêi tơná. Hmâ tơpui tâng drêng nôu pâ dế tơpui, hmâ ‘nêk vâi pú tung lâm, xo tơmeăm xah hêi hvât nôu pâ tâng hlo hdrêng ti mê pôi tá lôi thế rĕng lăm khăm.

- Nôu pâ kal thế pro ti lâi vâ kơdroh ki pro vâ ‘lâp a hdrêng?

Ƀok thái pơkeăng Phan Thị Hồng Hạnh tiâ: “Nôu pâ la lâi xuân thế chêh hdro dêi thời khóa biểu hleăng nhên tiô tơrêm măng tĭng. Drêng hdrêng hriâm tơdroăng mơhno ăm tíu ‘nân ối dêi vâi hdrêng xuân thế pro tiô tơdroăng pơkâ, thế ăm ‘nân a chê thái cô, ‘nân achê ngế pú ki kơhnâ hriâm rơkê, pôi tá ăm ‘nân  pakĭng bo kŭn, lơ a bo kân ki hmâ mot lo; la lâi xuân thế hâk khê̆n tối hdrêng rơkê hôm drêng lâi pin pơcháu môi tơdroăng tâng gá pro klêi mơhế vâ môi tơdroăng pro ki kŭn; mơhnhôk hdrêng ƀă rơkong khê̆n kơdeăn, tơmeăm mơhá kŭn pơ’lêh chiâng tơmeăm mơhá kân, drêng mê hdrêng kô chôa hlê  iâ to ton ing mê ah hdrêng kô kơdroh ki pro vâ ling ‘lâp  lơ’nêk tơmeăm''.

-Hnoăng pêi pro dêi tơdroăng rĕng tơmâng  tanag hlo hdrêng pro vâ ‘lâp kơdroh ki rơhêng ngăn?

Ƀok thái pơkeăng Phan Thị Hồng Hạnh tiâ: “Rĕng tơmâng kô pơxúa ăm hdrêng ƀă nôu pâ. Mê cho kum ăm hdrêng rĕng pơ’lêh tơdroăng ki pro ‘lâp, ing mê kơdroh hên tơdroăng hriâm, rêh ối, ki pro mâu ki ê chiâng tơvâ. Mâu nôu pâ hdrêng ki ‘nâ ôh tá vâ rơmâng dêi kuăn ƀă ngah dêi kuăn tơná xâh tê ôh tá xê gá ôh tá vâ tơmâng mê kô tơdjâk kân troh tơdroăng rêh ối xo ah hmôi dêi hdrêng ôh tá vâ rĕng tơmâng khăm pơlât, ôh tá châ  ôu pơlât mâu pơkeăng ki tơtro mê ki pro vâ hdrêng oh loi hmâ ‘nêk tơmeăm pro vâ ‘lâp mê thăm rế ó tâ. Troh hơnăm lăm hriâm hdrêng kô ôh tá teăm rơkê tiah vâi pú, drêng mê nôu pâ nếo ‘nâi hlo, djâ dêi kuăn lăm pơlât drêng mê ngế hdrêng hiăng râ  rế pá tâ nếo.

-Mơnê kơ ƀok thái pơkeăng!